QURMANǴAZY RAHMETOV: Jeltoqsanshynyń túrmedegi ómiri

23.11.2020

3494

Túrmege enisimen bir «hataǵa» laqtyrdy. Túngi sol on-on birlerdiń shamasy. Basym meń zeń, jer aınalyp ketkendeı, onyń ústine asqazanym qurǵyr shuryldap, eski áýenine bastaǵany. «Salamymdy» alǵan aqsaqal, túrimnen baıqaǵan bolar, janyndaǵy jastaý jigitke birdeńeni ymdady. Ózderi otyrǵan temir «dastarhandaryna» shaqyryp, qabyrǵadaǵy temir jáshikten stólge shyǵara bastady. Bir tilim qara nan men «aqqoıdyń» eki tilimi, qant qosylǵan qara shaıdyń sol dámi, jylyshyraı kórsetken arestantardyń qabyldaýy áli esimnen ketpeıdi. «Shkonkaǵa» jata ketip, shamnyń jaryǵynda, qor etip uıqyǵa ketippin. Tańerteńingi «proverkaǵa» janymdaǵylar turǵyzǵanda , qaıda jatyp, qaıda turǵanymdy onshama ańǵara almadym.
«Dýbaktyń» famılııa, statıa degen suraqtarynan keıin,
-Rahmetov, 65,- dep jaýap bergen kezimde ǵana baryp, «katorjandyq» ómirdiń bastalǵanyna kózim jetti. Úsh – tórt kúnnen keıin meni basqa hataǵa aýystyrdy. Bul meniń alǵashqy «hatamnan» anaǵurlym keń jáne ishi adamdarǵa lyq toly eken. Salamymdy aıtyp kirip barǵanymda, tórde otyrǵandardyń biri «statıa» dedi. Men 65 dep jaýap qaıtardym.
«O, býntovıkı!»,-dep shýyldap ár jerden qoıa berdi. Qansha jyl alǵanymdy estigende, aldymnan jigitter shyǵyp qoldaryn berip jatty.
Otyz myńdaı jınalǵandaryń, mashına órtegenderiń, magazınderdi "bombıt" etkenderiń, balabaqshada sharýalaryń ne edi, Alańda mashınamen araq bolypty ǵoı, óńsheń alqashtar birge qalaı jınaldyńdar,mashınalar sý dy qalaı shashty, ıtter men saper kúrektermen qyrypty ǵoı,samoletpen ásker ákelgen be, shekarany jaýyp tastaǵan ba, qyrǵyzdardy granıadan jibermeı qoıǵan ba, qansha adam óldi?..., suraqtar, suraqtar, bitpeıtin suraqtar.Shamam kelgeninshe jaýabymdy berip jatyrmyn. Bir kezde ishterinen egde tartqan bireýi:
-Jigitter , qoıyńdar. Vse eto krassnaıa propaganda. Sony da túsinbegenderiń be?! Jas jigitti kóp mazalaı bermeńder, onsyz da oǵan ońaı emes degeni. Bar nárse, suraqtar da sap tıyldy. Birtalaıymen jaqyn tanysa da bastadym. Narynqol jaqtyń Marat degen tyǵyrshyqtaı deneli jigiti bar eken, sol janynan oryn da berdi. Baıqaımyn, ortada sózi de ótimdi jigitke uqsaıdy. Onyń da famılııasy Rahmetov eken. Jasy sol menen úsh-tórt jas úlkendeý. Keshkisin, esik sart-surt ashylyp, esiktiń aldyna qolynda «dýbınkasy» bar dýbak:
Rahmetov na vyhod,-dep oń qolyndaǵy dýbınkasyn sol qolynyń alaqanyna soǵyp, shirenip qarap turdy. Men basymdy kótere berip edim, janymdaǵy Marat atyp turyp, esikke qaraı nyq basyp bara jatty.
Sart etip jabylǵan esiktiń dybysynan keıin birtalaı únsizdik ornady. On-on bes mınýttaı ýaqyt maǵan birtalaı ýaqyt bolyp kórindi. Esik ashylyp, eki dýbak eki qolynan sýıretip Maratymdy esikten sýırep ákep, tastap ketti. Ornymnan jalma-jan atyp turyp janyna barsam, yńyrsyna basyn kóterip, oń qolymen eshteńe etpeıdi degen ısharat bildirdi. Sóıtsem, ishi pysqan dýbaktardyń 65-termen jasaıtyn kishkene «trenırovkalary» eken. Túrmeniń ishinde munandaı, keshe ǵana tanysqan jigit , meniń ornyma, óz erkimen anandaı naqurystardan taıaq jep qaıtýy, keshegi Alańda kórsetken zamandastarymyzdyń erlikterine para-par. Túrmeniń ishindegi jigitterimizdiń de qoldarynan kelgenshe qoldaýy dep tanydym. Rahmet, Marat zamandasym! Qazir qaıda júr ekensiń?!...
Burynyraqta bir baryp qaıtqan qart «katorjannyń» sózi de esimde qalypty. Jeti jyl ma, ózińdi jeti jylǵa «nastraıvat» et. Jaqsylyǵy bolsa, kóre jatarsyń. Jamanshylyqqa da tótep ber. Solaı jasaǵanyń jón. Sroktyń basynda - artyńa, sońynda -basyńa ıe bol.
Keshkisin qýshykeshteý bireýi, erteń jeksenbi, bazarǵa tamaq, ol-pul, temeki alýǵa kimdi jibersek eken,-degenine qulaǵym eleń ete qaldy. Ishimnen, baraholkaǵa bir jetsem shirkin, ar jaǵy... Sóıtip oı jýıesine enip ketip bara jatyr ekenmin. Orta jastaǵy bir jigit, meni kelisip jibere alsańyzdar, barlyqtaryńnyń suraǵandaryńdy ákep berer edim degeni. Sol-aq eken «hatanyń» ishinde qarbalas bastaldy. Bireý «kesharyn» ortaǵa tastady, bireýleri «zanachkalarynan» aqshalaryn shyǵaryp jatyr, endi bireýleri qalam men qaǵazyńdy qosa ákel, meniń tapsyrystarym kóp dep qoıady.
-Sen óziń, aqshalarymyzdy jınap alyp, qashyp ketpeısiń be?
-Joq. Joǵa da. Men meken jaıymdy, týǵan-týystarymdy bilesińder. Jaqynda ýılengenmin, saǵynyp kettim. Bir kórsem boldy. Úsh jyldy bir aıaqta turyp-aq shydap beremin ǵoı ,-dep qoıady. Anabir, anabir jerlerden aýyzdaryn basyp, shıqyldap jatqandaryn da kózim shalyp qaldy. Al ana jigitimniń eshkimmen jumysy joq, kerek zattardyń tizimin qalammen túrtip alyp jatyr. Jazatyndaryn jazyp, dápterin qoıyn qaltasyna jaqsylap búktep salyp aldy da, qolyna «keshardy» alyp, al, men daıynmyn,-degendeı ısharat tanytty. Hatanyń starshagynyń artyna ilesip baryp, esikti toqyldata bastady. Birazdan soń esiktiń «kormýshkasy» ashylyp, dýbaktyń ne kerek degen daýysy da estildi. Starshak qulaǵyna birdeńelerdi sybyrlap jatqan. Qazir, daıyn otyrsyn. Men sóılesip qaıtaıyn dep «kormýshka» tars jabyldy. «Baraholshıgymyz» tyqyrlap, tynysh tappaı tur. Bireýden surap kıgen qulaqshynyn bir qolymen ýmajdap alǵan, ekinshi qolymen ter shyǵa bastaǵan mańdaıyn súrtip-súrtip qoıady.
Esik te ashyldaý áıteýir. Bizderge burylyp qarap, qolyn kóterip, máz meıram bolyp ketip bara jatyr, baraholkasyna.
On mınýt ótpeı esik ashyldy. Eki qolynan eki dýbak súırelep alyp kelip tastaǵan baraholshıgymdy kórgende, birdeńesi durys bolmady-aý, starshak durys kelise almady ma, jaǵalylardyń bastyqtary aýysyp ketti me eken degen suraqtarǵa jaýap izdeı bastadym. Artynan keshary ushyp kelip tústi.
Bireýi ishin ustap, bireýi aýzyn basyp, hatanyń ishi azan-qazan, qyran-topan kúlkige ulasyp ketti... Men ań tańmyn. Sóıtsem, bul «propıska», bylaısha aıtqanda "ploskyı prıkoldary" eken.
Abaqty qatar qatar bolady eken.
Ishine jaqsy, jaman tolady eken..., degen de osy eken ǵoı.