Búgin — Qazaqstan halqynyń tilderi kúni

2944
Adyrna.kz Telegram

Búgin — Qazaqstan halqynyń tilderi kúni. Buryn 22 qyrkúıekte atap ótiletin bul mereke 2017 jyldyń 31 qazany kúngi «Qazaqstan Respýblıkasynda mereke kúnder tizbesin bekitý týraly» №689 QR Úkimetiniń qaýlysyna sáıkes 5 qyrkúıekte toılanatyn boldy.

Til merekesiniń 5 qyrkúıek bolyp belgilenýiniń de ózindik sebebi bar. Bul kún - "Ulttyń saqtalýyna da, joǵalýyna da sebep bolatyn nárseniń qýattysy - til" dep ulaǵatty sóz qaldyrǵan, qazaq halqynyń taǵdyry, tili úshin kúresken Alash arysy, Ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń týǵan kúni.

Qazaqtyń ádebıet zertteýshi ǵalymy, túrkitanýshy, pýblııst, pedagog, aýdarmashy, qoǵam qaıratkeri Ahmet Baıtursynuly 1872 jyly 5 qyrkúıekte qazirgi Qostanaı oblysy, Jangeldi aýdany, Sarytúbek aýylynda dúnıege kelgen.

"...Ózge oqyǵan myrzalar shen izdep júrgende, qorlyqqa shydap, quldyqqa kónip, uıqy basqan qalyń qazaqtyń ult namysyn jyrtyp, ulttyq aryn joqtaǵan patsha zamanynda jalǵyz-aq Ahmet edi" dep Sáken Seıfýllın baǵa bergen qazaqtyń asyl uly Ahmet Baıtursynulynyń týǵan kúni elimizde Til merekesimen qosa toılanatyny qalyń qazaq úshin óte qýanyshty jaǵdaı.

Ahmet Baıtursynulynyń saıası qyzmet joly 1905 jyly bastalǵan. 1905 jyly Qoıandy jármeńkesinde jazylyp, 14500 adam qol qoıǵan Qarqaraly petıııasy (aryz-tilegi) avtorlarynyń biri de Ahmet bolatyn. Qarqaraly petıııasynda sol kezdegi qazaq jurtshylyǵynyń múddesi qamtylǵan edi. Petıııadan keıin jandarmdyq baqylaýǵa alynǵan Baıtursynuly 1909 jyly 1 shildede gýbernator Troınıkııdiń buıryǵymen tutqyndalyp, Semeı túrmesine jabyldy. Reseı IIM-niń Erekshe Keńesi 1910 jyly 19 aqpanda Ahmetti qazaq oblystarynan tys jerge jer aýdarý jóninde sheshim qabyldady. Osy sheshimge sáıkes Ahmet Baıtursynuly Orynborǵa 1910 jyly 9 naýryzda kelip, 1917 jyldyń sońyna deıin sonda turdy.

Ult ustazy atanyp, sońyna óshpes iz qaldyrǵan Ahmet 1937 jyly jeltoqsanda jazyqsyz atylyp ketti.

Aqynnyń alǵashqy kitaby - «Qyryq mysal» 1909 jyly jaryq kórgen. Halqyn «Masa» bop oıatqan Ahmet Baıtursynovtyń qazaq ádebıetiniń damý kezeńderin ǵylymı negizde toptap bergen. «Ádebıet tanytqysh» - san-salaly ádebıet tabıǵatyn jan-jaqty ashyp, taldap-túsindirgen ǵylymı zerttedi. Baıtursynuly «Ádebıet tanytqyshymen» qazaq ádebıettaný ǵylymynyń negizin saldy.

Sondaı-aq ol - ádebıet tarıhynyń murasyn, aýyz ádebıeti úlgilerin jınaǵan zertteýshi ǵalym. Kórkemdigi aıryqsha «Er Saıyn» jyry (1923) men qazaq tarıhynyń tórt júz jylyn qamtıtyn «23 joqtaý» jınaǵyn (1926) kitap etip shyǵardy. Osylaısha ol qazaq tiliniń til bolyp qalyptasýyna, onyń damýyna úlken úles qosty.

 

"Adyrna" ulttyq portaly.

 

Pikirler