Búgingi tańda qazaq ádebı tiliniń fýnkıonaldyq stılderi saralanyp, ózindik erekshelikteri aıqyndaldy. Qazaq tili óner-bilimniń, ǵylymnyń tili retinde qoǵamnyń barqajetin ótep keledi. Ult ustazy – Ahmet Baıtursynuly: «Tildiń mindeti – aqyldyń ańdaýyn ańdaǵanynsha, qııaldyń meńzeýin meńzegeninshe, kóńildiń túıýin túıgeninshe aıtýǵa jaraý. Munyń bárine jumsaı biletin adamy tabylsa, til shama-qadarynsha jaraıdy. Biraq tildi jumsaı biletin adam tabylýy qıyn. Oıyn oılaǵan qalpynda, qııalyn meńzegen túrinde, kóńildiń túıgenin túıgen kúıinde, tilmen aıtyp, basqalarǵa aıtpaı bildirýge kóp sheberlik kerek», – degen edi. Ǵalym aıtqandaı, qazaq tiliniń baılyǵy, áleýeti, sózdik qory kez kelgen shyǵarmany qazaq tiline kórkem etip aýdarýǵa múmkindik beredi.
Alaıda búgingi tańda tildi tutynýshylar arasynda qazaq sózderiniń baıybyna jete almaı, parqyn túsinbesten qoldaný etek alyp barady. Ásirese orys tilindegi qurylymdardy kalka jolymen aýdaryp, qazaq tiline sińirgisi keletinderdiń qarasy kóbeıip keledi. Osyoraıda Álıhan Bókeıhan, Ahmet Baıtursynuly bastaǵan alash arystarynyń ustanymdaryn basshylyqqa ala otyryp, tilimizdegi normany, tildik júıeni retteıtin kez keldi. Til ǵylymyn, logıkalyq qısyndy negizge alyp, orys tiliniń yqpalymen ornyqqan qate qoldanystardan arylatyn kez keldi. Tildegi zańdylyqty árkim ózinshe, sýbektıvti turǵydan sheshpeı, til zańyna súıenip, retteıtin kez keldi. Osyǵan baılanysty «Sóztúzerdi» qoǵam suranysyn óteýge arnalǵan eńbek retinde baǵalaýǵa bolady.
Sózdikti qurastyrýshylar (Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, L.Gýmılev atyndaǵy EUÝ, Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń belgili tilshi ǵalymdary, redaktor, aýdarmashy mamandar) buqaralyq aqparat quraldarynan mol dáıek jınap, qate qoldanystyń paıda bolýyna áser etken faktorlardy kórsetken, ǵylymı turǵydan negizdeı otyryp, durys nusqasyn usynǵan. Bul eńbek tilshi, jýrnalısterge ǵana emes, muǵalimderge, oqýshylarǵa, stýdentterge, qazaqsha durys sóılep, saýatty jazǵysy kelgen ár qazaqqa asa paıdaly. «Sóz túzeldi, tyńdaýshy, sen de túzel!» – dep Abaı aqyn aıtqandaı, sózdik qoǵamnyń árbir múshesiniń qajetin óteı alady. Qazaq tilin endi úırenip júrgen ózgel ult ókilderimen qatar qazaqsha erkin sóılep júrgen barsha áleýmet óz sózine mán berip, qate sóılemeýge tyrysady.
Qazaq lıngvıstıkasynda buryn-sońdy mundaı eńbek bola qoımaǵanyn eskersek, bul sózdikti osy saladaǵy alǵashqy qarlyǵashqa balaýǵa bolady. «Sózi joǵalǵan ulttyń ózi de joǵalady», – dep Ahmet Baıtursynuly aıtqandaı, «sózimizdi túzeý arqyly elimizdi serpiltip, eldigimizdi qalpyna keltiremiz» degen úmit zor.
Aıgúl Ismaqova,
Fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri,
Nazarbaev ýnıversıtetiniń professory
