Jaqynda QR ŪQK Şekara akademiiasynyŋ polkovnik Üsenov Erık Nūrälıūly basşylyq etetın filosofiia jäne äleumettık-saiasi pänder kafedrasynyŋ ūjymy «Mentaldı terrorizm jäne onyŋ QR ŪQK Şekara qauıpsızdıgıne yqpaly» atty taqyrypta döŋgelek üstel ötkızdı.
Oǧan akademiia bastyǧynyŋ ǧylymi jūmystary jönındegı orynbasary polkovnik Altynbekov Rollan Maratūly jäne arnaiy taktika fakultetınıŋ professorlyq-oqytuşylar qūramy men şekaraşy kursanttar qatysty.
Döŋgelek üstelge kafedranyŋ professory qyzmetşı Moltobarova Kümıs İşanqyzy moderratorlyq ettı.
Şaranyŋ aşylu saltanatynda alǧaş bolyp söz kezegın alǧan Rollan Maratūly döŋgelek üstelge qatysuşylarǧa sättılık tılep, taqyrypqa qatysty öz oiyn aitty.
Aita ketu kerek, döŋgelek üsteldı ötkızudegı negızgı maqsat - mentaldy terrorizmdı Qazaqstan Respublikasynyŋ saiasi, äleumettık-ekonomikalyq ömırı men qorǧanys qabıletıne negızdelgen qoǧamnyŋ ruhani-adamgerşılık negızderın būzatyn äserdıŋ ämbebap türı retınde qarastyru.
Taqyryptyŋ özektılıgı qazırgı jaǧdaidaǧy terrorizmnıŋ halyqaralyq sipatqa ie boluymen jäne Qazaqstan Respublikasynda da, älemdık qoǧamdastyqta da qauıpsızdıkke tönetın eleulı qaterlerdıŋ bırı boluymen bailanysty. Halyqaralyq terroristerdıŋ äreketterı Qazaqstannyŋ äleumettık-ekonomikalyq, saiasi, ruhani damuyndaǧy oŋ ürdısterge nūqsan keltıredı. Terrorizm kürdelı äleumettık-saiasi qūbylys retınde joǧary ūiymdastyruşylyq deŋgeiımen, tūraqty qarjylandyrumen, jaŋa tehnikalyq jabdyqtaluymen, öz qataryna tek fanatikterdı, ümıtsız jūmyssyzdardy, az qamtylǧan adamdardy ǧana emes, sonymen qatar käsıbi daiyndalǧan bılıktı mamandardy da tartumen sipattalady eken. Sondyqtan, salystyrmaly türde az şyǧyndarmen terrorister auqymdy maqsattarǧa qol jetkızıp, älemdık örkenietke ülken moraldyq jäne materialdyq ziian keltıredı. Terroristık küşter qaru-jaraqtyŋ zaŋsyz ainalymy, esırtkı trafigı, zaŋsyz köşı-qon, tauarlar men jükterdıŋ kontrabandasy, tabiǧi resurstardy zaŋsyz äketu salalaryndaǧy transşekaralyq ūiymdasqan qylmystyŋ qūqyqqa qarsy qyzmetımen bailanysty.
Būl tūǧyda memlekettık tılde baiandama jasaǧan 2-kurs kursanty Ä.Fazylbek taqyrypqa qatysty qūndy mälımetter keltırıp öttı. Atap aitqanda, Memlekettık şekarany küzetu tek şekara qyzmetınıŋ emes, jalpy memlekettık mındet bolyp tabylady, onyŋ negızgı ūrany «Memlekettık şekarany tūtas halyq küzetedı!». Būl ūran Otanymyzdyŋ şyǧys öŋırıne jaqsy tanys jäne bügıngı küngı özektı mäsele. Ärı onyŋ tarihi tamyry tereŋde jatyr. Bilık organdary, jergılıktı tūrǧyndar, türlı qoǧamdyq ūiymdar, köptegen qamqorşylar şekaraşylardyŋ barlyq ısterıne jäne bırınşı kezekte Otan şebın küzetu men qorǧau ısıne kömektesıp otyrady. Qyzmettık jäne operativtık ıs-şaralarǧa at salysady.
Memlekettık şekaranyŋ küzetıluıne tıkelei äser etuşı özektı mäselelerdıŋ bırı – mentaldy terrorizm. Onyŋ äleumettık şielenıs tuuyna tıkelei äserı ärı şekara beketınen ötuşıler men şekara keŋıstıgınde tūruşylarǧa yqpal etu sebepterı. Sondyqtan negızgı mäselelerdıŋ bırı osy qauıptıŋ paida bolu sebebın anyqtau men aldyn alu mäselelerın şeşu bolyp tabylady.
Mentaldy terrorizmnıŋ şyǧu tegı, paida bolu sipaty jäne onyŋ şekaralyq keŋıstıkke äserın qarastyrmas būryn, aldymen belgılı bır mädeni ortada tärbieleu, bılım beru jäne ömırlık täjıribe jinau barysynda qalyptasqan älemdı tanu mümkındıgın bıldıretın «mentalitet» ūǧymyna jügıneiık.
Adamdar ǧalamşardyŋ taǧdyry öz qolymyzda ekenın tüsınuı qajet. Endı logikalyq türde mental sözın talqylaityn bolsaq, ol düniege degen közqaras, qandai da bır mädeniettı ortada öz ornyn taba bılu degen maǧynany bıldıredı. Mentaldyq – ol oilau türı, jalpy ruhani jaǧdaiy. Mental degenımız - keŋ maǧynaly kürdelı tüsınık. Iаǧni, qandai da bır jaǧdaida tez beiımdele bılıp, oilana dūrys şeşım qabyldau.
Al endı terrorizm ūǧymyn aşaiyq – saiasatqa qatysa otyryp, zaŋsyz ıs-äreketke baru, iaǧni qorqytu arqyly özınıŋ saiasi qalaularyn oryndau, onyŋ ışınde qorqytu, zorlau, fizikalyq küş körsetu.
Ǧylymi toptarda osy ekı ūǧymdy jalpy keŋınen taralǧan «Mentaldy terrorizm» degen ūǧymǧa äkeluge bolady. Ol adamnyŋ sana sezımın ulandyru arqyly adamnyŋ jeke tūlǧa qasietınen aiyryp, jalpy toptyq oilanu qabıletıne keltıru.
Bızdıŋ oiymyzşa, mentaldy terrorizm sanadaǧy ruhani-adamgerşılık özekke destruktivtı äser etetın jeke tūlǧanyŋ sanasyna äser etudıŋ ärtürlı formalary men ädısterın ūsynady.
Döŋgelek üstel barysynda bırqatar kursanttar taqyrypqa qatysty öz oilaryn ortaǧa saldy. Mentaldı terrorizmnıŋ adam ömırıne qauıptılıgın talqylady. Iаǧni, problemanyŋ qazırgı jai-küiı men terrorizmnıŋ jalpy jüie qūrauşy erekşelıkterı tūrǧysynan mentaldı terrorizmnıŋ negızgı ūǧymdaryn aiqyndady.
Aita ketu kerek, mentaldy terrorizmnıŋ taǧyda bır qauıptılıgı - onyŋ arandatuşysy kez-kelgen adam boluy mümkın. Memlekettık qūrylymdardyŋ basşylaryn baǧytynan jaŋylystyru arqyly tūrǧyndardyŋ sanasyn ulaudy öz qolyna aluy. Osynyŋ mümkın boluy nätijesınde äleumettık negativtı jaǧdailar paida bolady eken. Onyŋ ışınde lauazymdy tūlǧalar para alady. Qylmys aşyq türde jürgızıle bastaidy: kışı qylmystardan bastap esırtkılerdı satuǧa deiın jetedı, äskeri qaqtyǧystyŋ formasy baiqalady jäne äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar tırkeledı. Nätijesınde, müddelerıne qarsy kelu jäne azamattyq mındetterıne nemqūraily qaraǧanymen bırge mentaldyq şabuyldar jiılei bastaidy.
Aita ketu kerek, döŋgelek üsteldı ötkızudegı negızgı maqsat - mentaldy terrorizmdı Qazaqstan Respublikasynyŋ saiasi, äleumettık-ekonomikalyq ömırı men qorǧanys qabıletıne negızdelgen qoǧamnyŋ ruhani-adamgerşılık negızderın būzatyn äserdıŋ ämbebap türı retınde qarastyru.
Taqyryptyŋ özektılıgı qazırgı jaǧdaidaǧy terrorizmnıŋ halyqaralyq sipatqa ie boluymen jäne Qazaqstan Respublikasynda da, älemdık qoǧamdastyqta da qauıpsızdıkke tönetın eleulı qaterlerdıŋ bırı boluymen bailanysty. Halyqaralyq terroristerdıŋ äreketterı Qazaqstannyŋ äleumettık-ekonomikalyq, saiasi, ruhani damuyndaǧy oŋ ürdısterge nūqsan keltıredı. Terrorizm kürdelı äleumettık-saiasi qūbylys retınde joǧary ūiymdastyruşylyq deŋgeiımen, tūraqty qarjylandyrumen, jaŋa tehnikalyq jabdyqtaluymen, öz qataryna tek fanatikterdı, ümıtsız jūmyssyzdardy, az qamtylǧan adamdardy ǧana emes, sonymen qatar käsıbi daiyndalǧan bılıktı mamandardy da tartumen sipattalady eken. Sondyqtan, salystyrmaly türde az şyǧyndarmen terrorister auqymdy maqsattarǧa qol jetkızıp, älemdık örkenietke ülken moraldyq jäne materialdyq ziian keltıredı. Terroristık küşter qaru-jaraqtyŋ zaŋsyz ainalymy, esırtkı trafigı, zaŋsyz köşı-qon, tauarlar men jükterdıŋ kontrabandasy, tabiǧi resurstardy zaŋsyz äketu salalaryndaǧy transşekaralyq ūiymdasqan qylmystyŋ qūqyqqa qarsy qyzmetımen bailanysty.
Būl tūǧyda memlekettık tılde baiandama jasaǧan 2-kurs kursanty Ä.Fazylbek taqyrypqa qatysty qūndy mälımetter keltırıp öttı. Atap aitqanda, Memlekettık şekarany küzetu tek şekara qyzmetınıŋ emes, jalpy memlekettık mındet bolyp tabylady, onyŋ negızgı ūrany «Memlekettık şekarany tūtas halyq küzetedı!». Būl ūran Otanymyzdyŋ şyǧys öŋırıne jaqsy tanys jäne bügıngı küngı özektı mäsele. Ärı onyŋ tarihi tamyry tereŋde jatyr. Bilık organdary, jergılıktı tūrǧyndar, türlı qoǧamdyq ūiymdar, köptegen qamqorşylar şekaraşylardyŋ barlyq ısterıne jäne bırınşı kezekte Otan şebın küzetu men qorǧau ısıne kömektesıp otyrady. Qyzmettık jäne operativtık ıs-şaralarǧa at salysady.
Memlekettık şekaranyŋ küzetıluıne tıkelei äser etuşı özektı mäselelerdıŋ bırı – mentaldy terrorizm. Onyŋ äleumettık şielenıs tuuyna tıkelei äserı ärı şekara beketınen ötuşıler men şekara keŋıstıgınde tūruşylarǧa yqpal etu sebepterı. Sondyqtan negızgı mäselelerdıŋ bırı osy qauıptıŋ paida bolu sebebın anyqtau men aldyn alu mäselelerın şeşu bolyp tabylady.
Mentaldy terrorizmnıŋ şyǧu tegı, paida bolu sipaty jäne onyŋ şekaralyq keŋıstıkke äserın qarastyrmas būryn, aldymen belgılı bır mädeni ortada tärbieleu, bılım beru jäne ömırlık täjıribe jinau barysynda qalyptasqan älemdı tanu mümkındıgın bıldıretın «mentalitet» ūǧymyna jügıneiık.
Adamdar ǧalamşardyŋ taǧdyry öz qolymyzda ekenın tüsınuı qajet. Endı logikalyq türde mental sözın talqylaityn bolsaq, ol düniege degen közqaras, qandai da bır mädeniettı ortada öz ornyn taba bılu degen maǧynany bıldıredı. Mentaldyq – ol oilau türı, jalpy ruhani jaǧdaiy. Mental degenımız - keŋ maǧynaly kürdelı tüsınık. Iаǧni, qandai da bır jaǧdaida tez beiımdele bılıp, oilana dūrys şeşım qabyldau.
Al endı terrorizm ūǧymyn aşaiyq – saiasatqa qatysa otyryp, zaŋsyz ıs-äreketke baru, iaǧni qorqytu arqyly özınıŋ saiasi qalaularyn oryndau, onyŋ ışınde qorqytu, zorlau, fizikalyq küş körsetu.
Ǧylymi toptarda osy ekı ūǧymdy jalpy keŋınen taralǧan «Mentaldy terrorizm» degen ūǧymǧa äkeluge bolady. Ol adamnyŋ sana sezımın ulandyru arqyly adamnyŋ jeke tūlǧa qasietınen aiyryp, jalpy toptyq oilanu qabıletıne keltıru.
Bızdıŋ oiymyzşa, mentaldy terrorizm sanadaǧy ruhani-adamgerşılık özekke destruktivtı äser etetın jeke tūlǧanyŋ sanasyna äser etudıŋ ärtürlı formalary men ädısterın ūsynady.
Döŋgelek üstel barysynda bırqatar kursanttar taqyrypqa qatysty öz oilaryn ortaǧa saldy. Mentaldı terrorizmnıŋ adam ömırıne qauıptılıgın talqylady. Iаǧni, problemanyŋ qazırgı jai-küiı men terrorizmnıŋ jalpy jüie qūrauşy erekşelıkterı tūrǧysynan mentaldı terrorizmnıŋ negızgı ūǧymdaryn aiqyndady.
Aita ketu kerek, mentaldy terrorizmnıŋ taǧyda bır qauıptılıgı - onyŋ arandatuşysy kez-kelgen adam boluy mümkın. Memlekettık qūrylymdardyŋ basşylaryn baǧytynan jaŋylystyru arqyly tūrǧyndardyŋ sanasyn ulaudy öz qolyna aluy. Osynyŋ mümkın boluy nätijesınde äleumettık negativtı jaǧdailar paida bolady eken. Onyŋ ışınde lauazymdy tūlǧalar para alady. Qylmys aşyq türde jürgızıle bastaidy: kışı qylmystardan bastap esırtkılerdı satuǧa deiın jetedı, äskeri qaqtyǧystyŋ formasy baiqalady jäne äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar tırkeledı. Nätijesınde, müddelerıne qarsy kelu jäne azamattyq mındetterıne nemqūraily qaraǧanymen bırge mentaldyq şabuyldar jiılei bastaidy.
Jalpy aitqanda, mentaldı terrorizm bır qaraǧan adamǧa közge körınbeitın qauıpterdıŋ bırı bolyp tabylatyndyqtan, döŋgelek üstelge qatysuşylar pıkır talastyryp, öz baiandamalarynan naqty däleldermen däiekter keltırdı.
Janat Jabyrbekov,
QR ŪQK Şekara akademiiasynyŋ
baspasöz hatşysy
