Búgin, 25 jeltoqsan uly qaıratker, kúresker, saıasatker, bir týar tulǵa –Mustafa Shoqaıdyń týǵanyna 130 jyl toldy.
Osy oraıda oqyrmandar nazaryna uly kúreskerdiń artynda qalǵan óshpes muralarynyń biri, halqyna ósıet qylyp qaldyryp ketken qanatty sózderin usynamyz. Ár bir aıtqan sózine bas ıip, kelispeske bolmaıtyndaı. Qanshama jyl buryn aıtylǵan osy sózderdiń keıbiri dál qazirgi kúnde de ózektiligin joımaǵandyǵyn túısigi bar adam ózi – aq uǵar.
Ásirese, myna bir sózine mán bereıikshi: «Tólqujat degen nárse «ult» bermeıdi, onyń «ultyn» ózgerte almaıdy. Tólqujat degen nárse sol tólqujat ıesiniń ony berýshi úkimetke táýeldi ekenin ǵana kýálandyrady». Osy sózder basqa ult ókilderiniń ultyn tólqujatyna «qazaq» dep kórseteıik dep pikir aıtqan adamdarǵa jaýap retinde aıtylǵandaı.
Basqa da qanatty sózderin de oqı otyryńyzdar:
Ultqa paıdaly adam kelse, bárinen buryn orys ókimetiniń atamekenimizdegi jer saıasatyn muqııat zerttep úırenýge tyrysyńyz. Sizge ne isteý kerektigin osy saıasattyń ózi-aq kórsetip beredi.
Biz, árıne, ózimizdiń atamekenimiz Túrkistandy keńestik Reseıden de, basqa Reseıden de birjola bólip alýdy maqsat etemiz. Bul – bizdiń ulttyq muratymyz, ulttyq arman-múddemiz. Biz tek osy ıdeıa úshin qyzmet etemiz. Atamekenimizdiń ishindegi jáne syrtyndaǵy barlyq ulttyq kúshterimizdi osy ıdeıa tóńireginde toptastyrýǵa barynsha tyrysamyz.
Ulttyq rýhsyz ult táýelsizdigi bolýy múmkin be? Tarıh ondaıdy kórgen joq ta, bilmeıdi de. Ult azattyǵy – ulttyq rýhtyń nátıjesi. Al ulttyq rýhtyń ózi ult azattyǵy men táýelsizdigi aıasynda ósip-damıdy, jemis beredi.
Biz qul bolyp tura almaımyz. Biz ult azattyǵymyzdy alamyz.
Árbir ósetin adam basynan ótkenin balalyq shaǵyn eske alsa da, sol balalyqqa qaıtqysy kelmeıdi.
Bárinen buryn óz qatarymyzdy, túrkistandyq birligimizdi kúsheıteıik. Túrkistannyń judyryqtaı jumylǵan ulttyq birligin Reseıden aırylý úshin kúresip jatqan basqa halyqtardyń ulttyq maıdandarmen tyǵyz úılestire otyryp, orys ımperıalızmine qarsy qýatty kúsh uıymdastyryp, birge qımyldaıyq. Orys ımperıalızmine qarsy kúres maıdandaǵylardyń ultyn, dinin, násilin, partııasyn tergep-tektemeıik, alalamaıyq. Tek osyndaı jol ǵana bizdi ulttyq azattyqqa jetkize alady… Budan basqa joldardyń barlyǵy aldamshy, tuıyq… Óziniń ishki birligin nyǵaıta alǵan halyqtar ǵana táýelsizdigine qol jetkize alady. Jáne ony qorǵap qala alady.
Aǵalar, qypshaq degen ult bolmaıdy, qazaq degen ult bar. Eger árqaısymyz bólinip, qypshaqtyń kósemi, arǵynnyń kósemi, úısinniń kósemi bolyp jatsaq, bizdiń halyq azady.
Tólqujat degen nárse «ult» bermeıdi, onyń «ultyn» ózgerte almaıdy. Tólqujat degen nárse sol tólqujat ıesiniń ony berýshi úkimetke táýeldi ekenin ǵana kýálandyrady.
Ylǵı da Otanyma qaıtý oıynda júremin jáne soǵan jetý úshin tyrysamyn. Demek, atamekenimdi qutqarý úshin kúresemin.
Keńestik ult saıasaty bizdi «balǵasymen» janshyp, «oraǵymen» oryp tastady.
Sizder, nemister ózderińizdi «Eýropadaǵy eń mádenıetti halyqpyz» dep sanaısyzdar. Eger sizderdiń mádenıetterińiz meniń kórip júrgenderim bolsa, onda men sizderge tutqyndardyń shekken azabyn kórýlerińizdi tileımin. Sizder XX ǵasyrda ómir súre otyryp, HIII ǵasyrda Shyńǵys hannyń jasaǵan zulymdyǵynan asyp tústińizder. Mádenıetti halyq ekendikterińizdi aıtýǵa haqylaryńyz joq. Eger, sizder, osyǵan baılanysty maǵan «atý» ne «asý» jazasyn berseńizder, qarsylyǵym joq. Mundaı mádenı qoǵamda ómir súrgennen góri ólgenim artyq.
Biz, Túrkistan táýelsizdigin jaqtaýshylar, elimizdiń erki úshin jáne jurtymyz Túrkistannyń bodandyqtan qutylýy úshin kúresemiz. Túrkistandyqtarda budan basqa jol bolmaǵan. Qazir de joq jáne budan soń da bolmaıdy… Bizdiń muratymyz Túrkistanda túri jaǵynan da, mazmuny jaǵynan da ulttyq bolatyn memlekettik qurylymǵa qol jetkizý bolmaq. Sonda ǵana halqymyz óz jeriniń naǵyz qojasy bola alady.
Qazaqpyn dep maqtanýdy ar kóretin, qazaqtyń tilinde sóıleýdi masqaralyq kóretin salt qaıdan shyǵyp otyr? Balalardyń kóbi ne qazaq, ne orys bolyp tárbıelenbeı, shóre-shóre birdeme bolyp ósip jatqanyn nege kórmeısińder?
Óziniń ishki birligin nyǵaıta alǵan halyqtar ǵana táýelsizdigine qol jetkize alady jáne ony qorǵap qala alady.
… ulttyq erkindik pen azattyqqa talpyný tabıǵattyń bolmaı qoımaıtyn zańy tárizdi nárse.
Biz jeke tulǵalardan joǵary turǵan ulttyq murattarǵa súıenemiz.
Jalpy adamgershilik jáne fılosofııalyq turǵydan alǵanda jaqsy halyq, jaman halyq degen uǵym joq, bolmaıdy da.
Tarıh raqymsyz. Ol – ǵulamany da, bilgirdi de, óner ıesin de, handar men patshalardy da aıamaıdy. Ol óz zańyna qarsy kelgenderdiń bárin ezip-janshyp júre beredi. Tarıh zańdary keri qaıtýdy bilmeıdi jáne ony jaratpaıdy.
Atamekendi súıý – onyń tutas múddesine qyzmet etý, osy jolda árqashan qyzmet etýge, kerek bolsa janpıda qylýǵa daıyn turý bolyp tabylady.
…ulttyq múdde jeke toptar múddesiniń jıyntyǵynan turmaıdy.
Bizdiń shyn júrekten jáne asyǵa kúterimiz bir ǵana nárse, ol atamekenimizdiń orys proletarıaty dıktatýrasynan qutylýy. Biz barlyq jerlesterimizdi osy ulttyq muratymyz jolynda bir jan, bir tán bolyp jumylýǵa shaqyramyz.
Táýeldiligin jalpy ult múddesi turǵysyna sáıkes, ulttyń jalpy jaǵdaıyna úılesetin túzim jolynda qurban ete bilgen adamdar ǵana naǵyz ulttyq patrıot jáne ultqa paıdaly qyzmetshi bola alady.
Maqtaǵa qarsy kúreste bıdaımen qarýlanyńyz. Shet el ústemdiginen qutylýdyń alǵashqy qadamy shet elge astyq táýeldiliginen qutylý bolmaq.
Atamekenimizdiń ulttyq quqyǵy jolynda júrgizip jatqan kúresimiz, tipti, keıde «demokratııanyń shekarasyn» attap ketken kúnniń ózinde eshkim bizdi shovınızmmen aıyptaýǵa qaqysy joq.
«Adyrna» ulttyq portaly
