12 Säuır — Qazaqstanda Ǧylym Qyzmetkerlerınıŋ Künı
Ekı sūraq
Akademik Qanyş Sätbaev keŋes delegasiiasynyŋ qūramynda Angliiaǧa barady, keŋes delegasiiasyn bır oraily şaqta Angliianyŋ primer-ministırı Uinston Cherchill qabyldap, qonaqasy beredı. Dastarhan basynda Cherchill Qanyş Sätbaevqa nazar audaryp, äzılge balaǧan sūraq qoiady: – Sätbaev myrza, aityŋyzşy qazaqtardyŋ barlyǧy da özıŋızdei sūŋǧaq boily ma? – Menıŋ halqym özımnen äldeqaida biık, - dep jauap beredı Qanekeŋ. Kelesı bır sätte Cherchill ornynan tūryp kelıp, Qanaŋnyŋ riumka köteruıne de-meu lebız bıldırıp, taǧy da bır keleŋsızdeu, tosyn sūraq qoiady: – Sätbaev myrza, Sız osy neşınşı räzımerlı bas kiım kiesız?: Qanekeŋ säl jymiyp, eş ırkılmesten: – Cherchill myrza, eger Sız ekeumız bas kiım aiyrbastasaq, ekı jaǧymyz da ökın-bes edık! - degen eken.Süzgış jazuşy
...Bır myŋ toǧyz jüz elu altynşy jyl. Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ būrynǧy üiınıŋ zalynda prezidium mäjılısı ötıp jatyr. Kün tärtıbınde müşelıkke kısı alu. Kezek Islämǧa keldı. Kepıldemenı basqalar emes, tap Mūhtar Äuezov pen Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ predsedatelı Ǧabit Müsrepovtıŋ özderı bergen. Sonyŋ özınde de talas tudy. Müşelıkke aludyŋ basty şarty – körkem kıtaptyŋ boluy. Al myna kısıŋızde ondai kıtap joq. Sūraq: – Jarylǧapov joldastyŋ qandai kıtaptary bar eken? – Gersennıŋ «Kto vinovat?» romanyn audaryp bıtırgenıme bıraz uaqyt ötıp edı. Qazır sol audarmamdy süzıp jatyrmyn, - dep jauap berdı Isläm. Sözdı Mūhtar Äuezov ılıp äkettı: – Mıne körmeisıŋder me, Isläm qazaq tılınıŋ siqyryn jaqsy meŋgergen jıgıt. Tılge jönsu basqa bıreu bolsa, - redaksiialap jatyrmyn... jöndep jatyrmyn... tüzep jatyrmyn... qaita qarap jatyrmyn... - der edı. Al Jarylǧapov süzıp jatyr. Mūhtar tüsındırmesınıŋ äserı adam aitqysyz boldy. Isläm Jazuşylar odaǧyna bır auyzdan qabyldandy. Sodan berı tabany kürektei jiyrma toǧyz jyl zymyrap kettı. Al Jarylǧapov bolsa, Gersennıŋ «Kto vinovat?» romanyn älı künge süzıp, aiaǧyna şyǧa almai keledı. Uaqyt şırkın öteiın dese op-oŋai-aq eken-au!?***
Ülken bır jinalysta finans ministrı baiandama jasapty. Üzılıs kezınde bes-alty kısı ortasynda äŋgıme aityp tūrǧan Mūhtar Äuezovke älgı ministr kelıp, sälemdesıptı de: – Qalai, Mūqa, menıŋ baiandamam sızge ūnady ma? - deptı. Sonda Mūqaŋ: – Pälı, el senen aqyl sūrar deisıŋ be, aqşaŋdy berıp tūrsaŋ bolǧany da, - dep, jūrtty du küldırıptı.İşekeŋnıŋ işaraty
Medisina ǧylymdary akademiiasynyŋ korrepondent müşesı, professer, qazaq jastaryna tärbielık mänı zor «Qyryq sūraq» kıtabyn jazǧan äigılı ǧalym-därıger İşanbai Qaraqūlov äzıl men qaljyŋǧa kelgende aldyna jan salmaityn, tılge şeşen kısı bolsa kerek. İşekeŋ jetpıstıŋ törtıne şyqqan şaǧynda. Bırde taiaaǧyn tyqyldatyp Almatynyŋ köşesın qydyryp jürıp, qyzyqtap «Mūhit» dükenıne kırıp ketedı. Zamannyŋ keŋ kezı ǧoi, bır būryşta suǧa toly böşkelerdı bırınen soŋ bırın tızıp qoiyp, ışınde jüzıp jürgen balyqtardy şūqyp körsetıp: – Devuşka, skajite polaluista, u vas eti ryby svejie? - dep sūrapty. Satuşy qyzdyŋ basyna qan şapşyp, közı atyzdai ainalyp, şamdanyp qalady. – Vy chto, starik, ne vidite chto li, oni je jivye? - deidı aiqaiǧa basyp. Sonda İşekeŋ tük bolmaǧandai sabyrmen: – Nu i chto je? U menia doma staruha est... İ ona jivaia, no daleko ne svejaia, - deptı de, kezekte tūrǧan jūrtty qyran-topan külkıge batyryp, dükennen şyǧyp ketıptı.Soŋǧy jaŋalyq
Tarih salasynyŋ ǧalymy Bek Süleimenovpen Älekeŋ (Älkei Marǧūlan) körşı tūrypty. Bes-on künde bır ret Älekeŋ, Bektı şaqyryp alyp, jaiuly dastarqan basynda: – Al, Bek, jerdıŋ betı, aidyŋ jüzı, künnıŋ közınde nendei jaŋalyq bolyp jatyr, söilei otyr, - deidı eken.Būl oqiǧa bırneşe ret qaitalanǧan soŋ, ǧylymmen şūqşiia ainalysatyn Älekeŋnıŋ kündelıktı baspasözdı qarap otyruǧa uaqytynyŋ bola bermeitının tüsıngen Bek Süleimenov, mūnan keiın soŋǧy jaŋalyqtardy şola äŋgımelep berudı ädetıne ainaldyrǧan eken.
Bılgen söileidı
Bır ǧalym özınıŋ doktorlyq eŋbegın qorǧap jatsa kerek. Dauly pıkırler tuyndap, akademik Älkei Marǧūlan ekı-üş ret şyǧyp söileptı. Sonda oinai beretın bıreu: – Äleke, bügın köp söilep kettıŋız ǧoi, - deidı. Būǧan Älekeŋ: – Kısı ne närse turaly bırdeŋe bılgen soŋ söileidı ǧoi, bılmese nesın söilesın,- dep jauap berıptı.Tapqyr jauap
Belgılı ǧalym, Keŋes Odaǧynyŋ Batyry Mälık Ǧabdullin 1946 jyly demokratiiaşyl jastardyŋ bükıl düniejüzılık federatsiiasynyŋ qūryltai mäjılısıne qatysu üşın Angliiaǧa barǧan saparynda bır top aǧylşyn: – Sızder nege qūdai joq deisızder. Bızder, aǧylşyndar būǧan myqtymyz. Aǧylşyndar dınge berık! - dep özeurep qoimapty. Sonda Mäkeŋ: – Sızder özderıŋız qarsy şyǧyp tūrsyzdar! - deidı. – Qalaişa? – Sızderdıŋ Charlz Darvin degen ǧalymdaryŋyz bolǧan joq pa edı. Şamalaryŋyz kelse aldymen sol kısımen daulasyp alyŋyzdar, - degen eken sonda Mäkeŋ. Özeuregen aǧylşyndardyŋ auyzdaryna qūm qūiylypty.***
Bır jinalysta belgılı ǧalym Ysqaq Düisenbaevtyŋ artqy jaǧyndaǧy oryndyqqa Syrbai Mäulenov otyryp qalypty. Sonda Syrbai aqyn Ysekeŋnıŋ bıtımın meŋzep: Jelke jaǧy jetı adyr, Jylqy jaisaŋ jetkendei. Töbe jaǧy tap-taqyr Tailaq taiyp ketkendei, - dep äzıldegen eken.Darqan mınez
Bırde «Almaty» sanatoriiınde Ǧabit Müsırepov pen belgılı synşy-ǧalym Nyǧmet Ǧabdullin bırge demalypty. Äldebır äŋgımenıŋ oraiynda Ǧabeŋ: – Nyǧmet, sen baiqaisyŋ ba?... Osy maqtau sözge kelgende aqyn-jazuşylardyŋ ışınde Syrbaidan asqan şeşen adamdy köre almadym. Äsırese Syrbai iubileilerde söilegen kezde et jüregıŋdı eljıretıp jıberedı. Endı bır aŋǧarǧanym – bızdıŋ Syrbai maqtauǧa kelgende adam ataulyny alalamaidy. Onysy nesı? - dep sūrapty. Sonda Nyǧmet säl oilanyp: – Ǧabe, ol kısı ǧūmyry tırı janmen jüz şaiysyp körgen joq qoi, - deidı. – Eşkımmen ūryspaidy da, renjıspeidı de... köŋılı de saryarqadai keŋ, darqan adam emes pe! Sosyn özgelerdı de özındei sanap, şetınen maqtai beredı de! - dep jauap berıptı.Küi men köŋıl
Ǧalym, jazuşy Myrzabek Düisenov bırde äigılı kompazitor Dina Nürpeiısovanyŋ tartqan küiın tyŋdap otyryp, erekşe äserge bölengen sezımmen: – Ekı dünienıŋ qyzyǧyn körıŋız,- deptı. – Qaidam, dombyra tartqan kısı ol düniede tozaq otyna küiedı deuşı edı, maǧan jūmaǧyn qiia qoiar ma eken? - dep qart äje jymiiady. Sonda Myrzabek otyryp: – Dombyranyŋ arqasynda būl dünienıŋ qyzyǧyn kördıŋız. Al, ol düniede jazataiym müŋkır-näŋkır kelıp tergei bastasa, sız jauaptyŋ ornyna küiıŋızdı tarta berıŋız. Saŋylauly bolsa özderı de oilanar, - degen eken.Märtebelı baǧa
Akademik Ahmet Jūbanov pen Hamit Erǧaliiev körşı tūrypty desedı. Joly bır bolǧan soŋ Ahaŋ Hamaŋdy künde mäşinäsımen ala ketedı eken. Bırde jolda kele jatyp: Ahaŋ: – Hamit, osy sen qandai aqynsyŋ? - dep sūrapty Hamaŋnan. – Ony endı özıŋız bılesız ǧoi, - deptı Hamaŋ tıkelei jauaptan jaltaryp. – Men bılsem, sen osal aqyn emessıŋ, - deptı Ahaŋ. – Mūndai baǧa beruıŋızge ne sebep? – Sebebı sol, şoferı akademik aqyn osal bolmasa kerek, - degen eken Ahaŋ.«Akademiktıŋ balasy emespın ǧoi»
Pianino oinap, nota jazyp otyrǧan akademik-kompozitor Ahmet Jūbanovqa qyzy Ǧaziza «ana notany dūrys almadyŋyz, mynasy olai emes» dep eskerte berıptı. Sonda Ahaŋ: – Qyzym-au, men sen siaqty akademiktıŋ balasy emespın ǧoi. Jäi qara şaruadan tuǧanmyn, sondyqtan da qatelesuım zaŋdy,- deptı.Ismet Keŋesbaev pen Mäulen Balaqaev
Universitet qabyrǧasynda studentter esınde qalǧan erekşe tūlǧanyŋ bırı Ismet Keŋesbaev bolsa, ekınşısı Mäulen Balaqaev. Ekeuı de Ūlttyq akademiianyŋ müşesı, ekeuı de professor. Ekeuı de tıl mamany, älemge äigılı türkologtar. Qazaq tılı bılımınıŋ negızın bırge qalasqan, üzeŋgı qaǧysyp qatar jürgen qūrdastar. Ǧylym, bılımde de, ömırde de bırge jürıp, aqtyq saparǧa da bırınen bırı qalmai uädeleskendei bırınen soŋ bırı qalmai attandy. Özderı ketkenmen qazaq tılı bılımınde öşpes ızderı qaldy, qanşama şäkırt tärbielep, solar arqyly taǧlym, tärbienıŋ ülgısın qaldyrdy. Ekeuı de Universitettıŋ aituly ūstazdary edı. Ekeuınıŋ sabaq beru ülgısı ekı basqa edı, sondai-aq tyŋdauşyny ūiytarlyq qabılet-qarymy da ärqily bolatyn. Sekeŋnıŋ söileu maqamynan mäselenı aumaǧymen qoparyp qisyndata tüsındıru jaǧy basym körınetın. Qai mäselede de alǧyrlyǧy baiqalyp tūratyn. Qazdyŋ dauysyndai saŋqyldai şyǧatyn qoŋyr ünı kımdı de bolsa ūiytyp äketetın. Sözınıŋ ara-arasynda äzıl-qaljyŋyn da aralastyryp otyratyn. Qaljyŋnyŋ köbı özınıŋ qatar-qūrby dostaryna baǧyttalyp jatatyn. Ondai äzıl-ospaqtyŋ sadaǧy äsırese M. Balaqaev pen Ǧ. Mūsabaevqa turalanady. Al M. Balaqaevtyŋ taqyletı mülde basqaşalau. Ol eş uaqytta dauysyn köterıp söilegen jan emes. Soǧan qaramastan onyŋ aitqany dıttegen jerıne jetpei qoiǧan emes. Qazaq sözınıŋ maiyn tamyzyp söileuge şeber-aq edı. Öitkenı, ol kısınıŋ sözınde artyq-auys eşteŋe bolmaityn. Mäkeŋ äzıl-qaljyŋǧa tıptı şeber bolatyn. Maqtamen bauyzdai-tyn kısınıŋ özı. Qazaq tılı sabaǧynyŋ özınde uytty qaljyŋ sözın tūzdyqtap, tyŋdauşysyn sergıtıp alyp, maqsatty oiyn ary qarai jailap jalǧastyra beretın. Sodan da bolar ol kısınıŋ därısınen eşkım jalyǧyp körgen emes. Ūstazdan ūiat bolmasyn dep sabaǧynan qalmai, ber-gen tapsyrmasyn būljytpai oryndauǧa tyrysatynbyz. Sekeŋ men Mäkeŋnıŋ universitette därısın tyŋdap ösken köp şäkırtterınıŋ bırımın. Taǧdyr būiyrtyp keiın ekeuımen de qyzmettes bolyp, şäkırttık ısımdı jalǧastyra berdım. Ismet Keŋesbaiūly Tıl bılımı institutynyŋ direktory da, Mäulen Balaqaiūly sol instituttaǧy tıl mädenietı bölımınıŋ bastyǧy boldy. Men ǧylymi jūmysqa osy bölımde baulyndym. Ekeuı de ūstazdyq önerın toqtatqan joq. Ekı ūstazdyŋ tärbiesın köp kördım, taǧlymyn aldym. Kandidattyq jūmysty da, diktorlyq jūmysty da ūstazdarymnyŋ batasyn ala otyryp qorǧadym. Aiauly ūstazdar qasynda köbırek bolǧandyqtan olardyŋ adami qaljyŋ äzılderı, adami ara qatynasy jadymda. Solardyŋ qaisybırın qaitalap eske alǧan artyq bolmas. Bılgen kısıge olardyŋ tärbielık mänı bolar deimın. Jalpy Mäkeŋnıŋ qazaqy tılmen aitqanda jatyp atarlyǧy basymdau edı. Qisyny kelgen tūsyn qalt jıbermeitın. Jambasqa salyp tartyp jıberetın. Qaisybır tūsta aŋǧal-dyq pen qopaldyq jasap alǧanmen Sekeŋ de esesın jıbermeitın. Elge äldeqaşan aŋyz bop tarap ketken myna bır qaljyŋdy qalai ūmytarsyŋ. Bırde Ismet Keŋesbaiūly qatty nauqastanyp auruhanada jatyp qalady. Ejelgı dosynyŋ köŋılın sūrauǧa Mäulen baryp «ä, sabazym ol jaqtan da aman qaitqanbysyŋ» deitın körınedı. Söitse, äreŋ söilep jatqan Sekeŋ «qūlaǧyŋdy jaqyndat» deidı de «Ketıp-aq qalatyn ret bolǧan edı. Bıraq ol jaqta da adamdy alfavit tärtıbımen alady eken. K-nıŋ äzırge keregı joq, bızge B kerek dep saǧan menı şaqyrtuǧa jıberdı, Balaqaev» dep jailap ezu tartqan eken. Jaryqtyqtar qisyny kelgen jerde qaljyŋ sözden ekeuı de bas tartpaǧan. Tıptı Qanyş İmantaiūly qaitys bolyp, ol kısınıŋ mäiıtı salynǧan tabytty bükıl el ortalyq beiıtke deiın jaiau aparǧany jadymyzda. Sol qaraly şerudıŋ bır tūsynda Sekeŋ Mäkeŋdı nūsqap ejelgı ädetıne basyp «Qaşanǧy qazaq qyryla beredı osy. Senıŋ de kezegıŋ kelgen joq pa özı» deidı jailap. Sonda Mäkeŋ qolyn joǧary nūsqap, «Ismet, ol bızge bailanysty emes. Onyŋ bilıgı joǧaryda, ol kısı bärın bıledı. Äzır kıleŋ igı jaqsylardy alyp jatyr. Endıgı igı jaqsymyz Sen dep jürmız ǧoi» deptı. Jūrt aşyq küle almai ışten buly-ǧypty. Ekeuınıŋ bır-bırıne degen qimastyq sezımı tereŋ bolǧanyn Ismet Keŋesbaiūly qaitys bolǧanda kördım. Mäkeŋ eskı dosynyŋ basynda otyryp egıl-tegıl jylady. Ol kısınıŋ jylaǧanyn bırınşı ret köruım. Opasyz jalǧan dünie-ai! ( Ömırzaq Aitbaiūly. «Önegelı ömır» atty kıtaptan», 129-131 better. – Almaty: Qazaq universitetı, 2016)Mäkeŋ men Sekeŋ aitqan eken...
Qazaq tılınıŋ qos tarlany (Mäulen Balaqaev pen Ismet Keŋesbaev) aitty degen äŋgımenıŋ köbı būl künde aŋyzǧa ainalyp kettı. Būl adamdardyŋ ǧalym retındegı eŋbekterı öz aldyna da, adam retındegı äŋgımelerı ekınşı bır qyzyqty sala. Säl de bolsa ezu tartqyzyp, es jinatatyn olardyŋ äzıl-qaljyŋdaryn keiıngı ūrpaqtyŋ da bıle jürgenı maqūl-au degen oimen qolǧa qalam alyp em. Endı soǧan kezek berelık.Mäkeŋnıŋ direktorlyǧy
Bır joly Sekeŋ ūzaq merzımge şetelge saparǧa şyǧatyn bolady, uaqytşa direktor etıp qaldyratyn bır solidnyi adam ızdeidı. Ärı oilastyra, berı oilastyra kelgende, Mäkeŋnen artyq laiyqty adam tappaidy. Söitıp Qanekeŋmen (Qanyş Sätbaevpen) kelısedı de Mäkeŋdı institutqa direktor etıp qaldyrady. Būl tıl men ädebiettıŋ bır institut bop tūrǧan kezı bolatyn. Josparly jūmys būrynǧyşa öz jönımen jürıp jatady. Merzımdı uaqyty bıtıp, Sekeŋ sapardan oralady. Asa köŋıldı alpauyt adam äuelı Mäkeŋe (özınıŋ kabinetıne) kelıp, äserlerın ūzaq äŋgımeleidı. Bıraq Mäkeŋ elpektep, ornynan qozǧalyp, oryndyq ūsynu ornyna, barynşa salmaqtana, syzdana tyŋdap otyrady. Äne-mıne degenşe Sekeŋ äŋgımesın tauysyp bıtedı de auyldyŋ jaǧdaiyn sūrai bastaidy. Mäkeŋ bolsa kresloǧa jabysyp qalǧandai direktorlyq oryndy bosatar türı joq. Şydamy tausyla bastaǧan Sekeŋ endı bırdeŋe dei bergende telefon şyr ete qaldy. Mäkeŋ trubkany jailap aldy da: - Ä, Qanekeŋbısız. İia, iia keldı, osynda otyr. Joq älı bılmeidı, aitqan joqpyn. Aptyǧyn bassyn uaqyt bar ǧoi. Bälkım özıŋız ... Men-aq aitaiyn ba, meilı, jaraidy Qaneke, - dep sözdı toqtatady. Söitıp stol jiegındegı şaqyrtqy knopkany basyp qalady. Sylaŋ etıp jetıp kelgen sekretarşaǧa: - Bızge bır şai keltırşı, qalqam. Sekeŋ ūzaq joldan keldı ǧoi, şai ışıp entıgın bassyn, - deidı barynşa salmaqpen. Myna jaǧdaidy körıp otyrǧan Sekeŋ bır quaryp, bır qyzaryp, ne derın bılmei, entık baspaq tügılı, endı bolmasa jarylarman küige tüsedı. Aqyry şydamy tausylǧan ol: - İia, al ne jaŋalyq bar, jaǧdailaryŋ qalai? - deidı. Mäkeŋ onşa män bermegendei, kresloǧa odan saiyn şalqalai berıp: - Şai alyp otyrsaŋyzşy, Seke?! - dep tıptı syzdana tüsedı. Būryn «sen» dep söilesıp jürgen qūrdasy, endı bügın syzdanyp «sız» dep syzyla qapty. Bärınen de osynysy ötıp barady. Bır özgerıstıŋ baryn ışı seze bastaǧanmen, manaly berı sūrauǧa batyly barmai otyrǧan Sekeŋ, nede bolsa bıleiın degen oimen: - Äi, nemene sonda, bırdeŋe boldy ma, aitsaŋşy, - dep edı Mäkeŋ odan saiyn maŋyzdanyp, oŋ qolyn köterdı de: - Äi, batyr, sabyr. Er jıgıttıŋ basyna düniede ne kelıp, ne ketpeidı. Keşe sen, bügın men degendei, almasyp kele jatqan zaman ǧoi. Sen ketkelı talai özgerıster bolyp jatyr. Qazır estisıŋ. Bärın aqylǧa jeŋdıretın alyp adamsyŋ ǧoi, dostym. Sabyr et! - degen. Sekeŋ tıptı tütıge bastady. - Ne bop qaldy, sonşama, äkesı ölgendı de estırtedı degen, aitsaŋşy! Jūlqyna tüsken Sekeŋnıŋ odan saiyn degbırın qaşyryp, Mäkeŋ ünsız ǧana taǧy da şaqyrtqy tetıktı basyp qoiady. Lyp etıp kırıp kelgen qyzǧa «keşegı, Qanekeŋ bergen būiryqty äkelşı» dedı. Ol dereu älgı qaǧazdy Mäkeŋ qolyna ūstata qoidy. Öz oiymen özı älek bop alabūrtyp ol qaǧazdyŋ qandai qaǧaz ekenımen şaruasy boǧan joq. Äiteuır bır sūmdyqtyŋ habarşysyndai ony Mäkeŋ sipalap otyrdy da: - Dostym, auyr bolsa da aitaiyn, ne bolsa da köterıp ketetın narlyǧyŋ bar edı ǧoi tyŋda, şyda iia. Sen ketkelı talai özgerıster bolyp jatyr. Men būryn bıle bermeidı ekem. Myna jūmys maǧan tıptı qolailyraq siiaqty. Jospar özınen-özı jürıp jatyr. Anda-sanda keletın qaǧazdarǧa būryştama qoiyp otyruǧa da äbden daǧdylanyp aldym. Özıŋ bılesıŋ, sen siiaqty emes, mınezım jūmsaq adammyn ǧoi. Sodan da şyǧar kollektiv te «Mäke, Mäkelep» maǧan äbden bauyr basyp aldy. Al menıŋ jūrtpen bet jyrtysa bermeitınım özıŋe de aian emes pe?! Şamasy Qanekeŋe de osy mınezım ūnaǧan bolu kerek, onyŋ üstıne jūmystar da yŋ-jyŋsyz bıtıp jatyr. Bır künı menı şaqyryp alyp: «Mäke, Sızdı bız osy direktorlyqqa ūiǧaryp otyrmyz?» demesı bar ma. Men üşın būl kütpegen jaǧdai edı. Sasqanymnan: «Qaneke-au, Sekeŋ älı tırı ǧoi!» deppın. Ol: «Sekeŋ jönınde saspaŋyz, bıraz jyl ıstedı. Özımız aitarmyz, tüsınıgı mol adam ǧoi» degen soŋ otyrǧan jaiym bar. Seke! Mıne, jaŋalyǧymyz osy... Şydamy äbden tausylǧan Sekeŋ älgı äşeiın qaǧazdy tekseruge de mūrşasy kelmei, auyr denesımen apyryp-japyryp, kabinetten ata jöneldı. Sol dauyl keulegen ekpınmen baryp, kelesı bölmede otyrǧan Müsılım Bazarbaevtyŋ (ol kezde direktordyŋ orynbasary bolatyn) esıgın jūlqa aşady da, amandyq joq, saulyq joq: - Sender bärıŋ menen qūtyla almai jürsıŋder ǧoi, ä? Büldıruın büldırıp, sen de tük bılmegensıp otyrsyŋ ba? Mynadai oqys äŋgımeden şoşyna tüsken Müsılım: - Ou, Seke, ne bop qaldy, assalaumaǧaleiküm, äuelı amandasalyq ta, - dei bergende, basqa äŋgıme qūlaǧyna enbei tūrǧan Sekeŋ, odan ärı jūlqynyp: - Ne dep otyr, anau Mūrynyŋ. Jaryǧan ekensıŋder direktorlyqqa. Mūndai mansapqorlyǧyn qaraşy, kötın jelımdep qoiǧandai, ornynan tūryp sälem de almaidy ǧoi, - degende baryp män-jaidy aŋǧarǧan Müsekeŋ, şek-sılesı qatqanşa küledı. - Seke, qūrdasyŋyzdyŋ qaljyŋyn şyn körıp qalǧannan saumysyŋ, - dep alpamsadai adamnyŋ aŋǧaldyǧyna odan ärı mäz bolady. Özınıŋ qopaldyǧynan qaljyŋ toryna oŋbastai tüskenın endı ǧana aŋǧarǧan Sekeŋ kerı şort būryldy da qoiqalaŋdap baryp öz kabinetınıŋ esıgın qaita aşty. - Äi, Mūrnyŋnyŋ... tūr bylai, Müiızıŋ qaraǧaidai bolǧan şyǧar, bosat oryndy, - degen Sekeŋnıŋ myna qylyǧyn äjuaǧa ainaldyrǧan mäz Mäkeŋ sylq-sylq külıp ornynan tūra berıptı. (Ömırzaq Aitbaiūly. Tılǧūmyrlar (Qazaq lingvisterı) atty kıtaptan» , – Almaty,2011. 165-166 better.)Jūmystan şyqqan Şora
Şökeŋ (Şora Sarybaev) bıraz uaqyt Tıl instituty direktorynyŋ orynbasary bolyp jūmys ısteidı ǧoi. Direktory Äbduäli Qaidarǧa özınıŋ aurularyn tızıp, jūmystan bosatuyn sūrap aryz jaza berıptı. Oǧan Äbekeŋ: “Auruy şydauǧa bolatyn auru” dep būryştama soǧyp qaiyrady. Şökeŋ taǧy bırde aryz jazyp: “Būryŋǧy aurularym azdai, endı qarap otyryp özımmen özım söilesemın”, - deptı. Ol aryzǧa Äbekeŋ: “Būl - aljudyŋ nyşany eken, bosatu kerek”, - dep şeşıptı.«Qysqartu»
Tıl ǧylymynyŋ belgılı mamany, akademik Şora Sarybaevtyŋ jasy keluıne bailanysty ūlttyq akademiianyŋ prezidentı Şorany jūmystan qysqartpaq bolady. sonda ol: – Bäseke, myna bır jäittı eskeruıŋızdı ötınemın: eger sız menı jūmystan qysqartsaŋyz, üidegı jeŋgeŋız de qysqartyp jıberetın bolady, - deptı.Maqal jetıskennen şyqpaidy
Belgılı jazuşy Mūhtar Maǧauin seksenınşı jyldardyŋ orta kezınde «jazuşy» baspasynyŋ bas redaktorı bolyp qyzmet atqarady. Bırde baspanyŋ küiıp-janyp jatatyn jūmısımen renjıŋkırep otyrsa qalamdas dostarynyŋ bırı kelıp: – Mūha, şarşap otyrsyz ǧoi, jūmys köp-au tärızı, - deidı. Sonda Mūhtar: – Baspanyŋ jūmysy emes, basqanyŋ jūmysy şarşatady, - deptı. – Iа, qaǧazbasty jūmys qoi, - deidı qalamdas dosy jany aşyǧan keiıpte. - Jūmysyŋ būzyq bolsa da, qaǧazyŋ tüzık bolu kerek, - dep Mūhtar būl joly da kelte tıl qatady. – Mūha-au, tek maqalmen söileitın bolǧanbysyz? - deidı dosy. Sonda Mūhtar: –Maqal jetıskennen şyqpaidy, - dep būl jolyda kelte qaiyrǧan eken.Qorqynyştyŋ türlerı
Belgılı arhitektor Şota Ualihanov ūly Şoqannyŋ aǧaiyndas ūrpaǧy ǧoi. Sol kısıge bırde bır tanysy: – Osy senıŋ familiaŋnan qorqamyn! - deptı. Sonda Şota: – Familiama bır köleŋke tüsırıp almasam eken dep, senen būryn özım qorqamyn! - degen eken.Qūrastyrǧan Maqsūthan Jaqyp
