Jaqynda QR UQK Shekara akademııasynyń polkovnık Úsenov Erik Nuráliuly basshylyq etetin fılosofııa jáne áleýmettik-saıası pánder kafedrasynyń ujymy «Mentaldi terrorızm jáne onyń QR UQK Shekara qaýipsizdigine yqpaly» atty taqyrypta dóńgelek ústel ótkizdi.
Oǵan akademııa bastyǵynyń ǵylymı jumystary jónindegi orynbasary polkovnık Altynbekov Rollan Maratuly jáne arnaıy taktıka fakýltetiniń professorlyq-oqytýshylar quramy men shekarashy kýrsanttar qatysty.
Dóńgelek ústelge kafedranyń professory qyzmetshi Moltobarova Kúmis Ianqyzy moderratorlyq etti.
Sharanyń ashylý saltanatynda alǵash bolyp sóz kezegin alǵan Rollan Maratuly dóńgelek ústelge qatysýshylarǵa sáttilik tilep, taqyrypqa qatysty óz oıyn aıtty.
Aıta ketý kerek, dóńgelek ústeldi ótkizýdegi negizgi maqsat - mentaldy terrorızmdi Qazaqstan Respýblıkasynyń saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq ómiri men qorǵanys qabiletine negizdelgen qoǵamnyń rýhanı-adamgershilik negizderin buzatyn áserdiń ámbebap túri retinde qarastyrý.
Taqyryptyń ózektiligi qazirgi jaǵdaıdaǵy terrorızmniń halyqaralyq sıpatqa ıe bolýymen jáne Qazaqstan Respýblıkasynda da, álemdik qoǵamdastyqta da qaýipsizdikke tónetin eleýli qaterlerdiń biri bolýymen baılanysty. Halyqaralyq terrorısterdiń áreketteri Qazaqstannyń áleýmettik-ekonomıkalyq, saıası, rýhanı damýyndaǵy oń úrdisterge nuqsan keltiredi. Terrorızm kúrdeli áleýmettik-saıası qubylys retinde joǵary uıymdastyrýshylyq deńgeıimen, turaqty qarjylandyrýmen, jańa tehnıkalyq jabdyqtalýymen, óz qataryna tek fanatıkterdi, úmitsiz jumyssyzdardy, az qamtylǵan adamdardy ǵana emes, sonymen qatar kásibı daıyndalǵan bilikti mamandardy da tartýmen sıpattalady eken. Sondyqtan, salystyrmaly túrde az shyǵyndarmen terrorıster aýqymdy maqsattarǵa qol jetkizip, álemdik órkenıetke úlken moraldyq jáne materıaldyq zııan keltiredi. Terrorıstik kúshter qarý-jaraqtyń zańsyz aınalymy, esirtki trafıgi, zańsyz kóshi-qon, taýarlar men júkterdiń kontrabandasy, tabıǵı resýrstardy zańsyz áketý salalaryndaǵy transshekaralyq uıymdasqan qylmystyń quqyqqa qarsy qyzmetimen baılanysty.
Bul tuǵyda memlekettik tilde baıandama jasaǵan 2-kýrs kýrsanty Á.Fazylbek taqyrypqa qatysty qundy málimetter keltirip ótti. Atap aıtqanda, Memlekettik shekarany kúzetý tek shekara qyzmetiniń emes, jalpy memlekettik mindet bolyp tabylady, onyń negizgi urany «Memlekettik shekarany tutas halyq kúzetedi!». Bul uran Otanymyzdyń shyǵys óńirine jaqsy tanys jáne búgingi kúngi ózekti másele. Ári onyń tarıhı tamyry tereńde jatyr. Bılik organdary, jergilikti turǵyndar, túrli qoǵamdyq uıymdar, kóptegen qamqorshylar shekarashylardyń barlyq isterine jáne birinshi kezekte Otan shebin kúzetý men qorǵaý isine kómektesip otyrady. Qyzmettik jáne operatıvtik is-sharalarǵa at salysady.
Memlekettik shekaranyń kúzetilýine tikeleı áser etýshi ózekti máselelerdiń biri – mentaldy terrorızm. Onyń áleýmettik shıelenis týýyna tikeleı áseri ári shekara beketinen ótýshiler men shekara keńistiginde turýshylarǵa yqpal etý sebepteri. Sondyqtan negizgi máselelerdiń biri osy qaýiptiń paıda bolý sebebin anyqtaý men aldyn alý máselelerin sheshý bolyp tabylady.
Mentaldy terrorızmniń shyǵý tegi, paıda bolý sıpaty jáne onyń shekaralyq keńistikke áserin qarastyrmas buryn, aldymen belgili bir mádenı ortada tárbıeleý, bilim berý jáne ómirlik tájirıbe jınaý barysynda qalyptasqan álemdi taný múmkindigin bildiretin «mentalıtet» uǵymyna júgineıik.
Adamdar ǵalamshardyń taǵdyry óz qolymyzda ekenin túsinýi qajet. Endi logıkalyq túrde mental sózin talqylaıtyn bolsaq, ol dúnıege degen kózqaras, qandaı da bir mádenıetti ortada óz ornyn taba bilý degen maǵynany bildiredi. Mentaldyq – ol oılaý túri, jalpy rýhanı jaǵdaıy. Mental degenimiz - keń maǵynaly kúrdeli túsinik. Iaǵnı, qandaı da bir jaǵdaıda tez beıimdele bilip, oılana durys sheshim qabyldaý.
Al endi terrorızm uǵymyn ashaıyq – saıasatqa qatysa otyryp, zańsyz is-áreketke barý, ıaǵnı qorqytý arqyly óziniń saıası qalaýlaryn oryndaý, onyń ishinde qorqytý, zorlaý, fızıkalyq kúsh kórsetý.
Ǵylymı toptarda osy eki uǵymdy jalpy keńinen taralǵan «Mentaldy terrorızm» degen uǵymǵa ákelýge bolady. Ol adamnyń sana sezimin ýlandyrý arqyly adamnyń jeke tulǵa qasıetinen aıyryp, jalpy toptyq oılaný qabiletine keltirý.
Bizdiń oıymyzsha, mentaldy terrorızm sanadaǵy rýhanı-adamgershilik ózekke destrýktıvti áser etetin jeke tulǵanyń sanasyna áser etýdiń ártúrli formalary men ádisterin usynady.
Dóńgelek ústel barysynda birqatar kýrsanttar taqyrypqa qatysty óz oılaryn ortaǵa saldy. Mentaldi terrorızmniń adam ómirine qaýiptiligin talqylady. Iaǵnı, problemanyń qazirgi jaı-kúıi men terrorızmniń jalpy júıe quraýshy erekshelikteri turǵysynan mentaldi terrorızmniń negizgi uǵymdaryn aıqyndady.
Aıta ketý kerek, mentaldy terrorızmniń taǵyda bir qaýiptiligi - onyń arandatýshysy kez-kelgen adam bolýy múmkin. Memlekettik qurylymdardyń basshylaryn baǵytynan jańylystyrý arqyly turǵyndardyń sanasyn ýlaýdy óz qolyna alýy. Osynyń múmkin bolýy nátıjesinde áleýmettik negatıvti jaǵdaılar paıda bolady eken. Onyń ishinde laýazymdy tulǵalar para alady. Qylmys ashyq túrde júrgizile bastaıdy: kishi qylmystardan bastap esirtkilerdi satýǵa deıin jetedi, áskerı qaqtyǵystyń formasy baıqalady jáne ákimshilik quqyq buzýshylyqtar tirkeledi. Nátıjesinde, múddelerine qarsy kelý jáne azamattyq mindetterine nemquraıly qaraǵanymen birge mentaldyq shabýyldar jıileı bastaıdy.
Jalpy aıtqanda, mentaldi terrorızm bir qaraǵan adamǵa kózge kórinbeıtin qaýipterdiń biri bolyp tabylatyndyqtan, dóńgelek ústelge qatysýshylar pikir talastyryp, óz baıandamalarynan naqty dáleldermen dáıekter keltirdi.
Janat Jabyrbekov,
QR UQK Shekara akademııasynyń
baspasóz hatshysy
