Búgingi kúni qoǵamnyń «bas aýrýlarynyń» birine aınalǵan qyz balalar men áıelderdiń betin búrkep, erlerden oqshaýlaý sııaqty arab dástúrin taratý áreketteri XIX-ǵ. sońynda-aq bastalǵan.
N.I.Grodekov «Tashkent mańyndaǵy Jańabazarda burynǵy bolys, molda Musa men qyrǵyz Jumataı óz úılerinde «áıelderdi oqshaýlaý» (zatvornıchestvo jenın) ǵurpyn engizýge tyrysty. Biraq, «áıelderdi búrkeý ata-babamyzdyń saltynda joq» dep qyrǵyzdar olardyń ústine basyp kire berdi.
Molda Musa qyzynyń uzatý toıynda da «Sarttar óleń aıtpaıdy» dep án salýǵa kedergi jasaýǵa áreket jasady, biraq qyrǵyzdar oǵan kónbedi» dep jazady (N.I.Grodekov «Kırgızy ı karakırgızy Syr – Darınskoı oblastı. Tom pervyı. Iýrıdıcheskıı byt, Tashkent Tıpo-lıtografııa S.I.Lehtına -1889.).
Qazaq dástúrinde turmysqa shyqpaǵan qyz balaǵa aq oramal tartýǵa qatań tyıym salynǵan. Qyz bala tek tústi nemese gúldi oramal tartatyn. Qazaq áıelderiniń kıiný dástúri týraly etnograftar S.Kenjeahmetov, Jaǵda Babalyquly jáne t.b. zertteýshilerdiń eńbekterinen bilýge bolady.
Al qara oramaldy tipti qara jamylǵan áıelder tartqanyn da kórgen emespiz.
Jeti ataǵa deıin qyz alysýǵa qatań tyıym salynǵan kóshpeli qazaq qoǵamynda qazaq aýyly tek jaqyn týystardan turatynyn eskersek, ol aýyldaǵy árbir qyz bala sol aýyldaǵy erkekterdiń birine nemere, birine qyz, birine qaryndas bolyp shyǵady.
Iaǵnı, "hıdjabqa" orap, qymtap qoıýǵa esh qajettilik joq..
Ol degenimiz, qyzdar ashyq-shashyq júre berdi degen sóz emes. Ózimizdiń aýylda ápke-qaryndastarymyzǵa qaı jerde júrip-tursa da, tizesin qymtap, otyrýyn qatty qadaǵalaıtyn.
Al, bizdiń jerimizdegi qalalarda turǵan sart halqyndaǵy jaǵdaı basqashalaý...
Sart dástúrinde birge týǵan aǵaıyndy eki jigittiń birimen biri quda bolýǵa quqy bar ekenin eskersek, olar amal joq, ózderiniń ár jynysty balalaryn bógde adam túgili, birimen biri tym jaqyndasyp ketýinen saqtandyrýǵa májbúr bolady.
Mynaý foto 19-ǵ. sońynda Syr óńirinde túsirilgen eken.
Qazir Qyzylorda mýzeıinde tur desedi.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
