(OQ Oblystyq muraǵatynan tabylǵan qujattar boıynsha)
1928 jyldyń 3 mamyr kúni Kremlde ótken jıynda F.I.Goloekınniń Qazaqstan ólkelik partııa komıtetiniń atynan bergen esebin tyńdaǵan Búkilodaqtyq kommýnıstik (bolshevıkter) partııasynyń basshylyǵy ólkedegi bolys, ýezd, oblystardy ákimshilik-sharýashylyq jaǵynan aýdandastyrýdyń kezek kúttirmeıtin mindet ekendigin atap kórsetti.
Osylaısha, 1928 jyly jańadan aýdandastyrý iske asyryldy.
Burynǵy bes býyndy (aýyl( selo)-bolys-ýezd-okrýg-ortalyq) basqarý júıesinen tórt býyndy(aýyl(selo)- aýdan- okrýg-ortalyq) basqarý júıesi engizildi.
Kelesi qadam iri baılardyń mal-múlkin tárkilep, ózderin jer aýdarý edi.
1928 jylǵy 27 tamyzda – «Asa iri baı sharýashylyqtary men jartylaı feodaldardy kámpeskeleý jáne jer aýdarý týraly» dekret jarııalandy. Tárkileý 20 qyrkúıekte bastalyp, 1 qarashada aıaqtalýǵa tıisti boldy.
Qabyldanǵan dekret boıynsha, iri baılarǵa kóshpeli aýdandarda iri malǵa shaqqanda, 400-den asa maly barlar, jartylaı kóshpeli aýdandarda 300-den asa, al, otyryqshy aýdandarda 150 bas maldan joǵary maly barlar jatqyzyldy.
Máselen, otyryqshy orys selolarymen irgeles otyrǵan Badam aýdany otyryqshy aýdanǵa jatqyzyldy.
Biraq, munyń aıaǵy «Asyra silteý bolmasyn, asha tuıaq qalmasyn!» degen uranǵa aınalyp, ortashalardyń da maly ortaǵa túsip ketti. Tárkileýge jatatyn normaǵa deıin jetkizý úshin jekelegen otbasy sharýashylyqtary ádeıi biriktirildi.
Qyza kele, baı – kýlaktar qataryna temir shatyrly úıi nemese 2 aty bolǵandar da engizildi.
F. Goloekın aýyl men qonystarǵa 4800 ýákil jiberip, 31 myń sharýa jazaǵa tartyldy. 1928 jylǵy 1 qazan – 1929 jylǵy 1 jeltoqsan aralyǵy – 277 sharýa atyldy.
Dekrette «baı – feodaldar ózderiniń múliktik jáne qoǵamdyq yqpalymen aýyldy keńestendirýge kedergi jasaıdy» degen ustanym negizge alyndy. 657 baı jer aýdarylyp, 145 myńy tárkilenip, olardyń aýylsharýashylyq quraldary – 877 kolhozǵa, 24491 jeke sharýashylyqqa bólinip berildi.
...Halyq shet jaqtarǵa qasha bastady.
OQO muraǵatynda Badam aýdanynan «mal-múlki tárkilengenderdiń» barlyǵynyń tizimi bar. Bir ókinishtisi, ay da bolsa, shyndyq, jer aýdarý týraly jarlyqtyń bárine Qaz AKSR OAK-ń sol kezdegi tóraǵasy, jerlesimiz Eltaı Ernazarov qol qoıǵan.
1929 jyldyń ekinshi jartysynan bastap respýblıkada kolhoz qurylysy jedeldeı bastady.
Ujymdastyrý men otyryqshylandyrýdy jappaı júrgizý úshin ortalyqtan Qazaqstanǵa 8 myń jumysshy jáne 1204 «jıyrma bes myńdyqshylar» jiberildi.
Osy jerde aıta ketý kerek, 1920 jyldardyń sońynda KSRO –da «25 myńshylar» qozǵalysy degen qozǵalys ómirge keldi. Onyń maqsaty , shetkeri ulttyq aımaqtarda «kámpeskeleý», «aýyl sharýashylyǵyn ujymdastyrý» naýqandaryn ótkizýge zaýyt-fabrık jumysshylaryn tartý edi.
Osy qozǵalys aıasynda, Máskeý qalasyndaǵy «Krasnaıa Presnıa» aýdanyndaǵy 4-memlekettik «Svoboda» (1960-80 jyldardaǵy bet-qol men aıaq terisiniń jarylǵanyna jaǵatyn kishkene qutydaǵy maı (vazelın) esterińizde bolar?!) fabrıkasy jumysshylarynyń Badam aýdanyn sheftik qamqorlyqqa alý týraly Úndeýi jarııalandy. Osy úndeý negizinde, kámpeskeleý men kolhoz qurylysyn jedeldetý maqsatynda aýdanǵa fabrıkanyń 235 jumysshysy keldi.
Atalǵan naýqandarǵa jalpy basshylyq jasaý, osy «25 myńshylar» qozǵalysy ókilderiniń qolynda bolǵan. Badam aýdanyndaǵy «kámpeskeleý», artynan «ujymdastyrý» naýqandaryn ótkizýge olar qulshyna kiristi.
Olar Reseıdegi kolhoz jobasyn qaıtalaıtyn qonystandyrý úlgisin ornyqtyrýǵa tıis boldy.
Qarsylasqandarǵa sol kezdegi ataqty, eń qatal -58/8 bap pen halyq jadynda «7 avgýst zańy» degen zańdar qoldanyldy.
(1927 j. 25 aqpanda kúshine engen RSFSR Qylmystyq Kodeksiniń 58/8 baby « Keńes ókimeti ókilderi men revolıýııalyq jumysshy jáne sharýa uıymdarynyń qyzmetkerlerine qarsy baǵyttalǵan terrorlyq áreket―Jazasy: múlki tárkilenip, «eńbekshilerdiń jaýy» dep jarııalanyp, ólim jazasyna deıin qoldanylady».
1932 j. «7 tamyz» (áıgili 3 masaq zańy ) Zańy: Qoǵamdyq múlikke qol salý―múlki tárkilenip, atý jazasyna, al, jeńildetetin jaǵdaılar tabylǵanda, múlki tárkilenip, 10 jyldan kem emes- merzimge, bas bostandyǵynan aıyrý jazasyn qarastyrady).
Muraǵat derekteri boıynsha Syrdarııa okrýgine qaraıtyn 15 aýdannan 89 sharýashylyq ( muny otbasy dep túsiný kerek) mal-múlki tárkilenip, Oral oblysyna jer aýdaryldy.Onyń ishinde kóshpeli aýdandardan-27, jartylaı kóshpeli aýdandardan-52, otyryqshy aýdandardan-10 sharýashylyq.
Jalǵasy bar...
