Kamshat Tasbolattyń "Turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy turý týraly" zań jobasyna qatysty jazǵan postyn oqyp shyqtym da, bul ne zań eken, "quqyqtyq nıgılıst bolmaıyn" degen qaýippen, birneshe zańdy, kóptegen maqalalardy muqııat oqyp shyqtym.
Birden aıtaıyn - zań qazaq halqynyń ulttyq tárbıesine, ǵasyrlardan beri qalyptasqan patrıarhattyq qurylysyna, álemdik kózqarasyna "genderlik teńdik" arqyly ońdyrmaı soqqy bergen. Myna zań jobasy qazaq otbasyndaǵy ákeni, erkekti jelkesinen súırep ákep, bosaǵaǵa súmireıtip "otyrǵyzyp" qoıǵan. Endi ári qaraı osy zańdy qoldaýshylar «Birjynysty neke týraly» zań jobasyn da osy bastan qoldaı berseńder bolady eken!
Adamzat jer betine túskeli myń-mıllıondaǵan jyldar boıy jasampazdyqpen jalǵasqan androndyq mádenıet, androndyq ómir saltyn ulttyq dástúrden ada Dına Tańsáriniń "Ne molchı" degen birtúrli uıymy baltalap, tas-talqanyn shyǵarypty. Mundaı úrdispen bir memleket turmaq, jer betin topalańǵa aınaldyryp, adamzat tirshiligin joq etýge bolatyn shyǵar! Jalpy, áý basta memleket otbasynyń ishki daýyna aralasýdan sanaly túrde bas tartqan edi. «Neke týraly» kodekste «otbasynyń ishki daýyn otbasynyń ózi sheshedi» dep anyq jazylǵan. Bul bizdiń ulttyq dástúrimizdi, «úı bolǵasyn ydys-aıaq syldyramaı turmaıdy» degen danalyq fılosofııamyzben astasqan kodeks edi. «Otbasylyq zorlyq-zombylyqqa qarsy turý» zańy bir qaraǵanda eshteńesi joq, Kádimgi kóp zańnyń biri sııaqty. Onyń ishke búkken qaýipin QR «Halyq densaýlyǵy Kodeksi» jáne «Balalardyń quqyǵyn qorǵaý týraly» zańdarmen qosa qaraǵanda ashyla túsedi.
Mysaly, "Halyq densaýlyǵy Kodeksiniń" 78 bap, 1-tarmaǵynda «Árbir bala maqsatyn aıtpastan reprodýktıvti densaýlyǵy týraly aqparat alýǵa quqyly» deıdi. 78 baptyń 2-tarmaǵy «Bala 16 jastan bastap, profılaktıkalyq jáne konsýltatıvti-dıagnostıkalyq kómek alýǵa quqyly» deıdi. 92 baptyń 1-tarmaǵy «Densaýlyq saqtaý sýbektileri 10 jastan bastap balalarǵa reprodýktıvti jáne psıhologııalyq densaýlyq boıynsha keshendi qyzmet kórsetedi». 92 baptyń 2-tarmaǵy «10 jastan bastap balalarǵa reprodýktıvti jáne psıhologııalyq densaýlyq qyzmetine qol jetkize alady». Endi ary qaraı ne bolatynyn ózińiz-aq shamalaı berińiz! Árnárseni bilmekke qumar jasóspirim jurttan jasyryp, jynystyq qatynastyń qyr-syryn 10 jastan bastap meńgere berse ne bolady? Zańǵa sáıkes, 10 jastaǵy balalar budan bylaı seksolog pen psıhıatrdyń kómegine óz betinshe júgine beretin bolady. Birte-birte, osy zańǵa sáıkes, «jynystyq densaýlyq týraly» bilim alýdy mektep baǵdarlamasynan bastaýy da múmkin. Óıtkeni, Eýropanyń birneshe memleketi qazir 10 jastan bastap mektepterde «jynystyq densaýlyq» pánin mindetti túrde oqyp otyr. Bul joba iske asyp jatsa, ata-ana qansha qarsy bolsa da olarmen eshkim eseptespeıdi. Óıtkeni, «jynystyq densaýlyq» týraly bala 10 jastan bastap bilýi kerek. Zań solaı dep tur! Eger, qarsy bolsań - avtomatty túrde "bala quqyǵyn shektep, zorlyq-zombylyq jasaýshy" bolyp tanylasyń!
Al endi «Otbasylyq zorlyq-zombylyqqa qarsy turý týraly» zań jobasyna qaıta oralaıyq. 1-pýnktyń 4-tarmaǵynda «Ata-ana nemese zańdy ókildiń bala múddesi men qajettilikterin– balanyń azyq-túlikke, kıim-keshekke, baspanaǵa, tárbıege, bilimge, medıınalyq qyzmetke, qaýipsiz turmystyq jaǵdaıyn sanaly túrde elemeýi» deı kele, osynyń bárine «turmystyq zorlyq-zombylyq» degen sıpat beredi. Bul degeniń aqyl toqtatpaǵan jasóspirimdi óziniń áke-sheshesine, týǵan-týystaryna qarsy aıdap salý, aryz jazǵyzý, sóıtip, ultymyzdyń ǵasyrlar boıy jalǵasyp kele jatqan babalar sabaqtastyǵyn úzý ǵoı! Odan basqa eshteńe emes! Búgin tóbemizge femınıster áńgirtaıaq oınatsa, erteń kógildirlerdiń kerdeńdep shyqpasyna kim kepil? Sondyqtan, «Otbasylyq zorlyq-zombylyqqa qarsy turý» zańyna aǵaıyndyq, jeńgeler ınstıtýttardy reanımaııalap, qaıta jandandyratyn tetikter de qarastyrylýy kerek! Durys urpaq tárbıelegimiz kelse, bala quqyǵy dep, zorlyq-zombylyq dep, ata-babamyzdyń dástúrinen - erkekterdiń otbasylyq ústemdiginen bas tartpaýymyz kerek!
Al Dına Tańsári bizdiń "feodaldyq qaradúrsin" qoǵamnan ózin jap-jaqsy aqshamen qarjylandyryp otyrǵan Eýropasyna birjola bara qoısyn! Bizdi "joǵary mádenıetke" úıretpeı-aq qoısyn! Bizge óz dástúrimiz unaıdy!
Toqtar Jaqash Facebook paraqshasynan alyndy
