Jeltoqsanşynyŋ türmedegı ömırı

Türmege enısımen bır «hataǧa» laqtyrdy. Tüngı sol on-on bırlerdıŋ şamasy. Basym meŋ zeŋ, jer ainalyp ketkendei, onyŋ üstıne asqazanym qūrǧyr şūryldap, eskı äuenıne bastaǧany. «Salamymdy» alǧan aqsaqal, türımnen baiqaǧan bolar, janyndaǧy jastau jıgıtke bırdeŋenı ymdady. Özderı otyrǧan temır «dastarhandaryna» şaqyryp, qabyrǧadaǧy temır jäşıkten stölge şyǧara bastady. Bır tılım qara nan men «aqqoidyŋ» ekı tılımı, qant qosylǧan qara şaidyŋ sol dämı, jylyşyrai körsetken arestantardyŋ qabyldauy älı esımnen ketpeidı. «Şkonkaǧa» jata ketıp, şamnyŋ jaryǧynda, qor etıp ūiqyǧa ketıppın. Taŋerteŋıngı «proverkaǧa» janymdaǧylar tūrǧyzǧanda , qaida jatyp, qaida tūrǧanymdy onşama aŋǧara almadym. «Dubaktyŋ» familiia, statia degen sūraqtarynan keiın, -Rahmetov, 65,- dep jauap bergen kezımde ǧana baryp, «katorjandyq» ömırdıŋ bastalǧanyna közım jettı. Üş – tört künnen keiın menı basqa hataǧa auystyrdy. Būl menıŋ alǧaşqy «hatamnan» anaǧūrlym keŋ jäne ışı adamdarǧa lyq toly eken. Salamymdy aityp kırıp barǧanymda, törde otyrǧandardyŋ bırı «statia» dedı. Men 65 dep jauap qaitardym. «O, buntovşiki!»,-dep şuyldap är jerden qoia berdı. Qanşa jyl alǧanymdy estıgende, aldymnan jıgıtter şyǧyp qoldaryn berıp jatty. Otyz myŋdai jinalǧandaryŋ, maşina örtegenderıŋ, magazinderdı "bombit" etkenderıŋ, balabaqşada şarualaryŋ ne edı, Alaŋda maşinamen araq bolypty ǧoi, öŋşeŋ alqaştar bırge qalai jinaldyŋdar,maşinalar su dy qalai şaşty, itter men saper kürektermen qyrypty ǧoi,samoletpen äsker äkelgen be, şekarany jauyp tastaǧan ba, qyrǧyzdardy granisadan jıbermei qoiǧan ba, qanşa adam öldı?..., sūraqtar, sūraqtar, bıtpeitın sūraqtar.Şamam kelgenınşe jauabymdy berıp jatyrmyn. Bır kezde ışterınen egde tartqan bıreuı: -Jıgıtter , qoiyŋdar. Vse eto krassnaia propaganda. Sony da tüsınbegenderıŋ be?! Jas jıgıttı köp mazalai bermeŋder, onsyz da oǧan oŋai emes degenı. Bar närse, sūraqtar da sap tiyldy. Bırtalaiymen jaqyn tanysa da bastadym. Narynqol jaqtyŋ Marat degen tyǧyrşyqtai denelı jıgıtı bar eken, sol janynan oryn da berdı. Baiqaimyn, ortada sözı de ötımdı jıgıtke ūqsaidy. Onyŋ da familiiasy Rahmetov eken. Jasy sol menen üş-tört jas ülkendeu. Keşkısın, esık sart-sūrt aşylyp, esıktıŋ aldyna qolynda «dubinkasy» bar dubak: Rahmetov na vyhod,-dep oŋ qolyndaǧy dubinkasyn sol qolynyŋ alaqanyna soǧyp, şırenıp qarap tūrdy. Men basymdy kötere berıp edım, janymdaǧy Marat atyp tūryp, esıkke qarai nyq basyp bara jatty. Sart etıp jabylǧan esıktıŋ dybysynan keiın bırtalai ünsızdık ornady. On-on bes minuttai uaqyt maǧan bırtalai uaqyt bolyp körındı. Esık aşylyp, ekı dubak ekı qolynan suiretıp Maratymdy esıkten suirep äkep, tastap kettı. Ornymnan jalma-jan atyp tūryp janyna barsam, yŋyrsyna basyn köterıp, oŋ qolymen eşteŋe etpeidı degen işarat bıldırdı. Söitsem, ışı pysqan dubaktardyŋ 65-termen jasaityn kışkene «trenirovkalary» eken. Türmenıŋ ışınde mūnandai, keşe ǧana tanysqan jıgıt , menıŋ ornyma, öz erkımen anandai naqūrystardan taiaq jep qaituy, keşegı Alaŋda körsetken zamandastarymyzdyŋ erlıkterıne para-par. Türmenıŋ ışındegı jıgıtterımızdıŋ de qoldarynan kelgenşe qoldauy dep tanydym. Rahmet, Marat zamandasym! Qazır qaida jür ekensıŋ?!... Būrynyraqta bır baryp qaitqan qart «katorjannyŋ» sözı de esımde qalypty. Jetı jyl ma, özıŋdı jetı jylǧa «nastraivat» et. Jaqsylyǧy bolsa, köre jatarsyŋ. Jamanşylyqqa da tötep ber. Solai jasaǧanyŋ jön. Sroktyŋ basynda - artyŋa, soŋynda -basyŋa ie bol. Keşkısın quşykeşteu bıreuı, erteŋ jeksenbı, bazarǧa tamaq, ol-pūl, temekı aluǧa kımdı jıbersek eken,-degenıne qūlaǧym eleŋ ete qaldy. Işımnen, baraholkaǧa bır jetsem şırkın, ar jaǧy... Söitıp oi juiesıne enıp ketıp bara jatyr ekenmın. Orta jastaǧy bır jıgıt, menı kelısıp jıbere alsaŋyzdar, barlyqtaryŋnyŋ sūraǧandaryŋdy äkep berer edım degenı. Sol-aq eken «hatanyŋ» ışınde qarbalas bastaldy. Bıreu «keşaryn» ortaǧa tastady, bıreulerı «zanachkalarynan» aqşalaryn şyǧaryp jatyr, endı bıreulerı qalam men qaǧazyŋdy qosa äkel, menıŋ tapsyrystarym köp dep qoiady. -Sen özıŋ, aqşalarymyzdy jinap alyp, qaşyp ketpeisıŋ be? -Joq. Joǧa da. Men meken jaiymdy, tuǧan-tuystarymdy bılesıŋder. Jaqynda uilengenmın, saǧynyp kettım. Bır körsem boldy. Üş jyldy bır aiaqta tūryp-aq şydap beremın ǧoi ,-dep qoiady. Anabır, anabır jerlerden auyzdaryn basyp, şiqyldap jatqandaryn da közım şalyp qaldy. Al ana jıgıtımnıŋ eşkımmen jūmysy joq, kerek zattardyŋ tızımın qalammen türtıp alyp jatyr. Jazatyndaryn jazyp, däpterın qoiyn qaltasyna jaqsylap büktep salyp aldy da, qolyna «keşardy» alyp, al, men daiynmyn,-degendei işarat tanytty. Hatanyŋ starşagynyŋ artyna ılesıp baryp, esıktı toqyldata bastady. Bırazdan soŋ esıktıŋ «kormuşkasy» aşylyp, dubaktyŋ ne kerek degen dauysy da estıldı. Starşak qūlaǧyna bırdeŋelerdı sybyrlap jatqan. Qazır, daiyn otyrsyn. Men söilesıp qaitaiyn dep «kormuşka» tars jabyldy. «Baraholşigymyz» tyqyrlap, tynyş tappai tūr. Bıreuden sūrap kigen qūlaqşynyn bır qolymen umajdap alǧan, ekınşı qolymen ter şyǧa bastaǧan maŋdaiyn sürtıp-sürtıp qoiady. Esık te aşyldau äiteuır. Bızderge būrylyp qarap, qolyn köterıp, mäz meiram bolyp ketıp bara jatyr, baraholkasyna. On minut ötpei esık aşyldy. Ekı qolynan ekı dubak süirelep alyp kelıp tastaǧan baraholşigymdy körgende, bırdeŋesı dūrys bolmady-au, starşak dūrys kelıse almady ma, jaǧalylardyŋ bastyqtary auysyp kettı me eken degen sūraqtarǧa jauap ızdei bastadym. Artynan keşary ūşyp kelıp tüstı. Bıreuı ışın ūstap, bıreuı auzyn basyp, hatanyŋ ışı azan-qazan, qyran-topan külkıge ūlasyp kettı... Men aŋ taŋmyn. Söitsem, būl «propiska», bylaişa aitqanda "ploskyi prikoldary" eken. Abaqty qatar qatar bolady eken. Işıne jaqsy, jaman tolady eken..., degen de osy eken ǧoi.