Aqordanyń baspasóz qyzmeti QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan halqyna joldaǵan Joldaýynyń tolyq mátinin jarııalady.
Jańa jaǵdaıdaǵy Qazaqstan: Is-qımyl kezeńi
Qurmetti otandastar!
Qurmetti Parlament palatalarynyń tóraǵalary, depýtattar, Úkimet músheleri!
Parlamenttiń kezekti sessııasynyń jumysy kúrdeli kezeńde bastalyp otyr.
Elimizde jer-jahanǵa zor qaýip tóndirgen pandemııaǵa qarsy kúres áli de jalǵasýda.
Biz azamattardyń ómirin jáne densaýlyǵyn qorǵaý úshin bar kúsh-jigerimizdi biriktirdik.
Osyndaı syn saǵatta yntymaǵy jarasqan halqymyz judyryqtaı jumyldy.
Indetpen kúres dana halqymyzǵa tán asyl qasıetterdiń arqasynda júzege asty. Ózgege qol ushyn sozyp, tileýles bolý, tosynnan kelgen keselge qarsy turý mańyzdy ekeni anyq baıqaldy.
Dárigerlerge, quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerlerine, áskerı qyzmetshilerge, eriktilerge, kásipkerlerge jáne osyndaı shaqta beı-jaı qalmaǵan barsha azamattarǵa shyn júrekten alǵys aıtamyn. Sizder aıryqsha tabandylyqtyń jáne zor jaýapkershiliktiń jarqyn úlgisin kórsettińizder.
Bul Otanǵa degen shynaıy súıispenshiliktiń kórinisi dep sanaımyn.
Qazirgi kúrdeli jaǵdaıda aldymyzda turǵan basty mindet – áleýmettik-ekonomıkalyq turaqtylyqty, jumys oryndaryn jáne halyqtyń tabysyn saqtap qalý.
Daǵdarysqa qarsy jedel sharalardyń eki toptamasy qabyldandy.
Ýaqytsha tabyssyz qalǵan 4,5 mıllıonnan astam azamatymyz 42 myń 500 teńge mólsherinde kómek aldy. Buǵan 450 mıllıard teńgeden astam qarajat jumsaldy. Osyndaı járdem kórshiles elderde, tipti, basqa iri memleketterde berilgen joq.
Mıllıonnan astam adamǵa azyq-túlik jáne turmystyq zattar qorjyny berildi.
Elbasy – «Nur Otan» partııasy tóraǵasynyń bastamasymen 550 myńnan asa otbasy «Birgemiz» qorynyń qoldaýymen bir jolǵy qarjylaı kómekke ıe boldy.
Pandemııa barlyq memleketter úshin synaq kezeńine aınaldy. Olar indetpen kúres jolynda kóp qıyndyqty bastan ótkerýde. Bir jerde ahýal turaqtansa, ekinshisinde vırýstyń jańa oshaqtary paıda bolýda.
Úkimet jiberilgen qatelikterden sabaq alyp, jumysty jedel jolǵa qoıa bildi.
Eń bastysy – biz azamattardan eshnárseni jasyrmaı, indetten qaıtys bolǵandar týraly aqparattyń barlyǵyn ashyq jarııaladyq. Qanshalyqty ay bolsa da, shyndyqty aıtyp otyrmyz. Bul – keıbir memleketterge qaraǵanda Qazaqstannyń utymdy tusy.
Alaıda, ahýaldyń jaqsarýy bosańsýǵa sebep bolmaýǵa tıis. Kúres áli jalǵasýda. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń boljamy boıynsha pandemııany jeńý úshin kem degende 2 jyl qajet.
Aldaǵy aılarda kúsh-jigerimizdi barynsha jumyldyra jumys isteıtin bolamyz. Osyǵan daıyn bolýymyz kerek.
Másele týyndaǵan kezde ǵana shuǵyl qımyldamaı, aldyn ala sharalar qabyldap, barlyǵyn jan-jaqty oılastyryp jumys isteýimiz kerek.
Barlyq sheshimder muqııat tekserilgen boljamdarǵa negizdelýge tıis.
Úkimet naqty shekteýler men beıimdi karantın ádisin engizýde.
Pandemııamen kúres jóninde keshendi baǵdarlama ázirlenedi.
Memleket tarapynan áleýmettik saladaǵy jáne ekonomıkany qoldaýǵa baǵyttalǵan barlyq mindettemeler oryndalatyn bolady. Bul maqsatqa Ulttyq qordan 1 trıllıon teńge bólinýde.
Áleýmettik tólemderdi ındeksaııalaý jumysy jalǵasyn tabady. Osy baǵytta 2023 jylǵa deıin shamamen 1 trıllıon teńgeden astam qarjy bólý josparlanyp otyr.
Biz qazirgi qıyndyqty mindetti túrde eńseremiz. Degenmen, elimizdiń jańa geosaıası ahýaldaǵy uzaq merzimdi damýyn esten shyǵarmaýymyz kerek.
Qazir álem sońǵy 100 jyl ishinde bolmaǵan asa kúrdeli daǵdarysty bastan ótkerýde. Sarapshylardyń aıtýynsha, jahandyq ekonomıkany qaıta qalpyna keltirý úshin keminde
5 jylǵa deıin ýaqyt qajet.
Deı turǵanmen, bolashaqta kósh bastaıtyn memleketterdiń básekege túsý qabileti dál osyndaı daǵdarystar men irgeli ózgerister kezinde shyńdalady.
Qazaqstan jańa álemde óziniń laıyqty ornyn alýǵa tıis.
Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń kóregen saıasatynyń arqasynda ekonomıkanyń damýy úshin berik negiz qalandy, álemdik arenada abyroı-bedelge ıe boldyq.
Sondyqtan, álemniń jańa bolmys-bitimi qalyptasyp jatqan shaqta biz reformalarǵa tyń serpin berýimiz kerek. Bul baǵytta Ult josparyn jáne Bes ınstıtýıonaldyq reformany negizgi baǵdar etip ustanýymyz qajet.
Biz azamattarymyzdyń laıyqty ómir súrýine jaǵdaı jasaýǵa, olardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa, zań ústemdigin qamtamasyz etýge, jemqorlyqqa qarsy kúresti kúsheıtýge mindettimiz.
Endeshe, is-qımyl jospary qandaı bolmaq?
I. NOVAIa MODEL GOSÝDARSTVENNOGO ÝPRAVLENIIa
Reformy v etoı sfere sledýet provodıt sıstemno.
Nachnem s togo, chto ızmenım podhody k gosýdarstvennomý ýpravlenııý, kadrovoı polıtıke, sısteme prınıatııa reshenıı ı otvetstvennostı za ıh vypolnenıe.
V ýslovııah pandemıı ı krızısa deıstvýıýaıa sıstema gosýpravlenııa rabotaet na maksımalnyh oborotah. Reshenıe operatıvnyh zadach otnımaet vremıa ı resýrsy.
No nı v koem slýchae nelzıa vypýskat ız vıdý dalnıı gorızont. Poetomý mnoıý prınıato reshenıe sozdat Agentstvo po strategıcheskomý planırovanııý ı reformam s prıamym podchınenıem Prezıdentý.
Podobnyı organ ranee sýestvoval ı ýspeshno vypolnıal vozlojennye na nego zadachı.
Teper on vnov stanet entralnym zvenom vseı sıstemy gosýdarstvennogo planırovanııa.
Razrabatyvaemye Agentstvom reformy doljny byt konkretnymı, realıstıchnymı ı, samoe glavnoe, obıazatelnymı k ıspolnenııý vsemı gosorganamı.
Sozdaetsıa Vysshıı prezıdentskıı sovet po reformam, reshenııa kotorogo stanýt okonchatelnymı.
Dlıa bolsheı obektıvnostı oenkı bystro menıaıýeısıa sıtýaıı v sostav Agentstva perevodıtsıa Komıtet po statıstıke.
Tak slojılos, chto v sısteme gosýdarstvennogo planırovanııa glavnym planırovıkom, ıspolnıtelem ı oenıkom vystýpaet gosapparat. Eto nepravılno.
Sıstema gosýdarstvennogo planırovanııa doljna obespechıt mobılızaııý vseh chelovecheskıh resýrsov, vovlech chastnyı sektor ı obestvo v kachestve polnoennyh partnerov na vseh etapah: planırovanııa, ıspolnenııa, oenkı.
Sledýet prekratıt podgotovký gosýdarstvennyh programm s bolshım kolıchestvom pokazateleı ı ındıkatorov. Pora pereıtı na format lakonıchnyh naıonalnyh proektov, ponıatnyh vsem grajdanam.
V kachestve elepolaganııa sledýet opredelıt glavenstvo rezýltata nad proessom.
Provedenıe stol kardınalnoı reformy potrebýet peresmotra deıatelnostı vsego gosapparata. Zdes vajnoe znachenıe prıobretaet sınergııa v planırovanıı ı realızaıı reform.
Potrebýetsıa perezagrýzıt sıstemý gosýdarstvennoı slýjby.
Pandemııa ı perevod bolshınstva sotrýdnıkov gosýdarstvennyh organov na rejım ýdalennoı raboty pokazalı, chto gosapparat mojno ı nýjno sokraat.
Porýchaıý ýskorıt srokı sokraenııa gosapparata ı rabotnıkov kvazıgossektora. V etom godý sledýet sokratıt ıh na 10%, a v sledýıýem godý – ee na 15%. Takım obrazom, zadachý sokraenııa chınovnıkov na 25% my reshım ýje v 2021 godý.
V zavısımostı ot rezýltatov ı s ýchetom ıfrovızaıı prımem reshenıe ı o dalneıshem sokraenıı.
Za schet sekonomlennyh sredstv býdet povyshena zarabotnaıa plata ostavshıhsıa rabotnıkov.
Nızkooplachıvaemaıa gosýdarstvennaıa slýjba obhodıtsıa obestvý slıshkom dorogo. Nedoponımanıe etogo voprosa vedet k otrıatelnoı selekıı, potere kompetenıı, ınııatıvy ı, samoe glavnoe, – k korrýpıı.
Poetomý s 1 ııýlıa 2021 goda sledýet vnedrıt faktorno-ballnýıý shkalý. Eto prıvedet k ýsılenııý otvetstvennostı ı motıvaıı gosslýjaıh.
My ostro nýjdaemsıa v novyh kadrah – professıonalnyh, so svejımı vzglıadamı ı ınııatıvamı. Gosslýjba ne doljna prevraatsıa v zakrytýıý kastý.
V to je vremıa vajno obespechıt preemstvennost ı ınstıtýıonalnýıý pamıat, ne dopýskaıa padenııa professıonalnyh ı etıcheskıh trebovanıı.
Zdes hotelos by ostanovıtsıa na voprose ob ınstıtýte otvetstvennyh sekretareı.
Prı vvedenıı dannogo ınstıtýta predpolagalos, chto ıh nesmenıaemost osvobodıt mınıstrov ot admınıstratıvno-kadrovoı raboty, obespechıt stabılnost apparata.
Na dele etogo ne proızoshlo. Bolee togo, neredkı slýchaı otsýtstvııa vzaımoponımanııa mejdý mınıstramı ı otvetsekretarıamı. V rezýltate stradaet obee delo.
Spros doljen byt s odnogo cheloveka – mınıstra, naznachaemogo Prezıdentom.
Poetomý ınstıtýt otvetstvennyh sekretareı sledýet ýprazdnıt, ıh obıazannostı vozlojıt na rýkovodıteleı apparatov mınısterstv.
Dlıa realızaıı vysheýkazannyh predlojenıı porýchaıý prınıat paket popravok v zakonodatelstvo o gosýdarstvennoı slýjbe do kona goda.
Sledýet takje peresmotret voprosy normotvorchestva.
Vo vremıa karantına nepovorotlıvost pravovoı sıstemy porodıla effekt «ýzkogo gorlyshka». Prıshlos vvestı rejım ChP ı prınıat tak nazyvaemyı «chrezvychaınyı Ýkaz».
No takıe mery ne mogýt byt sıstemnym otvetom na krızısnye sıtýaıı.
Osnovnaıa problema kroetsıa v ızlıshneı zakonodatelnoı reglamentaıı deıatelnostı ıspolnıtelnoı vlastı.
My trebýem s mınıstrov ı akımov, no ıh polnomochııa ogranıcheny detalızırovannymı normamı zakonov ı postanovlenıı.
Eto tormozıt rabotý ne tolko gosapparata, no ı zagrýjaet Parlament. Ego Palaty vynýjdeny rassmatrıvat detalızırovannye normy, kotorye moglı by stat kompetenıeı ıspolnıtelnyh organov.
V bystro menıaıýemsıa mıre nızkaıa skorost prınıatııa reshenıı stanovıtsıa ýgrozoı naıonalnoı bezopasnostı.
Poetomý v ramkah Konepıı pravovoı polıtıkı, pýtem ızmenenııa zakonodatelstva sledýet obespechıt balans mejdý ýrovnıamı pravovoı reglamentaıı.
Medlıt s etım nelzıa.
Predstoıt takje reshıt takýıý vajnýıý problemý, kak ýlýchshenıe korporatıvnogo ýpravlenııa kvazıgosýdarstvennymı kompanııamı.
V strane fýnkıonırýıýt desıatkı naıonalnyh kompanıı ı desıatkı tysıach gosýdarstvennyh predprııatıı. Prı etom krýpnye kvazıgosýdarstvennye organızaıı ıavlıaıýtsıa akıonernymı obestvamı, el kotoryh – obespechıt prıbyl.
No eslı ım peredaetsıa chast gosýdarstvennyh fýnkıı, to ıh deıatelnost doljna nosıt sýgýbo servısnyı, vspomogatelnyı harakter dlıa grajdan ı ekonomıkı.
Vo mnogıh akıonernyh obestvah proızoshlo smeshenıe ponıatıı. Korporatıvnoe ýpravlenıe prevraaetsıa v dopolnıtelnýıý bıýrokratıcheskýıý proedýrý.
Reformý vsego kvazıgossektora nýjno prodoljıt.
Nekotorye reshenııa býdýt obıavleny segodnıa, po ostalnym – Pravıtelstvo predstavıt mne predlojenııa.
II. EKONOMIChESKOE RAZVITIE V NOVYH REALIIaH
Dlıtelnyı neftıanoı sýperıkl, pohoje, zavershılsıa. Sledýet byt gotovym k sovershenno novoı konıýnktýre mırovogo rynka.
Sozdanıe po-nastoıaemý dıversıfıırovannoı, tehnologıchnoı ekonomıkı dlıa nas ne prosto neobhodımost, etot pýt ýje bezalternatıven.
Prı etom, ekonomıka obıazana rabotat na povyshenıe blagosostoıanııa naroda.
Ýsılıvaıýıısıa obestvennyı zapros na spravedlıvoe razdelenıe vygod ot rosta naıonalnogo dohoda, na effektıvnye soıalnye «lıfty» obıazatelno doljen naıtı polojıtelnyı otvet.
Poetomý novyı ekonomıcheskıı kýrs nasheı strany doljen bazırovatsıa na semı osnovnyh prınıpah:
1. Spravedlıvoe raspredelenıe blag ı obıazannosteı.
2. Vedýaıa rol chastnogo predprınımatelstva.
3. Chestnaıa konkýrenııa, otkrytıe rynkov dlıa novogo pokolenııa predprınımateleı.
4. Rost proızvodıtelnostı, povyshenıe slojnostı ı tehnologıchnostı ekonomıkı.
5. Razvıtıe chelovecheskogo kapıtala, ınvestııı v obrazovanıe novogo tıpa.
6. «Ozelenenıe» ekonomıkı, ohrana okrýjaıýeı sredy.
7. Prınıatıe gosýdarstvom obosnovannyh reshenıı ı otvetstvennost za nıh pered obestvom.
Prı etom my doljny ıshodıt ız nashıh konkýrentnyh preımýestv ı realnyh vozmojnosteı.
* * *
Qazaqstannyń aldynda turǵan asa mańyzdy mindet – ónerkásiptik áleýetimizdi tolyq paıdalaný.
Osy saladaǵy tabystarymyzǵa qaramastan, ishki naryqtyń zor múmkindikterin áli de bolsa tolyqqandy júzege asyra almaı kelemiz. Óńdelgen taýarlardyń úshten ekisine jýyǵy shetelden ákelinedi.
Ulttyq ekonomıkanyń strategııalyq qýatyn arttyrý úshin tez arada qaıta óńdeý isiniń jańa salalaryn damytý qajet. Bul qara jáne tústi metallýrgııa, munaı hımııasy, kólik qurastyrý jáne mashına jasaý, qurylys materıaldary men azyq-túlik óndirý jáne basqa da salalardy qamtıdy.
Sapalyq turǵydan múlde jańa ulttyq ındýstrııany damytý úshin jańǵyrtylǵan zańnamalyq negiz qajet.
Ónerkásipti retteý jáne oǵan qoldaý kórsetý máseleleri túrli zańnamalyq aktilerde kórinis tapqan. Biraq, ortaq maqsat kórsetilmegen, júzege asyrylatyn saıasat pen sharalardyń arasynda ózara baılanys joq.
Sondaı-aq, jekelegen sektorlardy nemese salalardy retteıtin kóptegen zań bar.
Mysaly, «Elektr energetıkasy týraly» zań, «Kólik týraly» zań.
Óńdeý ónerkásibin damytýdyń qaǵıdattaryn, maqsattary men mindetterin belgileıtin «Ónerkásip saıasaty týraly» birizdi zań jyl sońyna deıin ázirlenýge tıis.
Ónerkásipke qoldaý kórsetýdiń naqty sharalaryn da jetildirý kerek. Bizde júıeli ári birtutas ustanym joq. Sonyń saldarynan sansyz kóp jobaǵa qarajatty ysyrap etip otyrmyz.
Konechno, my sohranım shırokıe «gorızontalnye» mery podderjkı promyshlennostı.
Vmeste s tem, Pravıtelstvý predstoıt opredelıt strategıcheskı vajnye proızvodstva, klıýchevye eksportnye prıorıtety, a takje sýestvenno rasshırıt ınstrýmentarıı mer podderjkı.
Dlıa strategıcheskıh proektov sledýet predýsmotret paketnoe predostavlenıe natýrnyh grantov, lgotnogo fınansırovanııa, chastıchnogo garantırovanııa, mehanızmov eksportnoı podderjkı.
Chast kapıtalnyh zatrat ınvestorov mojno vozmeat pýtem zacheta protıv nalogovyh obıazatelstv.
Vajno predýsmotret garantırovannyı zakýp so storony gosýdarstvennogo, kvazıgosýdarstvennogo sektorov ı nedropolzovateleı.
Glavnaıa novella – stabılnost zakonodatelnyh ýslovıı na ves srok realızaıı proekta.
Konechno, etı mery ne ıscherpyvaıýıe. Konkretnyı ýroven podderjkı býdet zavıset ot obemov kapıtalnyh vlojenıı ı prıorıtetnostı proekta.
V elıah fıksaıı dogovorennosteı mejdý gosýdarstvom ı ınvestoramı býdet vnedren novyı ınstrýment – strategıcheskoe ınvestııonnoe soglashenıe.
Dannýıý ınııatıvý sledýet realızovat do kona goda v ramkah zakonoproekta o vosstanovlenıı ekonomıcheskogo rosta.
Pýl proektov, kotorye voıdýt v strategıcheskıe soglashenııa, Pravıtelstvo sformırýet do aprelıa 2021 goda.
Sıstemnogo reshenııa trebýet vopros polnoennogo dostýpa obrabatyvaıýıh predprııatıı k otechestvennomý syrıý po prıemlemym enam.
Porýchaıý Pravıtelstvý do kona goda razrabotat regýlıatornye mehanızmy, obespechıvaıýıe polnoennýıý zagrýzký syrem kazahstanskıh obrabatyvaıýıh proızvodstv.
Prıamoı effekt na razvıtıe promyshlennostı okazyvaıýt regýlırýemye zakýpkı. Ih obem sostavlıaet okolo 15 trıllıonov tenge ılı pıatýıý chast VVP.
Zadacha Pravıtelstva ı akımov – maksımalno zadeıstvovat etot potenıal.
Po moemý porýchenııý byl prınıat novyı zakon, ýlýchshıvshıı sıstemý zakýpok gosorganov.
Odnako zakýpkı naıonalnyh kompanıı vse ee ostaıýtsıa neprozrachnymı ı malodostýpnymı dlıa rıadovyh predprınımateleı.
Porýchaıý do kona goda razrabotat edınyı zakon, rasprostranıaıýıısıa na vse zakýpkı kvazıgossektora.
Vse regýlırýemye zakýpkı doljny osýestvlıatsıa maksımalno prozrachno ı ısklıýchıtelno cherez Edınoe okno zakýpok.
Nıkakoe ýlýchshenıe zakonodatelstva ne pomojet, eslı ne býdet sootvetstvýıýeı pravoprımenıtelnoı praktıkı.
Neredkı slýchaı, kogda deshevye ı nekachestvennye ımportnye tovary vydaıýtsıa za otechestvennye ı pobejdaıýt v zakýpochnyh konkýrsah.
Reestr otechestvennyh proızvodıteleı ı ındýstrıalnye sertıfıkaty poka ne stalı realnym barerom dlıa ljeproızvodıteleı.
Pravıtelstvo sovmestno s Napalatoı «Atameken» do kona goda podgotovıat konkretnye predlojenııa po ývelıchenııý kazahstanskogo soderjanııa.
Nasha obaıa zadacha po otraslı – ývelıchıt obemy proızvodstva v obrabatyvaıýeı promyshlennostı kak mınımým v 1,5 raza za pıat let.
Odnako, tolko meramı promyshlennoı polıtıkı znachıtelnogo progressa v ındýstrıalızaıı ne dostıch.
Kraıne vajno, chtoby denejno-kredıtnaıa, nalogovaıa ı drýgıe klıýchevye polıtıkı ne nahodılıs v otryve ot potrebnosteı realnogo sektora. Ob etom skajý dalee.
* * *
Aýyl sharýashylyǵyn damytpaı, básekege qabiletti ekonomıka qurý múmkin emes.
Bul salada sheshimin tappaı kele jatqan ózekti máseleler bar. Atap aıtqanda, jurttyń jerge qol jetkize almaýy, uzaq merzimge beriletin «arzan nesıeniń» bolmaýy, kásibı mamandardyń tapshylyǵy.
Ónimdilikti arttyryp, shıkizat óndirýmen ǵana shektelmeý úshin, sondaı-aq qoıma jáne kólik ınfraqurylymyn damytý maqsatynda shuǵyl sharalar qabyldaý kerek.
Elimizde et, jemis-jıdek, kókónis, qant, bıdaı, maıly daqyldar, sút ónimderin óndirý jáne óńdeý úshin 7 iri ekojúıe qalyptastyrýǵa bolady. Balyq sharýashylyǵyna da erekshe mán bergen jón.
Qosymsha qun qalyptastyrýdyń ózegi sanalatyn iri jobalar mańyzdy ról atqarýǵa tıis.
Vertıkaldi kooperaııa aıasynda jeke qosalqy sharýashylyqtyń áleýetin paıdalanǵan abzal.
Jeke sharýashylyq mıllıondaǵan aýyl turǵyndaryna tabys tabýǵa múmkindik bere alady. Olardy óńirlik azyq-túlik habtaryn qurýǵa jumyldyrý kerek.
Biz gorızontaldi kooperaııanyń áleýetin de esten shyǵarmaýymyz qajet. Onsyz agroónerkásip kesheninde qarqyndy damý bolmaıdy.
Basy birikpegen jeke qosalqy sharýashylyqtar, shyn máninde, ólmestiń kúnin kórip otyr. Bul rette, sapaly ári mol ónim óndirý, úzdiksiz taýar jetkizý týraly sóz qozǵaýdyń ózi orynsyz. Básekege qabiletsizdik pen ımporttan aryla almaı otyrýymyzdyń sebebi de osyda.
Kooperaııa kezinde jer jáne basqa da múlikke qatysty barlyq quqyqtar saqtalady. Kooperaııa sharýashylyqtarǵa shıkizat satyp alý, ónim óndirý jáne ony satýdy uıymdastyrý barysynda kúsh jumyldyrýǵa múmkindik beredi.
Aýyl eńbekkerleriniń aýyr jumysy tym arzan baǵalanady. Bul – jasyryn emes. Tabystyń basym bóligine alypsatarlar kenelip jatady.
Sondyqtan, sýbsıdııa jáne salyq jeńildikterin berý baǵdarlamalary aıasynda aýyldyq jerlerdegi kooperaııany yntalandyrý úshin tıisti sharalar toptamasyn ázirleý qajet.
Taǵy bir mańyzdy másele. Kelesi jyly aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi paıdalaný máselesi boıynsha Jer kodeksiniń keıbir normalaryna qatysty engizilgen moratorıı kúshin joıady.
Jerimiz sheteldikterge satylmaıdy. Biraq, Úkimet aýyl sharýashylyǵy jerlerin tolyqqandy ekonomıkalyq aınalymǵa engizýdiń ózge ádis-tásilderin ázirleýge tıis. Agrarlyq sektorǵa ınvestıııa tartý aýadaı qajet.
Kásibı mamandardyń tapshylyǵy, sondaı-aq agrarlyq ǵylymnyń oıdaǵydaı damymaýy – bul saladaǵy qordalanǵan máseleler. Osy baǵytta atqarýshy bılik tarapynan naqty sharalar qabyldanýy kerek.
Tehnologııalyq turǵydan eskirgen sýarý júıesi úlken kedergi keltirip otyr. Sýdyń 40 paıyzy dalaǵa ketip jatatyn kezderi bolady. Onsyz da sý tapshylyǵynyń zardabyn tartyp otyrǵan elimiz buǵan jol bere almaıdy.
Osy salanyń normatıvtik-quqyqtyq turǵydan rettelýin qamtamasyz etip, zamanaýı tehnologııalar men ınnovaııany engizý úshin ekonomıkalyq yntalandyrý sharalaryn ázirleý qajet.
Tekýaıa gosprogramma razvıtııa APK zavershaetsıa v sledýıýem godý.
Porýchaıý Pravıtelstvý sovmestno s bıznesom nachat razrabotký kachestvenno novogo Naıonalnogo proekta po razvıtııý APK na pıatıletký.
Nashı osnovnye zadachı: samoobespechenıe soıalno znachımymı prodovolstvennymı tovaramı; stabılnoe povyshenıe dohodov mıllıonov selskıh jıteleı; povyshenıe proızvodıtelnostı trýda v dva s polovınoı raza; ývelıchenıe eksporta prodýkıı APK v dva raza.
* * *
Aktýalnym voprosom ostaetsıa razvıtıe transportno-logıstıcheskogo kompleksa.
Realızaııa pervogo etapa programmy «Nurly jol» byla ýspeshnoı, ona pozvolıla soedınıt stolıý strany s regıonamı po «lýchevomý» prınıpý.
Sformırovan novyı ınfrastrýktýrnyı karkas transportnoı sıstemy, obespechena ıntegraııa strany v globalnye transportnye korıdory, vosstanovlen ıstorıcheskıı statýs Kazahstana kak svıazýıýego zvena mejdý Azıeı ı Evropoı.
Odnako konkýrenııa v etoı sfere ochen vysoka. V entralno-Azıatskom regıone poıavılıs alternatıvnye proekty, kotorye mogýt snızıt tranzıtnyı potenıal Kazahstana.
Poetomý vtoroı etap «Nurly jol» doljen byt naelen na zakreplenıe lıdırýıýeı rolı transportno-tranzıtnogo sektora nasheı strany.
Konkýrentosposobnost Kazahstana doljna rastı za schet proryvnyh ınfrastrýktýrnyh proektov, prıvlechenııa novyh stran ı kompanıı, povyshenııa ýrovnıa servısa ı skorostı tranzıtnyh marshrýtov.
Zadacha – do 2025 goda rekonstrýırovat ı obespechıt dorojnym servısom 24 tysıachı kılometrov dorog, to est vse respýblıkanskıe dorogı.
* * *
Malyı ı srednıı bıznes perejıvaet slojnye vremena, po sýtı, prınıav na sebıa osnovnoı ýdar pandemıı.
Dlıa preodolenııa negatıvnyh ekonomıcheskıh posledstvıı bylı predostavleny nalogovye poslablenııa bolee 700 tysıacham predprınımateleı. Otsrocheny platejı, dana vozmojnost refınansırovanııa kredıtov na lgotnyh ýslovııah.
Odnako sıtýaııa vse ee slojnaıa.
V porıadke dopolnıtelnoı pomoı malomý ı srednemý bıznesý porýchaıý obespechıt gosýdarstvennoe sýbsıdırovanıe proentnyh stavok do 6% godovyh po vsem deıstvýıýım kredıtam MSB v postradavshıh sektorah ekonomıkı.
Sýbsıdırovanıe pokroet perıod 12 mesıaev, nachınaıa s momenta obıavlenııa rejıma ChP, to est s 16 marta tekýego goda.
Naıonalnyı Bank osýestvlıaet speıalnýıý programmý popolnenııa oborotnyh sredstv dlıa MSB v naıbolee postradavshıh sektorah. Ranee predpolagalos, chto ona zavershıt svoe deıstvıe v etom godý.
V tekýıh krızısnyh ýslovııah porýchaıý prodlıt deıstvıe dannoı programmy do kona 2021 goda, a takje rasshırıt ee ohvat.
Na etı elı sledýet predýsmotret dopolnıtelno 200 mıllıardov tenge, dovedıa obıı obem programmy do 800 mıllıardov tenge.
Takje porýchaıý prıostanovıt do kona goda nachıslenıe platy za arendý dlıa MSB po obektam nedvıjımostı, prınadlejaım gosorganam ı kvazıgossektorý.
V nyneshnıh ýslovııah sohranenıe zanıatostı ı dohodov naselenııa – absolıýtnyı prıorıtet. Poetomý vajno na eto vremıa snızıt nagrýzký na fond oplaty trýda dlıa MSB v naıbolee postradavshıh otraslıah.
Po dannoı kategorıı bıznesa porýchaıý otmenıt otchıslenııa s oplaty trýda vo vnebıýdjetnye fondy na srok do kona goda.
Sledýıýıı vopros – bıznes-klımat. Eta sfera nýjdaetsıa v reformah, poskolký regýlıatornaıa sıstema po-prejnemý ostaetsıa gromozdkoı, daje karatelnoı.
Bazovye prınıpy regýlıatornoı polıtıkı doljny byt ızmeneny. Gosregýlırovanıe mojet byt opravdano tolko zaıtoı zdorovıa grajdan ı ekologıı.
Zakonodatelno ı na praktıke sledýet zafıksırovat preobladanıe sýnostı nad formoı: zdravyı smysl ı soderjanıe mogýt prevalırovat nad jestkımı ıýrıdıcheskımı normamı.
Trehletnıı moratorıı na proverkı predostavlıaet horoshýıý vozmojnost vnedrıt takoe regýlırovanıe «s chıstogo lısta».
Nachat sledýet s naıbolee korrýpıogennyh sfer: arhıtektýrno-stroıtelnoı deıatelnostı, sanepıdnadzora, veterınarıı, sertıfıkaıı ı drýgıh.
Porýchaıý v techenıe sledýıýego goda razrabotat novýıý normatıvno-pravovýıý bazý deıatelnostı malogo ı srednego bıznesa.
Povtorıý: lıýboe nezakonnoe vmeshatelstvo gosýdarstvennyh strýktýr v predprınımatelskýıý deıatelnost, vosprepıatstvovanıe rabote bıznesmenov doljny vosprınımatsıa kak tıagchaıshee prestýplenıe protıv gosýdarstva.
Predprınımatelı v slýchae nepravomernogo najıma na nıh chınovnıkov doljny smelo obraatsıa v organy prokýratýry.
Podderjka predprınımatelstva oznachaet ı osoboe vnımanıe srednemý bıznesý, kotoryı soderjıt v sebe klıýchevye komponenty rynochnogo ýspeha.
Takıe kompanıı doljny byt orıentırovany ne tolko na vnýtrennıı, no ı na vneshnıe rynkı. Sledýet ýsılıt ıh eksportnýıý podderjký.
Porýchaıý Pravıtelstvý zapýstıt programmý eksportnoı akseleraıı, napravlennoı na srednıe nesyrevye predprııatııa, chtoby obespechıt elevýıý podderjký ot ıdeı do rezýltata.
Glavnym rezýltatom raboty po razvıtııý MSB doljno stat ývelıchenıe k 2025 godý ego dolı v VVP do 35%, a chısla zanıatyh - do 4 mıllıonov chelovek.
* * *
Vajneıshım faktorom ýspeha nasheı raboty stanet perenastroıka «skvoznyh» gosýdarstvennyh polıtık.
Sledýet po-novomý podoıtı k denejno-kredıtnoı polıtıke.
My stolknýlıs s krızısom doverııa k tenge so storony naıonalnyh ı mejdýnarodnyh ınvestorov.
Nızkıı ýroven dıversıfıkaıı ekonomıkı ı vysokaıa volatılnost kýrsa sderjıvaıýt prıtok ınostrannyh ınvestııı, osobenno v nesyrevye sektora.
Svoıý negatıvnýıý rol ıgraıýt ı problemy regýlırovanııa valıýtnogo rynka, dvıjenııa kapıtala. Znachıtelnaıa chast eksportnoı vyrýchkı daje ne zahodıt na vnýtrennıı valıýtnyı rynok, ostavaıas za rýbejom.
Pravıtelstvý, Nabanký sledýet zaınteresovyvat eksporterov k prodaje valıýtnoı vyrýchkı.
Trebýetsıa ýsılıt ı stımýlırýıýýıý rol denejno-kredıtnoı polıtıkı. Segodnıa ona vo mnogom sderjıvaetsıa opasenııamı peretoka sredstv na valıýtnyı rynok.
Bankı je ne toropıatsıa kredıtovat realnýıý ekonomıký, poskolký ımeıýt horoshýıý vozmojnost zarabatyvat na valıýtnom rynke ı ınstrýmentah Nabanka.
Porýchaıý prınıat mery po pereorıentaıı dannoı lıkvıdnostı na kredıtovanıe bıznesa ı prekraenııý valıýtnyh spekýlıaıı.
Polnomochıı ı fýnkıonala Agentstva po regýlırovanııý fınrynkov ı Nabanka dlıa reshenııa dannoı zadachı vpolne dostatochno.
Ojıdaıý znachıtelnogo ýlýchshenııa sıtýaıı po ıtogam goda.
Negatıvnym faktorom v fınansovom sektore ostaetsıa takje dısbalans mejdý kredıtovanıem potrebıtelskogo segmenta ı bıznesa. Sledýet normatıvno sderjıvat bezýderjnoe, poroı bezotvetstvennoe kredıtovanıe potrebıteleı, chto chrevato sereznymı soıalnymı posledstvııamı.
Nedostatochnaıa fınansovaıa gramotnost grajdan ne doljna byt povodom dlıa navıazyvanııa ım kredıtnyh prodýktov.
V etom godý po moemý porýchenııý byla ızmenena zakonodatelnaıa ı normatıvnaıa baza, sýestvenno ýjestocheny trebovanııa k oenke platejesposobnostı zaemıka. Mıkrofınansovye organızaıı, lombardy ı drýgıe fınýchrejdenııa, ranee beskontrolno vydavavshıe potrebıtelskıe zaımy, popalı pod gosýdarstvennoe regýlırovanıe.
No rıskı sohranıaıýtsıa. Osobenno v perıod krızısa ı padenııa dohodov naselenııa.
Agentstvý po fınregýlırovanııý ı Naıonalnomý banký neobhodımo prınıat dopolnıtelnye regýlıatornye mery v chastı povyshenııa otvetstvennostı kredıtnyh organızaıı, a takje po dıfferenıaıı ı snıjenııý predelnyh stavok po kredıtam.
My doljny povysıt doverıe ı k denejno-kredıtnoı polıtıke.
Poetomý prınıato reshenıe sozdat v strýktýre Naıonalnogo banka Komıtet po denejno-kredıtnoı polıtıke. V ego sostav voıdýt ı nezavısımye chleny.
Kol skoro my govorım o vajnostı spravedlıvogo pereraspredelenııa naıonalnogo dohoda, to sledýet razrabotat takýıý je nalogovýıý polıtıký, ponıatnýıý dlıa vseh grajdan strany.
Segodnıa vzımaetsıa okolo 40 razlıchnyh nalogov ı sborov, admınıstrırovanıe ýslojneno ı nosıt ıarko vyrajennyı prınýdıtelnyı harakter.
Porýchaıý Pravıtelstvý sovmestno s Napalatoı «Atameken» s prıvlechenıem depýtatskogo korpýsa provestı revızııý Nalogovogo kodeksa ı podzakonnyh aktov.
el – kardınalnoe ýproenıe ıspolnenııa nalogovyh obıazatelstv ı mınımızaııa kolıchestva nalogov ı platejeı.
Sledýet podýmat ı o dıfferenıaıı nalogovyh stavok kak dopolnıtelnom rychage dıversıfıkaıı ekonomıkı ı popolnenııa bıýdjeta.
V sektore MSB schıtaıý vozmojnym dat pravo predprınımatelıam, rabotaıýım v naıbolee postradavshıh ot pandemıı sektorah, ýplachıvat roznıchnyı nalog s oborota.
Otdelnogo vnımanııa trebýıýt normy mejdýnarodnogo nalogooblojenııa. Onı doljny maksımalno stımýlırovat prıtok ınostrannyh ınvestııı ı reınvestırovanıe prıbylı v Kazahstan.
Vmeste s tem, nýjen nadejnyı kontrol za transfertnym enoobrazovanıem ı vyvodom kapıtala ız strany.
Po ekspertnym oenkam, v tenı nahodıtsıa okolo tretı VVP strany – ogromnyı potenıal dlıa povyshenııa dohodov bıýdjeta.
ıfrovızaııa nalogovoı ı tamojennoı sfer serezno pomojet v borbe s «tenevoı ekonomıkoı» vo vseh ee proıavlenııah. Tem bolee, korrýpııa podpıtyvaetsıa ımenno tenevoı ekonomıkoı.
Poetomý porýchaıý pereorıentırovat deıatelnost Slýjby ekonomıcheskıh rassledovanıı Mınısterstva fınansov v osnovnom na borbý s tenevoı ekonomıkoı.
Nam predstoıt vyrabotat novýıý bıýdjetnýıý polıtıký, berejlıvýıý ı otvetstvennýıý. Fınansırovat sledýet tolko prıorıtetnye napravlenııa ı proekty. Perıod monetarnyh ızlıshestv kanýl v Letý.
Nýjno razrabotat svod klıýchevyh bıýdjetnyh koeffııentov ı pravıl.
Dlıa formırovanııa elnoı kartıny trebýetsıa vnedrıt tak nazyvaemyı «rasshırennyı bıýdjet», v kotorom, pomımo gosýdarstvennogo bıýdjeta, doljny ýchıtyvatsıa fınansy vnebıýdjetnyh fondov.
Novaıa sıstema bıýdjetnogo planırovanııa doljna obespechıvat naıonalnye prıorıtety ı stat podchınennoı chastıý sıstemy naıonalnogo planırovanııa.
Gosorganam sledýet predostavıt bıýdjetnýıý samostoıatelnost. Eto pozvolıt operatıvno reshat zadachı ı ýıtı ot kollektıvnoı bezotvetstvennostı ı volokıty.
Odnako doljen byt ýjestochen ı spros. S etoı elıý porýchaıý ýsılıt fýnkıonal Schetnogo komıteta.
Vo ızbejanıe konflıkta ınteresov sledýet predýsmotret otdelnyı porıadok ego fınansırovanııa cherez profılnye komıtety Parlamenta, a ne cherez Respýblıkanskýıý bıýdjetnýıý komıssııý prı Pravıtelstve.
Vajneıshee znachenıe prıobretaet konkýrentnaıa polıtıka.
Neobhodımo serezno raznoobrazıt konkýrentnoe pole, sozdat deıstvıtelno ravnye vozmojnostı dlıa kajdogo predprınımatelıa, prekratıt monopolızaııý rynkov.
Ne sekret, chto mnogıe rynochnye nıshı plotno «zabetonırovany» daleko ne rynochnymı metodamı. Predprınımatelı ne mogýt voıtı v rynok, a eslı ı sýmelı voıtı, to vynýjdeny podchınıatsıa chastnym monopolıstam.
Antıkonkýrentnye proıavlenııa sohranıaıýtsıa povsıýdý: rynok ýglıa, elektroenergıı, nefteprodýktov, svıazı, farmaevtıcheskıh preparatov, ýslýgı aeroportov, ýslýgı JKH, logıstıkı. Spısok mojno prodoljat.
Na regıonalnom ýrovne glavnoı sostavlıaıýeı kommercheskogo ýspeha zachastýıý ıavlıaetsıa admınıstratıvnyı resýrs.
Nýjno razobratsıa s tak nazyvaemymı «monopolnymı ıgrokamı» – gosýdarstvennymı ı chastnymı. Vajno prınıat chetkıe pravıla: v kakıh slýchaıah ı v kakoı forme onı sozdaıýtsıa, kýda tratıtsıa prıbyl. Neobhodım jestkıı obestvennyı monıtorıng.
Trebýetsıa navestı porıadok s bırjevoı torgovleı, ı, v pervýıý ochered, v sfere nefteprodýktov, elektroenergıı, ýglıa.
Imıtaııa prozrachnostı so storony krýpnyh ıgrokov nedopýstıma.
Poetomý nýjen sılnyı ı nezavısımyı organ po zaıte ı razvıtııý konkýrenıı. Porýchaıý sozdat Agentstvo po zaıte ı razvıtııý konkýrenıı s prıamym podchınenıem Prezıdentý.
Vajnýıý rol v razvıtıı ravnopravnoı konkýrenıı ıgraet razgosýdarstvlenıe ekonomıkı.
V sobstvennostı ý entralnyh gosorganov, akımatov ı holdıngov vse ee nahodıtsıa porıadka semı tysıach nesoıalnyh obektov.
No ýje aksıomoı zvýchıt fraza, chto gosýdarstvo – ne samyı lýchshıı hozıaıstvennık.
Úkimet Jańa jekeshelendirý josparyn qabyldaýǵa tıis. Memleket menshiginde tek áleýmettik nysandar, sondaı-aq memlekettiń qaýipsizdigi men qalypty jumysyn qamtamasyz etetin nysandar ǵana qalýy kerek.
Kvazımemlekettik sektorda ákimshilik-basqarý jumysymen aınalysatyn qyzmetkerlerdiń sanyn, paıdasyz shyǵyndardy jáne basy artyq enshiles kompanııalardy qysqartý jumystary jalǵasyn tabýǵa tıis.
«Báıterek» jáne «QazAgro» holdıngteriniń róline arnaıy toqtalǵym keledi.
Bul kompanııalar ındýstrııalandyrý jáne agroónerkásiptik keshendi damytý isine eleýli úles qosyp, buryn bir-birimen baılanyssyz bolǵan qarjy ınstıtýttarynyń qyzmetin retke keltirdi.
Al, qazir biz múlde jańa jaǵdaıda turmyz. Instıtýıonaldyq qurylymdy ózgertý – ýaqyt talaby. Sondyqtan, osy eki uıymdy biriktirip, qarjylyq múmkindikteri anaǵurlym zor damý ınstıtýtyn qurǵan jón.
Bul rette, portfeldi kompanııalardyń sany 2 esege azaıyp, shtat sany da 50 paıyzǵa qysqarýǵa tıis.
Elimizdiń halyqaralyq arenadaǵy ekonomıkalyq múddesin belsendi túrde ilgeriletip, ulttyq múddeni qorǵaýda syndarly ustanym jáne kásibı biliktilik tanytý kerek.
Qazaqstannyń ıgiligi úshin Eýrazııa ekonomıkalyq odaǵynyń jáne «Bir beldeý – bir jol» jobasynyń zor múmkindikterin barynsha paıdalanǵan jón.
Álemde qalyptasqan jańa ahýalda elge ınvestıııa tartyp, otandyq taýarlar men qyzmetterdi eksportqa shyǵarý Úkimet úshin erekshe basymdyqqa ıe bolyp otyr.
Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń áleýetin tıimdi paıdalanǵan jón.
Qarjy ortalyǵy tikeleı jáne portfeldi ınvestıııalar tartýdyń negizgi quralyna aınalýǵa tıis.
* * *
Túıindeı kele aıtarym, ishki jalpy ónimniń abstraktili ósimimen jurtty qýanta almaımyz. Halyqqa turaqty jumys oryndary, qolaıly jol, aýrýhanalar men mektepter, sapaly azyq-túlik kerek.
Ekonomıkalyq reformalar azamattardyń tabysyn arttyryp, turmys sapasynyń joǵary standartyn qamtamasyz etkende ǵana ózin-ózi aqtap, qoldaýǵa ıe bolady. Osyny árdaıym este ustaýymyz qajet.
III. SBALANSIROVANNOE TERRITORIALNOE RAZVITIE
Neobhodımo sýestvenno perestroıt podhody k terrıtorıalnomý ı prostranstvennomý razvıtııý strany.
Nashı regıony raznıatsıa po ekonomıcheskoı ı proızvodstvennoı speıalızaıı, ýrovnıý jıznı, kachestvý gosýdarstvennyh ýslýg.
Poetomý terrıtorıalnoe razvıtıe sledýet vystraıvat s ýchetom konkýrentnyh preımýestv raznyh regıonov.
Predstoıt bolee aktıvno raskryt promyshlennyı potenıal ıýga ı ıýgo-vostoka strany.
Zdes sosredotochena polovına trýdovyh resýrsov gosýdarstva, kachestvennye rabochıe mesta krıtıcheskı vajny dlıa razvıtııa etıh regıonov.
Pomımo tradııonnoı podderjkı agrarnogo sektora sledýet obratıt samoe sereznoe vnımanıe na glýbokýıý pererabotký selhozprodýkıı, razvıtıe pıevoı, tekstılnoı promyshlennostı, proızvodstvo stroıtelnyh materıalov ı drýgıe promyshlennye sektora.
Indýstrıalızaııa vajna ne tolko dlıa reshenııa soıalnyh voprosov ı povyshenııa ýrovnıa dohodov, ona formırýet novýıý mentalnost grajdan, adaptırýet ıh k sovremennomý mırý. A eto odın ız bazovyh faktorov konkýrentosposobnostı naıı.
Trebýetsıa novoe vıdenıe razvıtııa regıonov, gde fýnkıonırýıýt krýpnye metallýrgıcheskıe predprııatııa. Eto, v pervýıý ochered, Vostochno-Kazahstanskaıa, Karagandınskaıa ı Pavlodarskaıa oblastı.
Dannye regıony mogýt stat entramı vysokotehnologıchnyh, naýkoemkıh proızvodstv ı tehnıcheskıh ýslýg.
Zapadnye regıony Kazahstana doljny stat entrom prıtıajenııa ınvestııı v stroıtelstvo neftehımıcheskıh kompleksov, sozdanıe novyh proızvodstvennyh ıklov vysokogo peredela. To, chto ý nas do sıh por net neftehımıı ı gazopererabotkı vysokıh peredelov – eto, kak govorıtsıa, «nı v kakıe vorota ne lezet».
Osobenno vajno prıdat «vtoroe dyhanıe» nashım monogorodam. Zdes bolshaıa otvetstvennost vozlagaetsıa na gradoobrazýıýıe predprııatııa. Bez ıh deıatelnogo ýchastııa eta zadacha ne býdet vypolnena.
V prıgranıchnyh regıonah Kazahstana ı Rossıı projıvaet pochtı 30 mıllıonov chelovek, raspolojeno neskolko gorodov-mıllıonnıkov. Tesnoe vzaımodeıstvıe s rossııskımı vlastıamı ı organızaııamı dlıa prodvıjenııa kazahstanskıh tovarov, prıvlechenııa ınvestııı – ochen vajnyı faktor razvıtııa kazahstanskogo prıgranıchıa.
Strategıcheskı vajnoı ostaetsıa problema polnogo raskrytııa potenıala sela. Realızaııa programmy «Aýyl – el besigi», napravlennoı na reshenıe naıbolee ostryh problem na sele, býdet prodoljena.
Novyı podhod k regıonalnomý razvıtııý pozvolıt ýpravlıat proessom ýrbanızaıı, obespechıt poetapnost «mıgraıonnyh voln», ızbejat perenaselennostı ı soıalnoı naprıajennostı v krýpnyh gorodah.
IV. SOIALNOE BLAGOPOLÝChIE GRAJDAN – GLAVNYI PRIORITET
Soıalnoe blagopolýchıe grajdan nerazryvno svıazano, prejde vsego, s jılınym voprosom.
V rynochnyh ýslovııah dostýpnost jılıa dlıa grajdan osnovana na nalıchıı dohodov ı sposobnostı samostoıatelno reshat etý zadachý.
V ramkah moego porýchenııa byl prorabotan vopros ıspolzovanııa naselenıem chastı svoıh pensıonnyh nakoplenıı. Eto osobenno aktýalno seıchas.
Ýje v 2021 godý 700 tysıach vkladchıkov ENPF smogýt ıspolzovat chast svoıh nakoplenıı na prıobretenıe jılıa, lechenıe ılı dlıa peredachı v ýpravlenıe fınansovym kompanııam.
Porýchaıý Pravıtelstvý sovmestno s Naıonalnym Bankom do kona tekýego goda prınıat vse neobhodımye normatıvno-pravovye akty ı provestı podgotovıtelnýıý rabotý.
Dannaıa reforma stanet takje deıstvennym ınstrýmentom «obelenııa» trýdovyh otnoshenıı, sozdanııa stımýlov dlıa ýchastııa v pensıonnoı sısteme.
Grajdanam s dohodamı, nedostatochnymı dlıa samostoıatelnogo reshenııa jılınyh voprosov, býdet okazyvatsıa effektıvnaıa soıalnaıa podderjka.
S etogo goda nachala rabotat programma «5-10-25». Vydeleno 390 mıllıardov tenge. Realızaııa dannoı programmy doljna postoıanno nahodıtsıa pod kontrolem Pravıtelstva.
Jılınye problemy ocherednıkov nýjno reshat bolee operatıvno.
Seıchas akımaty samostoıatelno stroıat dlıa nıh arendnoe jıle. Iz-za bıýdjetnyh ı zakýpochnyh proedýr na eto ýhodıt dlıtelnoe vremıa.
Nazrela neobhodımost vnesenııa ızmenenıı v etý shemý. Sredstva sledýet napravlıat ne tolko na stroıtelstvo, no ı na sýbsıdırovanıe arendnoı platy. V pervyı je god ohvat dannoı meroı ývelıchıtsıa v 10 raz, bolee sta tysıach semeı polýchat konkretnýıý pomo.
Ýporıadochıt etý rabotý ıa porýchıl «Otbasy banký», sozdavaemomý na baze «Jılstroısberbanka». Rýkovodstvo banka neset personalnýıý otvetstvennost za etot vopros.
Medlenno realızýetsıa programma «Nurly jer» v chastı stroıtelstva ındıvıdýalnogo jılıa.
Eto v osnovnom svıazano s nızkımı tempamı obýstroıstva terrıtorıı, tak kak po zakonodatelstvý zemlı mogýt predostavlıatsıa tolko prı nalıchıı vodo- ı elektrosnabjenııa.
Dom na zemle – eto ne tolko jıle, on mojet stat ekonomıcheskım podsporem dlıa grajdan s nızkımı dohodamı, osobenno dlıa mnogodetnyh semeı.
Pravıtelstvo ı akımaty obıazany ýskorıt obespechenıe kommýnıkaııamı ýchastkov pod soıalnye chastnye doma, v tom chısle cherez gosýdarstvenno-chastnoe partnerstvo.
Proshý depýtatov vzıat «pod krylo» reshenıe etoı vajnoı problemy. Neýjelı my ne smojem obespechıt dostýpnym jılem trýdıaıhsıa na sele, zastavıt rabotodateleı stroıt arendnye doma cherez sýbsıdırovanıe zatrat ı, v konechnom schete, ýlýchshıt kachestvo jıznı nashıh mnogochıslennyh sograjdan?
* * *
Predmet sereznoı obespokoennostı – semeıno-demografıcheskaıa sıtýaııa.
K sojalenııý, kajdaıa shestaıa semıa v Kazahstane ne mojet ımet deteı. Sooprosy pokazyvaıýt, chto okolo 20% kazahstanev schıtaıýt eto vesomym osnovanıem dlıa razvoda.
Prognozy OON v otnoshenıı rosta naselenııa Kazahstana v sravnenıı s nashımı sosedıamı po entralnoı Azıı neýteshıtelnye.
Porýchaıý Pravıtelstvý zapýstıt s 2021 goda speıalnýıý programmý «Ańsaǵan sábı». Nado ývelıchıt kolıchestvo kvot po programmam EKO do 7 tysıach, to est v 7 raz
Osoboe vnımanıe nýjno ýdelıt voprosam bezopasnostı ı ohrany prav deteı.
My znachıtelno ýjestochılı ýgolovnýıý otvetstvennost za deıstvııa seksýalnogo haraktera v otnoshenıı nesovershennoletnıh. No problema ostaetsıa ostroı.
Takıe prestýpnıkı zaslýjıvaıýt bolee sýrovogo nakazanııa, bez prava na pomılovanıe ı dosrochnoe osvobojdenıe. Onı doljny soderjatsıa v ýchrejdenııah maksımalnoı bezopasnostı.
Kajdoe podobnoe delo doljno byt na osobom kontrole organov prokýratýry. Bezdeıstvıe ılı halatnoe otnoshenıe so storony soıalnyh ı pravoohranıtelnyh organov býdet strojaıshe nakazyvatsıa.
V elom, nam neobhodıma novaıa paradıgma soıalnoı polıtıkı.
Sfera soıalnogo obespechenııa regýlırýetsıa 17 zakonamı ı desıatkamı podzakonnyh aktov. Eto prıvelo k slojnostı ı razroznennostı regýlırovanııa. Rezýltat – razmytost otvetstvennostı gosýdarstva, neponımanıe grajdanamı sobstvennyh prav.
Porýchaıý Pravıtelstvý prıstýpıt k razrabotke Soıalnogo kodeksa strany.
Sledýet prınıat mery po ıfrovızaıı soıalnyh platejeı. Dlıa etogo nýjno vnedrıt ıfrovoı «soıalnyı koshelek» grajdanına, a takje sozdat sootvetstvýıýýıý tovaroprovodıaýıý sıstemý.
Nashemý obestvý predstoıt ızmenıt vosprııatıe trýdovyh ennosteı, naýchıt molodoe pokolenıe enıt trýd, ne delıt ego na prestıjnyı ı neprestıjnyı.
K sojalenııý, molodye lıýdı, hotıat razbogatet momentalno, otsıýda ıh povalnoe ývlechenıe lotereıamı, stavkamı v býkmekerskıh agentstvah. V obıhode popýlıarnymı stalı neýmestnye anekdoty o gastarbaıterah, ýnıchıjıtelnoe otnoshenıe k ıh trýdý.
V etı trevojnye mesıay my voochııý ýbedılıs v neprehodıaem znachenıı trýda.
Ogromnyı front raboty prodelan mladshım medıınskım personalom, rabotnıkamı kommýnalnyh slýjb, sfery ýslýg. Eto nastoıaıı trýdovoı podvıg. Lıýdı, ego sovershıvshıe, ne ostanýtsıa bez vnımanııa gosýdarstva.
V. QOLJETIMDI ÁRI SAPALY BILIM
Koronavırýs indetiniń saldarynan dúnıe júzindegi mektep oqýshylary men stýdentterdiń basym kópshiligi qashyqtan oqýǵa kóshti. Bul jumystyń tásili men mazmunyn túbegeıli ózgertýde.
Qashyqtan oqytý isin uıymdastyrýda Úkimettiń jibergen qatelikterin jaqsy bilemiz.
Ashyǵyn aıtqanda, áli kúnge deıin naqty bir onlaın-platforma joq. Muǵalimder, oqýshylar jáne ata-analar kúndiz-túni «WhatsApp»-tan bas kótermeıtin boldy.
Tolyqqandy oqý úderisi úshin qajetti barlyq fýnkııalary bar biryńǵaı onlaın bilim berý platformasyn shuǵyl ázirleý qajet.
Degenmen, sapaly bilim alý úshin ádettegideı sabaqqa qatysyp, muǵalimdermen jáne synyptastarmen aralasýdyń orny bólek. Sondyqtan, sanıtarlyq talaptardy saqtaı otyryp, bilim alýdyń qalyptasqan dástúrli tásiline qaıta kóshýdiń tártibin ázirlegen jón. Bul, ásirese, mektepter úshin mańyzdy.
Kúndelikti máselelerdi sheshýmen qatar, balalardyń bárine birdeı múmkindik týǵyzý úshin júıeli sharalar qabyldaý qajet. Balalarymyz qaı jerde tursa da, qandaı tilde oqysa da sapaly bilim alýy kerek.
Bilim salasyndaǵy basty máseleniń biri – ustazdar jalaqysynyń azdyǵy.
Men 2021 jyldyń qańtar aıynan bastap muǵalimderdiń eńbekaqysyn 25 paıyzǵa kóbeıtý jóninde sheshim qabyldadym. Jalaqy mólsheri aldaǵy ýaqytta da arta beredi.
Bul maqsatqa aldaǵy úsh jylda qosymsha 1,2 trıllıon teńge bólinedi.
Nam nýjno reshıt problemý vsestoronnego razvıtııa rebenka do postýplenııa v shkolý. Stavlıý zadachý k 2025 godý obespechıt 100-proentnyı ohvat deteı do 6 let doshkolnym vospıtanıem ı obýchenıem.
Stroıtelstvom tolko gosýdarstvennyh detskıh sadov etý zadachý ne reshıt. Nýjno prıvlech chastnyı bıznes, naıtı novye formy podderjkı, vklıýchaıa vaýchernyı mehanızm fınansırovanııa. Rodıtelı smogýt vybrat lıýboı detskıı sad ılı shkolý, rasplatıtsıa tam vaýcherom ot gosýdarstva.
Speıalısty obosnovanno ýtverjdaıýt, chto gosýdarstvennaıa podderjka tolko odarennyh shkolnıkov mojet ýsılıt soıalnýıý dıstanııý mejdý detmı. Eto nedopýstımo.
V svıazı s etım gosýdarstvo podderjıt tak nazyvaemye «obychnye» shkoly. Eto takje pomojet preodolet razryv mejdý gorodom ı selom v sfere obrazovanııa.
V elıah povyshenııa ýrovnıa gramotnostı grajdan, ıh ıfrovyh znanıı porýchaıý Pravıtelstvý razrabotat Konepııý nepreryvnogo obrazovanııa. V etom dokýmente nýjno predýsmotret aktıvnoe vnedrenıe alternatıvnyh varıantov neformalnogo obrazovanııa, prıznanıe rezýltatov samostoıatelnogo obýchenııa, sertıfıkaııý professıonalnyh navykov.
My takje doljny pereorıentırovat vsıý sıstemý professıonalnogo obrazovanııa na formırovanıe kompetenıı, vostrebovannyh na rynke trýda.
Stavka býdet sdelana na podgotovký novoı volny predprınımateleı. Poetomý predmet «Osnovy predprınımatelstva» doljen ızýchatsıa na vseh ýrovnıah obrazovanııa – ot shkol do VÝZov.
Neobhodımo obratıt samoe sereznoe vnımanıe na sportıvnyı, tvorcheskıı potenıal podrastaıýego pokolenııa.
V ýslovııah defııta fınansovyh sredstv net smysla soderjat professıonalnye sportıvnye klýby polnostıý za gosýdarstvennyı schet. Mıllıardy tenge ız bıýdjeta gosýdarstva ı kvazıgoskompanıı rashodýıýtsıa neeffektıvno.
Prıorıtet nýjno otdat massovomý sportý, fızkýltýre ı, konechno, detıam. V kajdoı oblastı, krýpnyh raıonnyh entrah sledýet otkryt sportıvnye sekıı.
Trebýetsıa vozobnovıt deıatelnost «detskıh krýjkov», gde predstavıtelı ıýnogo pokolenııa moglı by postıgat azy tvorchestva ı remeslennıchestva.
Sovremennye realıı byvaıýt nastolko opasnymı dlıa deteı, chto ıh energııý ı lıýboznatelnost nýjno napravıt v pravılnoe rýslo. Ved detı eto býdýee nashego gosýdarstva.
Rabotý akımov býdem oenıvat ı po etomý krıterııý.
Neskolko slov o kachestve vysshego obrazovanııa. V proshlom godý ıa porýchıl zakryt ýchebnye zavedenııa, zanımaıýıesıa «pechatanıem» dıplomov.
Rabota ıdet trýdno ız-za soprotıvlenııa vlııatelnyh lı, vovlechennyh v prıbylnyı obrazovatelnyı bıznes. No problemý nýjno reshıt. Premer-Mınıstr doljen vzıat dannyı vopros na osobyı kontrol.
Ǵylym salasyn damytý týraly da aıtqym keledi.
Bul máselede bizge tyń kózqaras pen jańa tásilder kerek, sondaı-aq, halyqaralyq tájirıbege arqa súıeýimiz qajet.
Úkimetke jyl saıyn álemniń jetekshi ǵylymı ortalyqtarynda 500 ǵalymnyń taǵylymdamadan ótýin qamtamasyz etýdi, sondaı-aq, «Jas ǵalym» jobasy aıasynda zertteý júrgizý úshin 1000 grant bólýdi tapsyramyn.
Ǵylymdy qarjylandyrýdyń jáne qoldaýdyń mańyzdy kózi – iri kásiporyndardyń, ásirese shıkizat salasyndaǵy kompanııalardyń qarajaty.
Tapqan tabystyń 1 paıyzyn ǵylym men tehnologııany damytýǵa berý týraly qoldanystaǵy norma talaptary saqtalmaı otyr. Kóp jaǵdaıda bul qarajat kompanııalardyń ishinde bóliniske túsip ketedi.
Úkimetke osy qarajatty jınaqtaý isin ortalyqtandyrýdy jáne onyń bıýdjet arqyly jalpyulttyq ǵylymı basymdyqqa saı bólinýin qamtamasyz etýdi tapsyramyn.
Iri bıznes ókilderi óńirlik ýnıversıtetterdiń ǵylymı qyzmetin qamqorlyqqa alsa, nur ústine nur bolar edi.
Bizge elimizdi ǵylymı-tehnologııalyq turǵydan damytý jónindegi arnaýly baǵdarlamalyq qujat qajet. Onyń basty mindeti ulttyq deńgeıdegi naqty máselelerdi sheshýge ǵylymnyń áleýetin paıdalaný bolmaq.
VI. RAZVITIE SISTEMY ZDRAVOOHRANENIIa
Krızıs, vyzvannyı pandemıeı, nas mnogomý naýchıl. Naprımer, enıt trýd vracha. A ved medıınskıe rabotnıkı kogda-to okazalıs na perıferıı gosýdarstvennogo vnımanııa.
Razýmeetsıa, vajnost professıı vracha doljna podkreplıatsıa ı materıalno.
Porýchaıý prı blıjaıshem ýtochnenıı bıýdjeta vydelıt 150 mıllıardov tenge na vyplatý stımýlırýıýıh nadbavok medıınskım rabotnıkam za vtoroe polýgodıe.
My delaem eto seıchas, v perıod krızısa, my doljny delat eto ı na sıstemnoı osnove.
2023 jylǵa qaraı dárigerlerdiń jalaqysy ekonomıkadaǵy ortasha jalaqydan eki ese artyq bolady.
Dári-dármekpen qamtamasyz etý máseleleri sheshildi, biraq otandyq farmaevtıka salasyn aıaǵynan tik turǵyzý kerek. Barlyq negizgi dári-dármekter men medıına buıymdary Qazaqstanda óndirilýge tıis. Bul – ulttyq qaýipsizdik máselesi.
Kelesi jyldan bastap osy baǵytta naqty nátıje kútemin.
Taǵy bir másele – medıınalyq ınfraqurylymdy damytý.
Jyl sońyna deıin elimizdiń aımaqtarynda 13 jańa juqpaly aýrýlar aýrýhanasy salynady.
Al, 2025 jylǵa qaraı densaýlyq saqtaý salasyna arnalǵan 20 zamanaýı kópsalaly nysan paıdalanýǵa beriledi. Bul – osy maqsatqa oraı 1,5 trıllıon teńgege jýyq ınvestıııa tartylady degen sóz.
Elbasynyń bastamasymen Nur-Sultan jáne Almaty qalalarynda 2 kópsalaly medıınalyq ortalyq salynady. Bul ortalyqtar elimizdiń betke ustar mekemelerine aınalyp, ınnovaııalyq ósimge jáne qoldanbaly medıınanyń damýyna tyń serpin beretin bolady.
Pravıtelstvý predstoıt kardınalno peresmotret podhody k organızaıı pervıchnoı medıınskoı pomoı.
Ona doljna stat bolee mobılnoı ı dostýpnoı shırokomý krýgý naselenııa, v tom chısle selchanam.
Sledýet prınıat mery po vozrojdenııý transportnoı medııny dlıa otdalennyh regıonov.
Chtoby sozdat effektıvnoe selskoe zdravoohranenıe v techenıe treh let ponadobıtsıa obespechıt vse selskıe naselennye pýnkty feldshersko-akýsherskımı pýnktamı ı vrachebnymı ambýlatorııamı.
Pandemııa ostro postavıla vopros o podgotovke doktorov redkıh speıalnosteı: epıdemıologov, ınfekıonıstov, reanımatologov, pýlmonologov, kardıologov.
Porýchaıý Pravıtelstvý sostavıt dolgosrochnyı (mojet byt na 10 let) prognoz obespechenııa kadramı medıınskıh ýchrejdenıı.
Mery po dalneıshemý razvıtııý naıonalnogo zdravoohranenııa pozvolıat polnostıý osnastıt neobhodımym oborýdovanıem vse medıınskıe organızaıı, na 50% obnovıt koechnyı fond, zamenıt ýstarevshýıý ınfrastrýktýrý, dovestı ojıdaemýıý prodoljıtelnost jıznı do 75 let.
VII. EKOLOGIIa I ZAITA BIORAZNOOBRAZIIa
Ohrana okrýjaıýeı sredy ı ekologıcheskoe razvıtıe vyhodıat na pervyı plan kazahstanskoı povestkı dnıa.
Etım voprosom zanımaetsıa ves ıvılızovannyı mır, ı nam negoje ostavatsıa v storone ot magıstralnoı tendenıı.
Razrabotan proekt novogo Ekologıcheskogo kodeksa, prızvannyı reshıt elyı rıad sıstemnyh problem. Proshý Parlament rassmotret ı prınıat etot vajnyı dokýment do kona goda.
Pravıtelstvý porýchaıý prıstýpıt k realızaıı praktıcheskıh mer po ýlýchshenııý ekologıcheskoı sıtýaıı. Sledýet ýtverdıt dolgosrochnye plany sohranenııa ı raıonalnogo ıspolzovanııa bıologıcheskogo raznoobrazııa.
V techenıe pıatı let býdet osýestvlena posadka bolee 2 mıllıardov derevev v lesnom fonde ı 15 mıllıonov – v naselennyh pýnktah. Eta akııa prıvedet k masshtabnomý ozelenenııý nasheı strany. Ostro stoıt vopros naraıvanııa zelenogo poıasa vokrýg stolıy.
Zakonodatelno ı normatıvno nýjno zaıtıt naıonalnye parkı ı drýgıe prırodnye bogatstva Kazahstana, ýjestochıt ýgolovnoe ı admınıstratıvnoe presledovanıe grajdan, sovershaıýıh pravonarýshenııa v etoı sfere.
Neobhodımo ýdelıt doljnoe vnımanıe ekologıcheskomý vospıtanııý podrastaıýego pokolenııa v shkolah ı výzah. Ekologıcheskýıý akııý «Birge – taza Qazaqstan», prızvannýıý ýkrepıt ekologıcheskıe ennostı v obestve, sledýet provodıt na sıstematıcheskoı osnove.
Vajnaıa zadacha – aktıvnoe razvıtıe kýltýry ekologıcheskogo týrızma vnýtrı strany.
V srednesrochnoı perspektıve rost ekonomıkı doljen stanovıtsıa vse bolee «zelenym». Poetomý ýje seıchas sledýet zalojıt osnový dlıa glýbokoı dekarbonızaıı.
Porýchaıý Pravıtelstvý v sotrýdnıchestve s naýchnym obestvom ı chastnym sektorom razrabotat paket predlojenıı po «zelenomý rostý».
Pravıtelstvý sovmestno s grajdanskım sektorom predstoıt takje razrabotat zakonoproekt «O zaıte jıvotnyh». Otnoshenıe k jıvotnym ıavlıaetsıa merılom ıvılızovannostı lıýbogo gosýdarstva, a ý nas s etım daleko ne vse v porıadke.
VIII. ÁDILETTI MEMLEKET AZAMATTARDYŃ MÚDDESIN QORǴAÝ JOLYNDA
Zań ústemdigi ornyqpasa jáne azamattardyń qaýipsizdigine kepildik berilmese, áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń birde-bir mindeti tabysty júzege asyrylmaıdy.
«Halyq únine qulaq asatyn memleket» – bul, shyn mánisinde, «Ádiletti memleket» qurý tujyrymdamasy.
Azamattardyń máselelerin tyńdap, kórip qana qoıý jetkiliksiz. Eń bastysy – durys jáne ádil sheshim shyǵarý qajet.
Azamattar múddesine qyzmet etetin memlekettiń jańa standarttaryn ázirleý úshin kóp jumys atqarýymyz kerek. Osy turǵyda quqyq qorǵaý jáne sot júıelerine negizgi ról júkteledi. Bul salaǵa reforma asa qajet.
Realnost stremıtelno menıaetsıa. Chem bolshe sılovye strýktýry býdýt polagatsıa na peredovye metody raboty, tem bolshe ý nıh shansov vpısatsıa v kontekst mejdýnarodnoı praktıkı.
Nyneshnıaıa sıtýaııa v strane predıavlıaet novye trebovanııa k pravoohranıtelnym organam, kotorye doljny ıdtı navstrechý zaprosam grajdan.
Odnako v rabote pravoohranıtelnoı sıstemy v sılý ınerıı proshlogo po-prejnemý preobladaet obvınıtelnyı ýklon. Neredkı slýchaı, kogda grajdane neobosnovanno vovlekaıýtsıa v orbıtý ýgolovnogo presledovanııa.
Operatıvnye sotrýdnıkı, vyıavlıaıýıe prestýplenııa, ı sledovatelı, prınımaıýıe proessýalnye reshenııa, rabotaıýt v podchınenıı ý odnıh ı teh je nachalnıkov, dlıa kotoryh glavnoı zadacheı ıavlıaetsıa raskrytıe prestýplenııa ı napravlenıe dela v sýd. No prava ı svobody grajdan ne doljny stradat v ýgodý pokazatelıam.
Chto kasaetsıa prokýrorskogo nadzora, to on nosıt zapozdalyı harakter. Prokýrory znakomıatsıa s obstoıatelstvamı del tolko pered napravlenıem v sýd.
Sledýet modernızırovat ýgolovnýıý sferý po prımerý razvıtyh stran OESR. Nam nýjna model, obespechıvaıýaıa svoevremennýıý zaıtý prav grajdan ı otvechaıýaıa vysokım mejdýnarodnym standartam. Schıtaıý neobhodımym vnedrıt v Kazahstane trehzvennýıý model s chetkım razdelenıem polnomochıı.
Polıııa doljna vyıavlıat prestýplenııa, ýstanavlıvat prıchastnyh lı, sobırat ı zakreplıat ýlıkı.
Prokýror obıazan davat nezavısımýıý oenký sobrannym dokazatelstvam, presekat narýshenııa prav grajdan, ne dopýskat vovlechenııa dobrosovestnyh grajdan v ýgolovnyı proess, podderjıvat obvınenıe v sýde.
Sýd býdet rassmatrıvat jaloby na deıstvııa organov ı vynosıt okonchatelnyı verdıkt po delý.
Takoı podhod ýkrepıt sıstemý sderjek ı protıvovesov, sozdast na kajdom etape effektıvnye fıltry.
Ee raz podcherkıvaıý: zakonnost ı spravedlıvost doljny byt obespecheny po ýmolchanııý. Nýjno pomnıt, chto ot oshıbok v ýgolovnyh delah zavısıat sýdby lıýdeı.
Po ýgolovnym delam ýje s 2021 goda sledýet zakonodatelno vozlojıt na prokýrora obıazannost soglasovanııa klıýchevyh proessýalnyh reshenıı, zatragıvaıýıh prava ı svobody cheloveka.
Vajno obespechıt stabılnost ýgolovnogo ı ýgolovno-proessýalnogo zakonodatelstva.
Ego chastye korrektırovkı otrıatelno vlııaıýt na pravoprımenenıe ı ne pozvolıaıýt narabotat edınoobraznýıý sledstvennýıý ı sýdebnýıý praktıký.
Reshenııa, kasaıýıesıa prımenenııa zakonodatelstva, zachastýıý prınımaıýtsıa bez nadlejaego analıza ı prognozırovanııa, ıshodıa ız ýdobstva pravoprımenıteleı. Poetomý predstoıt vyrabotat novye ponıatııa «admınıstratıvnogo» ı «ýgolovnogo» pravonarýshenıı. Obestvý ı ıýrıdıcheskoı obestvennostı stanet ponıatnoı logıka ýstanovlenııa nakazanııa za pravonarýshenııa.
Vo vsem progressıvnom mıre ınstıtýt polııı razvıvaetsıa na osnove servısnoı modelı. My toje zaıavılı o perehode na takýıý model, no poka rabota prıvela tolko k fragmentarnym rezýltatam.
Nazrela bolee elostnaıa reforma mestnoı polıeıskoı slýjby po prınıpý «polııı shagovoı dostýpnostı», gde klıýchevaıa rol otvodıtsıa ýchastkovomý ınspektorý.
Sledýet zakonodatelno povysıt statýs ýchastkovogo ınspektora, predostavıt emý vse vozmojnostı dlıa prodýktıvnoı raboty. On doljen byt ýznavaemym, dostýpnym, avtorıtetnym dlıa grajdan, aktıvno zaıat ıh prava.
Vajno naýchıt sotrýdnıkov pravoohranıtelnyh organov vestı otkrytyı dıalog s lıýdmı. Eto napravlenıe doljno stat prıorıtetnym v sısteme podgotovkı ı podbora kadrov.
Mnogo govorıtsıa o razvıtıı sıstem vıdeonablıýdenııa, no prı etom pomeenııa samıh pravoohranıtelnyh organov zachastýıý tak ı ostaıýtsıa «slepymı» zonamı.
Porýchaıý vvestı sploshnoe vıdeonablıýdenıe v penıtenıarnyh ýchrejdenııah, slýjebnyh pomeenııah polııı.
Strýktýrý Mınısterstva vnýtrennıh del trebýetsıa peresmotret, osvobodıv ego ot neprofılnyh fýnkıı, chto povysıt effektıvnost raboty etogo vajnogo vedomstva.
Ýchıtyvaıa, chto my vstýpılı v epohý prırodnyh ı tehnogennyh katastrof, polagaıý neobhodımym vossozdat Mınısterstvo po chrezvychaınym sıtýaııam.
Problemy ımeıýtsıa ı v rabote po profılaktıke prestýpnostı. Nýjno pereorıentırovat nadzor prokýratýry na effektıvnoe reshenıe problem, s kotorymı obraaıýtsıa grajdane ı bıznes.
Ý nas tak povelos, chto stoıt poıavıtsıa na gorızonte solıdnomý ınvestorý, sılovye ı kontrolırýıýıe organy týt je sbegaıýtsıa ego proverıat.
Pravıtelstvý ı Parlamentý predstoıt zakonodatelno ogradıt bıznes ot chrezmernogo vmeshatelstva sılovyh strýktýr.
Trebýıýt peresmotra deıstvýıýıe porogı prıvlechenııa bıznesa k ýgolovnoı otvetstvennostı za nalogovye pravonarýshenııa.
Lıýbye sledstvennye deıstvııa v otnoshenıı zaregıstrırovannyh predprınımateleı mogýt osýestvlıatsıa tolko s sankıı sýda ılı prokýrora. Nado rassmotret ı takoı varıant.
Vajnyı krıterıı pravovogo gosýdarstva – besprıstrastnoe ı spravedlıvoe pravosýdıe.
Sýd doljen byt sostıazatelnym, a sýdıa – svobodnym ot storony obvınenııa. Dlıa etogo neobhodımo obespechıt ravenstvo advokata ı prokýrora.
Ýkreplenıe doverııa obestva k sýdam doljno stat prıorıtetnoı elıý. Ee dostıjenıe vozmojno tolko sovmestnymı ýsılııamı gosýdarstva ı samogo sýdeıskogo korpýsa.
Sýdebnaıa sıstema ne mojet byt zamknýtoı korporaıeı. Vysshemý sýdebnomý sovetý ı Verhovnomý sýdý sledýet aktıvızırovat rabotý po prıvlechenııý k otpravlenııý pravosýdııa novyh professıonalnyh kadrov.
Sýdebnaıa sıstema nýjdaetsıa v speıalıstah v oblastı nalogooblojenııa, nedropolzovanııa, ıntellektýalnoı sobstvennostı, korporatıvnogo prava.
Otbor sýdeı doljen soprovojdatsıa osveenıem v SMI, chtoby obestvo znalo, za kakıe zaslýgı te ılı ınye kandıdaty bylı prınıaty na rabotý.
Nýjno razvıvat ı alternatıvnye sposoby razreshenııa sporov, chto pozvolıt nahodıt kompromıssy bez ýchastııa gosýdarstva. Takıe ınstıtýty horosho pokazalı sebıa v razvıtyh stranah.
Pochtı desıat let nazad my prınıalı Zakon «O medıaıı». No do nastoıaego vremenı nı odın gosýdarstvennyı organ ne zanımaetsıa ego razvıtıem, vnıatnaıa gosýdarstvennaıa polıtıka otsýtstvýet.
Dannoe polojenıe del sledýet ıspravıt.
Prı Admınıstraıı Prezıdenta sozdaetsıa predstavıtelnaıa Komıssııa po reforme pravoohranıtelnoı ı sýdebnoı sıstemy.
Sybaılas jemqorlyqpen kúres barynsha júıeli sıpat alýda. Jemqorlyqtyń paıda bolý sebepterine kóbirek nazar aýdarylyp, aldyn alý jumystary júrgizilýde.
Endi jemqorlyqqa aparatyn faktorlardy anyqtaý úshin memlekettik organdar men kvazımemlekettik sektordyń normatıvtik aktileri men jumys úderisine jemqorlyqqa qarsy kúres turǵysynan arnaıy taldaý júrgizgen jón.
Sonymen qatar, sybaılas jemqorlyqpen kúres jaýapqa tartylýdan qoryqqan sheneýnikterdi derbestik, bastamashyldyq jáne jedel áreket etý qasıetterinen aıyrmaýǵa tıis.
Biz memlekettik baqylaýǵa balama retindegi qoǵamdyq baqylaý ınstıtýtyn qoldaı otyryp, tıisti quqyqtyq negiz qalyptastyrýymyz kerek.
Memlekettik organdardyń, kvazımemlekettik sektordyń qoǵam aldyndaǵy ashyqtyǵyn jáne eseptiligin qamtamasyz etýge jol ashatyn «Qoǵamdyq baqylaý týraly» zańdy ázirlep, qabyldaýdy tapsyramyn.
Qoǵamdyq keńesterdiń rólin arttyra túsý kerek. Olardy satyp alýdy uıymdastyratyn komıssııalardyń jumysyna tartý qajet. Sondaı-aq, kvazımemlekettik sektorda qoǵamdyq keńester qurý múmkindigin qarastyrý kerek. Parlament qaraýyndaǵy tıisti zań jobasyn jyl aıaǵyna deıin qabyldaǵan jón.
Sonymen qatar, Qoǵamdyq keńesterdiń quramyna túrli áleýmettik top ókilderin keńinen tartý qajet. Mysaly, biz múmkindigi shekteýli adamdar osyndaı uıymdardyń jumysyna aralasyp, óz únderin jetkizýi úshin qolaıly jaǵdaı jasaýymyz kerek.
Olar árqashan memlekettiń erekshe nazarynda bolýǵa tıis.
Kvazımemlekettik qurylymdardyń qarjy-sharýashylyq qyzmetin, bıýdjet qarajatyn paıdalaný jónindegi málimetterdi jáne basqa da qundy derekterdi búkil qoǵamǵa qoljetimdi etý úshin biryńǵaı aqparattyq resýrs qurý asa mańyzdy bolyp otyr.
Memlekettik organdardyń sheshimi jónindegi aqparattyń ashyqtyǵy azamattyq qoǵammen syndarly dıalog ornatýǵa septigin tıgizedi.
Aqparatqa qol jetkizý máseleleri jónindegi zań jobasyn múmkindiginshe osy sessııanyń aıaǵyna deıin qabyldaý kerek.
Sondaı-aq, sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúrestiń jańa tásilderin engizgen jón dep sanaımyn.
2021 jyldan bastap memlekettik qyzmetshilerdiń, depýtattardyń, sýdıalardyń shetel bankterinde esepshotqa ıe bolýy, qolma-qol aqsha jáne baǵaly zattar saqtaýyna qatysty jemqorlyqpen kúres aıasynda jańa shekteýler engizý kerek.
Memlekettik qyzmetshiniń nemese kvazımemlekettik mekeme basshysynyń qos azamattyǵy anyqtalǵan jaǵdaıda olar qyzmetinen bosatylady.
Quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń, sýdıalardyń, para berýshilerdiń jáne paraqorlyqqa deldal bolǵandardyń sybaılas jemqorlyǵy úshin jazany qataıtý turǵysynan Qylmystyq kodekske ózgerister engizý kerek.
Sybaılas jemqorlyqqa qatysty qylmys jasaǵandarǵa shartty túrde merziminen buryn bosatý sharasy qoldanylmaıdy.
Jemqorlyqpen ustalǵandardyń memlekettik qyzmette jáne kvazımemlekettik sektorda jumys isteýine ómir boıy tyıym salatyn qaǵıda qatań saqtalýy kerek.
Biz sybaılas jemqorlyq derekteri týraly habarlaǵan adamdardy zań júzinde qorǵaıtyn júıe qalyptastyrýymyz qajet.
Krıtıcheskı vajno prınıat novye mery po zaıte prav cheloveka.
Dlıa menıa eta problema ıavlıaetsıa prıorıtetnoı.
Kak ı ves mır, Kazahstan toje stolknýlsıa s nezaıennostıý grajdan ot travlı v ınternete. V pervýıý ochered ot etogo stradaıýt detı. Onı osobenno ostro vosprınımaıýt ınternet-travlıý, kotoraıa, k sojalenııý, prıvodıt k pechalnym posledstvııam.
Prıshlo vremıa prınıat zakonodatelnye mery po zaıte grajdan, osobenno deteı, ot kıberbýllınga. Nýjno ýsılıt ı drýgıe mery po zaıte prav deteı, v chastnostı prısoedınıtsıa k Fakýltatıvnomý protokolý k Konvenıı o pravah rebenka, kasaıýemýsıa proedýry soobenıı.
Aktýalnym ostaetsıa ı vopros sovershenstvovanııa naıonalnogo zakonodatelstva po borbe s pytkamı.
Etot dokýment, ýstanavlıvaıýıı ýgolovnýıý otvetstvennost za pytkı, nýjno prıvestı v sootvetstvıe s polojenııamı Mejdýnarodnoı Konvenıı protıv pytok ı drýgıh jestokıh, beschelovechnyh deıstvıı.
V nasheı povestke dnıa nahodıtsıa ı borba s torgovleı lıýdmı. Zdes Kazahstan v glazah mejdýnarodnogo soobestva vyglıadıt nevajno.
Pravoohranıtelnym organam predstoıt ýlýchshıt proedýrý rassledovanıı takıh prestýplenıı. Onı doljny strogo nakazyvatsıa v sýdebnom porıadke.
Dannaıa vajnaıa zadacha trebýet skoordınırovannyh deıstvıı gosorganov.
Nadeıýs na skoroe prınıatıe sootvetstvýıýıh zakonov v Parlamente.
IX. IFROVIZAIIa – BAZOVYI ELEMENT VSEH REFORM
ıfrovızaııa – eto ne sledovanıe modnoı tendenıı, a klıýchevoı ınstrýment dostıjenııa naıonalnoı konkýrentosposobnostı.
Prejde vsego, predstoıt ýstranıt ıfrovoe neravenstvo, obespechıt maksımalnyı dostýp k ınternetý ı kachestvennoı svıazı vseh grajdan.
Segodnıa eto takaıa je bazovaıa potrebnost, kak dorogı ı elektrıchestvo.
Detı ız soıalno ýıazvımyh semeı doljny byt obespecheny kompıýternoı tehnıkoı ı kachestvennym ınternetom. Do kona etogo goda kajdoe selo s naselenıem bolee 250 chelovek polýchıt dostýp v ınternet.
My vıdım, s kakımı problemamı stalkıvaıýtsıa lıýdı prı naznachenıı pensıı ı posobıı. Voroh býmag, hojdenıe po mýkam.
Neobhodımo polnostıý oıfrovat etı proessy. «Begat» doljny «dannye», a ne lıýdı.
Nýjno stremıtsıa k otkazý ot ıspolzovanııa býmagı v mejvedomstvennom vzaımodeıstvıı ı prı obenıı s grajdanamı.
Porýchaıý do kona goda otmenıt naıbolee vostrebovannye spravkı ı býmajnye podtverjdenııa, obespechıt ıfrovoe podtverjdenıe ınformaıı.
Polojıtelnaıa praktıka ýje ımeetsıa po adresnoı, ımýestvennoı ı drýgım podobnym spravkam.
Ýdostoverenııa lıchnostı, dıplomy, prava doljny prınımatsıa gosorganamı v elektronnom vıde.
Dlıa ýproenııa vzaımodeıstvııa naselenııa s elektronnymı servısamı sledýet shıroko prımenıat bıometrııý na ýrovne gosýdarstvennyh ýslýg ı v chastnom bıznese.
Rabota s «dannymı» doljna vyıtı na novyı ýroven. Obespechenıe edınoı sıstemy baz dannyh, ıh dalneıshee razvıtıe – odna ız glavnyh zadach Pravıtelstva.
Poka eta rabota ne vystroena doljnym obrazom, v tom chısle ız-za domınırovanııa v IT-otraslı rıada gosýdarstvennyh ı affılırovannyh s nımı kompanıı.
Mınısterstva ı akımaty toje ımeıýt ınformaıonno-analıtıcheskıe ılı IT-strýktýry, kotorye zaıaıýt tolko ýzkovedomstvennye ınteresy v ýerb obeı strategıı.
Razvıtıe rynka IT, ınjınırıngovyh ı drýgıh vysokotehnologıchnyh ýslýg – eto ne tolko sozdanıe dobavlennoı stoımostı ı rabochıh mest vnýtrı strany, vse bolshe vozmojnosteı poıavlıaetsıa ı dlıa eksporta takıh ýslýg za rýbej. Vajno raskryt dannyı potenıal.
Perspektıvnym napravlenıem vıdıtsıa vzaımodeıstvıe IT-otraslı s naıonalnym bıznesom.
Krýpnye gosýdarstvennye ı chastnye kompanıı tratıat desıatkı mıllıardov tenge na razrabotkı ı prılojenııa ınostrannyh ıgrokov.
Pravıtelstvý sledýet naladıt vzaımovygodnoe sotrýdnıchestvo mejdý promyshlennostıý ı IT-otraslıý. Eto pozvolıt sformırovat ıfrovye tehnologıcheskıe platformy, kotorye mogýt stat dvıjýeı sıloı ıfrovoı ekosıstemy kajdoı otraslı.
My prınıalı zakony, pozvolıaıýıe Kazahstaný stat odnım ız mejdýnarodnyh habov po obrabotke ı hranenııý «dannyh». Tolko za proshlyı god v ıfrovoı maınıng bylo prıvlecheno bolee 80 mıllıardov tenge ınvestııı. No ostanavlıvatsıa na etom nelzıa, sledýet prıvlekat v straný mırovyh ıfrovyh gıgantov. Inache eto sdelaıýt drýgıe gosýdarstva.
V techenıe pıatı let nýjno dovestı obem ınvestııı v etý otrasl do 500 mıllıardov tenge.
H. AZAMATTARDYŃ MEMLEKETTI BASQARÝ ISINE QATYSÝY
Biz «Halyq únine qulaq asatyn memleket» qurýdy qolǵa aldyq. Buǵan deıin aıtqanymdaı, bul – memlekettik organdar tek azamattardyń kúndelikti máselesine baılanysty jaýap qatýy tıis degen sóz emes. Bul, eń aldymen, bılik pen qoǵam arasyndaǵy turaqty dıalog.
Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi azamattyq dıalogty damytý isine tyń serpin berdi. Keńes elimizdegi jalpyulttyq dıalog úderisin ornyqtyryp, óz mıssııasyn oryndady. Sonyń nátıjesinde saıası reformalar toptamasy júzege asyrylýda.
Atap aıtqanda, «Beıbit jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibi týraly» demokratııalyq turǵydan múlde jańa zań qabyldandy. «Saıası partııalar týraly», «Saılaý týraly», «Parlament jáne onyń depýtattarynyń mártebesi týraly» zańdarǵa ózgerister engizildi.
Sondaı-aq, Qylmystyq kodekstiń 130-shy babyn qylmys sanatynan alyp tastaý jáne 174-shi babyn izgilendirý úshin ózgerister qabyldandy.
Jumysty sapaly ári jedel atqarǵany úshin Parlamentke rızashylyǵymdy bildiremin.
Bul – saıası saladaǵy reformalarymyzdyń bastamasy ǵana. Ony jańǵyrtý isi jalǵasa beredi. Memlekettik bıliktiń barlyq derlik ınstıtýttaryn reformalaý kerek.
Jańǵyrtýdyń negizgi maqsaty – tutas memlekettiń tıimdiligin arttyrý.
Eger azamattarymyzdyń ál-aýqatyn shyn máninde jaqsartqymyz kelse, olardyń ózderin osy iske belsendi túrde tartqan jón. Aldaǵy saıası reformalardyń barlyǵy halyqty memleket basqarý isine keńinen qatystyrýǵa baǵyttalýy kerek.
Mysaly, qoǵamdyq pikir saýalnamalary aýyl ákimderiniń saılaý arqyly qyzmetke kelýine qatysty suranystyń artqanyn kórsetip otyr.
Bul mańyzdy qadamdy jan-jaqty oılastyryp, dáıekti túrde júzege asyrǵan jón. Mundaı júıeniń qalaı jumys isteıtinin naqty bilýimiz kerek.
Alaıda, bul máseleniń sheshimin keıinge qaldyrýǵa bolmaıdy.
Kelesi jyly birqatar aýyldyq okrýg ákimderiniń ókilettik merzimi aıaqtalady. Aýyl ákimderiniń tikeleı saılaýyn ótkizýge bolady dep oılaımyn.
Jergilikti bılik ókilderiniń saılanbaly bolýymen qatar, memlekettik basqarý deńgeıleri arasyndaǵy quzyretterdi bólý jáne jergilikti ózin-ózi basqarý isin aıqyndap alýymyz qajet.
Asa mańyzdy máseleniń biri – aımaqtardy bıýdjetten qarjylandyrý modelin ázirleý.
Bul rette, «ortalyq pen óńir» arasyndaǵy qarym-qatynastan bólek, qarajattyń óńir ishinde bólinýine aıryqsha nazar aýdarý kerek.
Jergilikti bıýdjetterdi bekitý barysynda baqylaýdy kúsheıtý qajet. Sebebi, bólingen qarajat kóp jaǵdaıda turǵyndardyń shynaıy qajettiligine jumsala bermeıdi.
Bir-eki kósheni jyl saıyn qaıta-qaıta jóndeı berý, ımıdjdik is-sharalarǵa jumsalatyn tıimsiz shyǵyndar azamattarymyzdyń narazylyǵyn týdyrýda. Bul – oryndy.
Infraqurylymdyq jáne áleýmettik bastamalarǵa aýdandar men eldi mekenderdiń bıýdjetinen qarajat bólý úshin qoǵamdyq saraptama júrgizilýge tıis. Bul rette, onlaın saýalnamany da qoldanǵan jón.
Neobhodımo ýsılıt fınansovye vozmojnostı mestnogo samoýpravlenııa. Dlıa etogo predstoıt rasshırıt ımýestvennye prava ı ývelıchıt dohody bıýdjetov selskıh okrýgov.
Eto doljno stat sledýıýım etapom razvıtııa «bıýdjetov narodnogo ýchastııa».
Do 1 dekabrıa tekýego goda Pravıtelstvo razrabotaet normatıvnýıý bazý ı mehanızmy reshenııa etoı vajnoı problemy.
Sledıt za optımalnym rashodovanıem mestnyh resýrsov prızvany predstavıtelnye organy – maslıhaty. No ıh mnenıe zachastýıý ıgnorırýetsıa. Eto ýje polıtıcheskıı anahronızm.
Polagaıý vozmojnym nadelıt maslıhaty fýnkıeı sbora podpıseı ı sostavlenııa petııı po razvıtııý regıona ılı mestnym problemam, kotorye ne nahodıat svoego reshenııa poroı desıatıletııamı.
Sledýet takje ýsılıt revızıonnye komıssıı maslıhatov. Porýchaıý Pravıtelstvý ı Schetnomý komıtetý podgotovıt paket sootvetstvýıýıh popravok v zakonodatelstvo.
Nýjno vnedrıt obıazatelnye onlaın-translıaıı zasedanıı maslıhatov. Dıskýssıı narodnyh ızbrannıkov, ıh obestvenno-polıtıcheskıı oblık ne doljny byt «taınoı za semıý pechatıamı» dlıa obestva.
Predlagaetsıa poetapno razgranıchıt polnomochııa organov mestnogo gosýdarstvennogo ýpravlenııa ı mestnogo samoýpravlenııa.
Neobhodımo povysıt statýs organov mestnogo samoýpravlenııa – shodov ı sobranıı. Ih mnenıe otnosıtelno aktýalnyh problem na mestah doljno ýchıtyvatsıa raıonnymı maslıhatamı dlıa prınıatııa konkretnyh reshenıı.
Otdelno sledýet ostanovıtsıa na voprose samoýpravlenııa v gorodah.
Zapýena reforma po vnedrenııý ınstıtýta obedınenıı sobstvennıkov ımýestva (OSI). Prınıat sootvetstvýıýıı zakon, vse mnogokvartırnye kompleksy poetapno pereıdýt na etý formý ýpravlenııa.
Reforma prızvana naladıt ýchet mnenıı jılov po ýpravlenııý sobstvennostıý, podotchetnostı prı rashodovanıı sredstv na soderjanıe ı remont.
Pravıtelstvo ı akımy doljny obespechıt realızaııý etoı vajnoı reformy. Ved OSI, po sýtı, bazovyı element ınstıtýta samoorganızaıı ı samoýpravlenııa.
Prıshlo vremıa razrabotat novýıý Konepııý razvıtııa mestnogo samoýpravlenııa. Parlament na ee baze prımet paket sootvetstvýıýıh zakonov.
Nado prıznat, formalızm ı otsýtstvıe operatıvnostı vse ee shıroko prısýtstvýıýt v rabote gosorganov. Grajdane vynýjdeny trebovat reshenııa svoıh lokalnyh problem ý entralnoı vlastı, obraatsıa s jalobamı k Glave gosýdarstva.
Poetomý pora delegırovat bolshe polnomochıı ı otvetstvennostı mestnym rýkovodıtelıam.
Blagodarıa soıalnym setıam problemy, ne nahodıaıe reshenııa na mestah, stanovıatsıa ızvestnymı vseı strane.
Nado sozdat edınyı legıtımnyı ınstıtýt onlaın-petııı dlıa ınııırovanııa grajdanamı reform ı predlojenıı. Takoı mehanızm doljen byt polnostıý zaıen ot kakıh-lıbo manıpýlıaıı.
Pravıtelstvý vo vzaımodeıstvıı s grajdanskım obestvom predstoıt razrabotat normatıvno-pravovýıý bazý ı reshıt vse tehnıcheskıe voprosy, kasaıýıesıa etogo vajnogo proekta.
El azamattarynyń múddesin qorǵaý jónindegi mańyzdy mıssııany burynǵydaı saıası partııalar atqara beredi.
«Nur Otan» partııasy óziniń is-qımyly arqyly qoǵamymyzdaǵy jetekshi saıası kúsh ekenin dáleldep otyr. Partııa aldaǵy reformalardy júzege asyrýǵa belsene atsalysyp, óziniń áleýetin tolyqtaı paıdalanatyn bolady.
Sonymen birge, men, Memleket basshysy retinde, shyn mánindegi kóppartııalyq júıeni damytýǵa kúsh salýǵa mindettimin.
Biz bir orynda turǵan joqpyz. Saıası júıemizdi jańa jaǵdaıǵa beıimdep, ony birtindep jetildirip kelemiz. Saıası reformalar qoǵamymyzǵa qajet, sondyqtan olar mindetti túrde óz jalǵasyn tabady.
Demokratııanyń basty jaýy – bilimsizdik pen popýlızm. Osyny esten shyǵarmaǵan jón.
Azamattarymyz reformalarǵa qoldaý bildiredi dep senemin. Olar jańa saıası múmkindikterdiń arqasynda qoǵamda «haıpokratııanyń» beleń alýyna jol bermeıdi dep úmittenemin.
Aıtylǵan barlyq reformalardyń, ózgeristerdiń tabysty júzege asýy barshamyzdyń birligimizge, otanshyldyǵymyzǵa jáne azamattyq jaýapkershiligimizge baılanysty.
HI. ULTTYŃ JAŃA BOLMYSY
Qazirgi mindet – halqymyzdyń jańa bolmysyn qalyptastyrý, tutas ult sapasyn arttyrý.
Adamdy jáne qoǵamdy ýaqyt talabyna saı jetildirý qajettigin ómirdiń ózi kórsetip otyr.
Jańarǵan ult qana jańǵyrǵan eldiń jetistigin jahan jurtyna tanyta alady.
Men halqymyzdyń álem úlgi tutarlyq jaqsy qasıetteriniń kóbirek bolǵanyn qalaımyn.
Ultymyz jańa sapaǵa kóshýi úshin bizdiń kúndelikti ómirlik ustanymdarymyz da ózgerýi kerek.
Qazaq qoǵamynda jańa qaǵıdattar jáne jańa baǵdarlar saltanat qurýǵa tıis.
Ult ustazy Ahmet Baıtursynuly: «Bilimdi bolýǵa oqý kerek. Baı bolýǵa kásip kerek. Kúshti bolýǵa birlik kerek. Osy kerekterdiń jolynda jumys isteý kerek» deıdi.
Bul kózqaras búgingi kúni óte mańyzdy.
Birinshiden, jıyrma birinshi ǵasyrdyń urpaǵy tereń bilimdi bolǵany jón.
Ekinshiden, jas býyndy erinbeı eńbek etýge beıimdeý qajet.
Úshinshiden, kez-kelgen isti kásibı daǵdy arqyly júzege asyrǵan durys.
Tórtinshiden, temirdeı tártip jáne joǵary jaýapkershilik barshamyzdyń boıymyzda bolýy kerek.
Besinshiden, ádildikten aınymaǵan jón. Ádildik – qoǵam damýynyń mańyzdy sharty. Ádilettilik – ásirese, el-jurttyń taǵdyryn sheshý úshin asa qajet qasıet.
Altynshydan, bizge keregi – adaldyq, uqyptylyq, tııanaqtylyq. Bárimiz naǵyz qazaqty dál osyndaı keıipte kórgimiz keledi. Biz sonda ǵana básekege qabiletti memleket, zııatker ult qalyptastyra alamyz.
Qazaq zııalylarynyń jańa kezeńdegi mindeti – ult bolmysynyń jańa qaǵıdattaryn ornyqtyrý. Sondaı-aq, ult sapasyn arttyrýǵa atsalysý.
Jańǵyrǵan qoǵam jat ádetterden birtindep arylýy kerek.
Ysyrapshyldyq pen dańǵazalyq qoǵamnyń da, adamnyń da abyroıyn tógedi. Jaýapsyzdyq, nemquraılylyq búkil eldi qasiretke ushyratady. Al, bos sózdilik pen bóspelik, maqtanshaqtyq qoǵamnyń damýyn tejeıdi. Bul týraly uly Abaı «Óńkeı jalǵan maqtanmen, shynnyń betin boıaıdy» dep ashyq aıtqan. Bul másele búgingi kúni de ózekti bolyp otyr.
Bıik muratqa jeteleıtin eńbek degen uly uǵymdy ár azamattyń sanasyna sińirgenimiz jón.
Bizdiń elimizde «Jaýapty memleket – jaýapty qoǵam – jaýapty adam» júıesi berik ornyǵýy kerek.
Qurmetti otandastar!
Aldymyzda aýqymdy ári kúrdeli mindetter tur. Solardy tabysty júzege asyrý úshin tyń tásil, jańasha oılaý, jalpyulttyq yntymaq jáne ózara qoldaý qajet.
Bizdiń strategııalyq baǵytymyz – aıqyn. Túıtkildi tustarymyz ben kemshilikterimizdi jaqsy bilemiz.
Búgin men búkil qoǵam aldynda daǵdarys jaǵdaıynda atqarylatyn is-sharalardyń josparyn baıandadym. Onyń jemisti júzege asýy árqaısymyzǵa baılanysty.
Barshamyz óz-ózimizdi damytýǵa kúsh salýymyz kerek. Zamana synaǵy bizden úzdiksiz qozǵalysty, myqty kúsh-jigerdi jáne tabandy eńbekti talap etip otyr.
Sondyqtan, elimizdiń baqytty ári jarqyn keleshegi ár azamattyń qajyrly qyzmetine baılanysty bolmaq.
Ár býynnyń mańdaıyna túrli synaq jazylǵan.
Biz tól tarıhymyzda taǵdyrdyń túrli synynan árdaıym súrinbeı óttik. Elimiz eń kúrdeli degen mindetterdi sheshe alady. Biz buǵan daıynbyz.
Biz – halqymyzdyń Táýelsizdik jolyndaǵy san ǵasyrlyq arman-tilegine qol jetkizgen urpaqpyz.
Keler jyly Táýelsizdigimizge 30 jyl bolady. Bul mereıli data – Egemen elimiz úshin asa mańyzdy meje. Bul – jańa tarıhı kezeńniń basy.
Bizge memlekettiń bolashaǵy úshin zor jaýapkershilik júktelip otyr.
Birligimiz ben yntymaǵymyz myǵym bolsa, barlyq qıyndyqty jeńip, maqsatymyzǵa jetemiz.
Bul bizdiń qolymyzdan keledi.
Men buǵan kámil senemin.
Elimiz árqashan aman bolsyn.
Barshańyzǵa raqmet.
