Aleksandr Zataevıchtiń «Qazaq halqynyń 1000 áni», «Qazaqtyń 500 án men kúıi» kitaptarynda Muhıtty «qazaqtyń Baıany» dep ataǵany belgili. Shandoz án sheberi, aqyn, halyq kompozıtory, kúıshi-dombyrashy Muhıt Meráliuly Orynbor, Qostanaı, Jamanqala, Qazaly, Troık, Aqtóbe, Aral, Atyraýdy aralap, jármeńkelerge qatysyp, abyroıy artyp, Ánshi Muhıt, Sal Muhıt atandy. Muhıttyń tereń psıhologııalyq ıirimge qurylǵan, tyńdaýshylaryn estetıkalyq-emoıonaldyq kóńil-kúıde qaldyratyn, adamnyń saı-súıegin syrqyratatyn, boıaýy óte kúshti ánderin, atap aıtqanda «Aınamkóz», «Úlken Aıdaı», «Kishi Aıdaı», «Záýresh», «Pańkóılek», «Dúnıe», «Aq Iis»-teri – mýzyka mádenıeti tarıhynyń klassıkalyq úlgileriniń baǵa jetpes qazynasy deýge ábden bolady.
Muhıt Meráliulynyń týyndylaryn notaǵa túsirip, shyǵarmashylyǵy týraly alǵash pikir aıtqan – mýzyka zertteýshisi Zataevıch. Ol óz jınaqtarynda Muhıttyń áni dep 22 úlgini, Muhıt ániniń nusqasy retinde 3 úlgini berdi. Bódan bólek, Qurmanǵalıev, Erzakovıchter biraz jumys istegen. Óz aldyna oryndaýshylyq stılge jatqyzǵan áıel ánshiler Ibragımova men Ábilevalar da bar.
«Alataý» dástúrli óner teatrynyń Kórkemdik jetekshisi Juldyzbek Jumanbaı sahnalaıtyn dramalyq týyndyda Muhıt Meráliulynyń ómir joly baıandalady, sondaı-aq sol zamandaǵy ádiletsizdik búgingi kúnniń shyndyǵymen astasyp jatatynyn aıta ketken jón. Teatr dırektory –
Rınat Rıfhatuly Zaıtov.
Úkili Ybyraı, Imanjúsip Qutpanuly, Turmaǵambet Iztileýuly, Qapez Baıǵabyluly, Sulýbaı, Amanǵalılardyń saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵanyn tarıhtan bilemiz. Al Muhıt qýǵyn-súrginnen, shúkir, aman qaldy. «Til jetkizbesti án jetkizeri de bar», – deıdi ǵoı Ǵabıt Músirepov. Aınalasyndaǵylardyń qaıǵysy men muńyna, shattyǵy men qýanyshyna ortaqtasý, tipti bireýdiń basyndaǵy baqytsyzdyǵyn óz basynyń baqytsyzdyǵyndaı kórip, qaıǵy jeýi Muhıt ánderiniń basty ereksheligi.
Muny Muhıttyń «Pań-kóıleginnen» ańǵarýǵa bolady.
Kim biler, kimder bolar meıirim qanar,
Rýhym sóngen meniń qaıta janar.
Eńirep Muhıt babam ótipti-aý dep,
Keıingi urpaqtarym esine alar...
Shyǵarmada Muhıt bylaı deıdi:
Búgingi Kún – Kimdiki?!
«Para-Qudaı» – «Puldiki»!
Sybaılasqan – O Bastan,
«Ymy-Jymy» – Birdiki!
Aramza aýyz-jalasqan,
Ar-Imannan – «Qurdiki»!
Búgingi Kún – Kimdiki?!
Sumyraıdiki! Sumdiki!
Ala-Ókpesi qabynǵan,
«Jansyz» – Metin-Sirdiki!
Búgingi Kún – Kimdiki?!
Obyr – «Oqpan-Indiki»!
Ash-Bıti – «Oıaq-Buıaqtyń»,
Nıeti – Nájis... «Kirdiki»!
...Pák-Bolmysyn – Uıattyń,
Basqan – Buıra-Júndiki...
Búgingi Kún – Kimdiki?!
Kerdeń-Kejir-Kerdiki!
Bóten, Bógde – «Eldiki» –
Kelip-Ketken-Derdiki...
Oı, Ońbaı tur! Ońbaı tur:
«Mazaqtiki» – bolyp tur,
Qazaqtiki – bolmaı tur...
Sonymen qatar Erinbegen − etikshi, Uıalmaǵan − ánshi, búginde. Shetinen!, úıdi, kúıdi, Tóreniń ánin satamyn deıtin jerleri, «Qoǵamy, túbine jetken de!», – dep túıindeletini, soqyr moldanyń Iasındi basyn bastap, ortasyn tastap, aıaǵyn ejiktep, ótirik oqýy, dinimizge, dilimizge, tilimizge abaı bolaıyq degen sózderdiń aıtylýy qazirgi qoǵam úshin de óte ózekti dep oılaımyn.
Qazirgi tańda ulttyq rýhqa reń beretin qazaqy qundylyqtardy dáriptep, tól ónerdi tórge shyǵarýdy negizge alǵan «Alataý» dástúrli óner teatry – óziniń baǵyty boıynsha Qazaqstanda, tipti Álemde balamasy joq biregeı teatr.
Resmı túrde «Ulttyq» statýsy bolmasa da, Ulttyq teatrymyz deýge tolyq negiz bar.
«Alataý» dástúrli óner teatrynyń repertýarlyq baǵyty, qoıylymdarynyń ózindik formalary basqa teatrlardan ózgeshe ekenin sahnalanatyn Iran-Ǵaıyptyń «Án-Muhıt» dramasynan-aq kórýge bolady. «Án-Muhıt» − Qazaqstandaǵy tuńǵysh dástúrli-mýzykalyq drama.
«Án-Muhıt» dramasyn «Alataý» dástúrli óner teatrynda tamashalaýǵa shaqyramyz. Tolyq aqparatty Teatrdyń resmı Instagram paraqshasy – alatau.theater-den tanysa alasyzdar. Qapy qalmańyzdar!
Qýanysh Jumabekuly
PhD doktory,
«Alataý» dástúrli óner teatry
Ádebıet bóliminiń basshysy
