Ánshi, prodıýser, kásipker Qydyráli Bolmanov ónerdi bızneske aınaldyrǵanyn, eldegi epıdemıologııalyq jaǵdaıǵa qaramastan josparlap júrgen jobalaryn júzege asyryp jatqany týraly Sputnik Qazaqstan tilshisine bergen suhbatynda keń qamtyp aıtyp beripti.
Ónerdi bızneske aınaldyrǵan ánshi
Bızneste júrgenińizde, onyń ishinde ónerdi bızneske aınaldyryp, osy kásipti dóńgeletip otyrǵanyńyzǵa 20 jyldaı ýaqyt boldy. Ánshiniń barlyǵy bıznesmen bolyp, kásipkerlik salasynda tabysqa jete ala ma?
Prodıýser degen – bıznesmen. Biraq ol basqa kásipkerlerge qaraǵanda ónerimen erekshelenedi, ıaǵnı talantty bıznesmen. Mysaly, "Ulytaý" tobyn qurý úshin 7-8 mýzykant aldym. Esebin júrgizip, aılyǵyn berip otyratyn býhgalter bar. Konertke shyǵatyn kıimin qarap júretin bir adam kerek, toptyń jeke dırektory bolady. Jalpy alǵanda 12-13 adam bir toptyń múddesi jolynda jumys isteıdi. Toptyń qurylǵanyna 20 jyl bolsa, sol ýaqyttan beri jumystyń bar-joǵyna qaramastan, top múshelerine aı saıyn jalaqy tólep otyrmyn.
Ony da jaqynda eseptep kórdim, toptyń beınebaıany, qosymsha shyǵyndaryn eseptemegende, top múshelerine 2 mıllıon dollar kóleminde aılyq tóleppin. "Ulytaý" kommerııalyq top emes, olar toıdan aqsha kórmeıdi. Olar toıǵa barmaıdy, tek sheteldik konertterden, dıskileriniń satylymynan tabys tabady. Shetelde de aı saıyn konert bola bermeıdi. Sol sebepti kelisimshart jasaǵanda, aılyq tóleıtin bolyp kelistim. Bul – bıznes. Osynyń bárin 20 jyl arqalap júrý úshin qalasań da, qalamasań da bıznesmen bolasyń. Bıznesmen bola almaıtyndar jaı ánshi bolyp ketedi.
Franshızany bilim salasynda alǵash qalyptastyrǵan
Bilýimizshe, jaryńyz Qaraqat Ábildınanyń sahnaǵa shyǵýy – osyndaı bir jobańyzdyń nátıjesi. El tanıtyn, súıip tyńdaıtyn ánshiniń jumystaryn áli kúnge deıin ózińiz júrgizesiz be?
Iá, Qaraqat – meniń jobam. Qaraqattyń mektep stýdııalaryn ashyp, naryqqa shyǵaryp, franshızaǵa shyǵaryp berip otyrǵan da men. Qazir Qazaqstan boıynsha 10 qalada "Qaraqat mektep stýdııasy" bar. Olar fılıal emes, franshızaǵa ashyldy. Bizde, Qazaqstanda franshıza degen joq, bilim salasynda tipti bolǵan emes. Biz sheteldiń kofesin Qazaqstanǵa alyp kelip, saýda jasaǵanǵa qumarmyz.
Al Qazaqstan ózi bir dúnıe shyǵaryp, ony shetelge shyǵarmaq túgili, ózine ózi franshıza sata almaıdy. Al bilim salasynda tarıhta birinshi ret osyny biz jasadyq. Oǵan meniń 10 jyl ýaqytym ketti, mektep stýdııa da birden satylyp kete qoıǵan joq, 7 jyl degende satyla bastady. Eshkim jol salmaǵan jerden birinshi bolyp bastaý árqashan da qıyn.
Oıynshyq ódirisin alǵash qolǵa alǵan adam
Ónerden bólek jańa bıznes jobany qolǵa alyp jatyrsyz, sonymen qatar oıynshyq shyǵarý isi de toqtaǵan joq. Qandaı is bastap jatqanyńyzdy tolyqtyryp aıtyp berseńiz.
Iá, qazaq ónerkásibi tarıhyna úńilip qarasaq, oıynshyq óndirgen eshkim joq. Sony birinshi bolyp qolǵa alǵan da men. Oıym oıynshyq jasaý máselesin kóterý ǵana emes, eldiń esine salyp, osyny ári qaraı alyp kete alatyn adamdarǵa oı salý. Óıtkeni urpaǵyna qaramaǵan el eshqashan óse almaıdy. Sonymen qatar ulttyq aspaptardy, ulttyq mýzykany nasıhattap, eki mıllıonnan astam dıski satqan da biz. Qazir dombyramen án salyp, albomyn jasap, birden satylymǵa shyǵarý múmkin emes. Ol dombyra dıskisin shetel túgil, qazaqtyń ózi satyp almaıdy.
Ulttyq murany álemdi aralap nasıhattap, konert berip júrgen eshkim joq. Jalpy alǵanda, ulttyq qundylyqtar – kommerııaǵa jatpaıdy. Al sony kommerııaǵa aınaldyryp, ekinshi jaǵynan ıdeologııany nasıhattap júrgenimizge birshama ýaqyt boldy. Jurt kıim-keshek saýdasynda júrip, ony sata almaı jatady. Al men ıdeologııadan kommerııa jasap, paıda taýyp otyrmyn.
Sondaı-aq, men tek prodıýser emespin, osy aıtylǵan jobalardyń avtorymyn. Ózim oılap tabamyn, josparyn quramyn, aqshany quıamyn, ózim iske asyramyn.
Endi qolǵa alyp jatqan jobam – saýda. Nur-Sultan qalasynda 25 gektarǵa jýyq jerimiz bar. Sol jerde qazir qurylys jumystary júrip jatyr. Úsh adam seriktes bolyp, jylyjaı, ónimdi saqtaıtyn qoıma, eh ashqaly jatyrmyz. Ishine laboratorııa salynady. Sol jerde ónimniń quramyn tekserip alýǵa bolady. Ónim bolǵan soń, ony satý kerek, erteń ár bazarǵa baryp, taýarymyzdy satyp júrmes úshin satatyn arnaıy jer de bar.
Qansha jyl bızneste kele jatyrmyz, bir nysandy jalǵa alý adamnyń adymyn ashtyrmaıdy. Sol sebepti barlyǵyn bir jerge jınadyq. Buǵan karantınniń áseri boldy dep aıta almaımyn, sebebi bul isti biraz oılanyp-tolǵanyp, bıznestiń damýy úshin ne isteý kerek ekeni talqylanyp baryp qolǵa alyndy.
Shoý -bıznesti qazaqylandyrǵan alǵashqy adam
Shoý-bıznes taqyrybyna qaıta oralsaq, jańa ártisterdi sahnaǵa shyǵarý oıyńyzda bar ma?
Qazaqstanda jańa jobalardy ashýdy aıtpas buryn, 20 jyldan beri osy shoý-bıznesti qazaqylandyryp, irgesin qalap bergenimdi aıta ketkenim jón. Sebebi muny ekiniń biri bile bermeıdi. Qazaq estradasyndaǵy eń birinshi top – "ABK" toby. Onyń múshesi ári bas prodıýseri boldym. Sodan tup-týra bes jyldan keıin "Mýzart" quryldy, dál sol formatta shyqqan olar "ABK" tobyn qaıtalady. Odan keıin "Báıterek" toby shyqty. Sol kezde kileń úsh jigitten qurylǵan top kóbeıip ketti. Sonda bir úlgi jasap, naryqqa jiberip, jumys isteı bastaǵan kezde onyń ózinen ózi kóbeıetinin túsindim. Basqalar qaıtalaıtynyn uqtym. Osy mehanızmdi myqtap ustanyp, eseppen jumys isteıtin boldym.
Bir kúni Dáýlet Turlyhanov shaqyryp, Rahatty 16 jasynda juldyz qylýymdy ótindi. Jurtqa tanymal bola bersin, bir jerge jumysqa barǵanda tanymal bolǵany kerek degen soń, kelistim. Bir jarym jyldyń ishinde jas ánshi tanymal bola bastady. Ol Qaırat Nurtas, Tóreǵalı Tóreáliniń formatyndaǵy ánshi edi.
Odan keıingi jobam – Qaraqat. Sebebi qazaq estradasyna daýysy ádemi, ózi de kelbetti, ekrannan kórsetýge bolatyndaı qyz bala kerek boldy. Qaraqat negizi dástúrli ánshi, sosyn ol estradaǵa ketti. Bul joba da sátti shyqqan soń, dýet qurý kerek ekenin túsindim. Sodan Qydyráli men Qaraqat sahnaǵa top bolyp shyqty. Bizge deıin birin-biri súıip qosylǵan dýet bolǵan joq. Odan keıin úılense dýet quryp, sahnaǵa shyǵatyndar qaptap ketti.
Osylaısha men bastaǵan jobalar, meniń qadaǵalaýymsyz-aq qaıtalanyp jatyr. Al jańa jobalarǵa keler bolsaq, qaltaly azamattar, belgili tulǵalar ul-qyzymdy ánshi qylyp shyǵar dep óte jıi usynys tastaıdy. Kóp adamnyń usynysyn qabyldaǵan joqpyn. Talanty joq bolsa, kimniń balasy bolsa da, ol jobaǵa kirispeımin. Sebebi, oǵan ýaqyt ketedi. Meniń eń qymbat dúnıem – meniń ýaqytym. Eshkimdi eki ánmen juldyz qylyp jiberý múmkin emes.
Óner naryǵyna ózgeristi alǵash ákelgen adam
Bir jyldary eldegi toı-tomalaq, konertterge shetel ártisteri kóp shaqyrylatyn. Qazir jaǵdaı ózgerdi me?
Buryn bar qazaq orystyń ánin tyńdap, toıǵa da Fılıpp Kırkorov, Dıma Bılandy shaqyrdy. Olar kem degende bir toıdan 3-5 myń dollar alyp ketetin. Radıodan da qazaqsha ánder túngi saǵat on ekiden keıin qoıylatyn. Toıda da, konertte de reseılik ánshiler júrdi. Soǵan namystanyp kettim. "ABK" tobynyń gonorary birden 3 myń dollar boldy. Ol kezde Roza Rymbaevanyń ózi 500 dollarǵa toıǵa shyǵatyn. Sóıtip men naryqqa da ózgeris alyp keldim. Naryqtaǵy ánshilerdiń baǵasynyń qymbattaýyna úles qostym, sebebi bul – shoý-bıznes.
Sol jyldary "ABK" tobynyń "Tamshylar" áni radıoda aılap, tipti jyldap úzilmeı berilip turdy. Sodan qazaq ánine degen qyzyǵýshylyq paıda bola bastady. Qazaq sol kezde qazaq ánderinen shabyttanyp, qazaqsha ánderdi saǵynǵanyn kórsete bastady. Ári qaraı aqyryndap qazaq ánshilerdiń kóbeıe bastaǵanyn kórip telearnalar qazaqsha baǵdarlamalar ashty, mýzykalyq arnalar quryldy. Orystyń qyzdary qazaqsha sóılep, telejúrgizýshi bolyp ketti.
Qazir afroamerıkalyqtar da toıda qazaqsha "aspanǵa qaraımyn" dep án aıtyp júr. Keıingi on jylda Kırkorov ta, Dıma Bılan da qazaqqa kerek bolmaı qaldy. Bul – mádenı keńistikti jaýyp alý degen sóz. Barlyǵy muny ózinen ózi boldy dep sanaıdy.
Qazaqstanda men sekildi esh prodıýser jan-jaqty jobalar jasaǵan joq
Qazirgi ánderdiń sapasy qandaı? Qazaq shoý-bıznesinde myqty prodıýserler bar ma?
Ánshilerdi, ándi ekige bólip qaraıyq: qazaqtyń ıdeologııasyna saı ánder jáne ulttyń bolmysyna jat dúnıelerdi nasıhattap júrgender. Mysaly, Ninety One ıdeologııaǵa jat dúnıeni dáriptep júr. Sózderi uǵynyqsyz, eki áriptiń basyn qosyp, án dep shyǵyp jatqan ánniń bári osy tizimdi tolyqtyrady. Eger dál osy qalyppen jalǵasa beretin bolsa, baqa men shaıan bolyp ketýdiń aldynda turmyz. Báriniń esi ketip qalǵan, bári haıptyń quly.
Qazaqstanda men sekildi esh prodıýser jan-jaqty jobalar jasaǵan joq. Bizde kim kóp, prodıýser kóp. Alýa Qonarova jaqsy prodıýser, ol "Rıngo" tobyn qurdy. Biraq bul top naryqtan ketip qalsa, eshteńe ózgermeıdi. Al Baıan Alakózova jaqsy bıznes-výmen. Onyń jasaǵan "Keshıý" toby bolmasa da qazaqqa kelip-keter eshteńesi joq, ol taza kommerııalyq joba. Ol jerde ulttyq dúnıe joq.
Instagram-da jazba jarııalaý úshin aqsha almaımyz
Áleýmettik jelide elde bolyp jatqan jaǵdaılarǵa baılanysty basý aıtqan jazbalar jıi jarııalap otyrasyzdar. Bul joǵary jaqtan keletin tapsyrma ma? Jelidegi bir jazbanyń quny qansha?
Qaraqat ta, men de qazaqta qandaı másele bolsa da, sonyń arasynda júremiz. Oǵan bireýdiń ótinishi, tapsyrysyna qaramaı-aq pikir aıtyp otyramyz. Alaıda ol kommerııalyq emes, ıaǵnı Instagram-da jazba jarııalaý úshin aqsha almaımyz. Mysaly, Qordaıdaǵy jaǵdaıǵa baılanysty maǵan joǵary jaqtan qońyraý shaldy. Olar aıtsa da, aıtpasa da men óz pikirimdi bildiretin edim. Sebebi ol jaǵdaıdyń bárine qatysy bar.
Keıde ótinish jasaǵan adamnyń pikiri meniń oıymmen sáıkes kelmese, ony oqyrmandaryma usynbaımyn. Sebebi men úshin eń qymbat dúnıe – ýaqyt jáne abyroı. Odan qymbat eshteńe joq. Halyqtyń aldynda birde bylaı, birde basqasha sóılep tura almas edim. Men tipti osy ýaqytqa deıin Nur Otan partııasyna kirgen joqpyn.
Jaryńyz Qaraqat Ábildına 42 500 teńge áleýmettik kómek aldym dep eldi bir shýlatqan edi...
Áıelderdiń isine aralaspaımyn. Alaıda Qaraqat áleýmettik jelide jarııalaıtyn oıyn, jazbasyn menimen aqyldasyp otyrady. Biraq 42 500 teńge, járdemaqy jaıly tirligine aralaspaımyn, ony Qaraqat ózi biledi.
Qydyráli Nurtaıuly, ýaqyt bólip, suhbat bergenińizge kóp raqmet! Isińizge bereke tileımiz!
Suhbattasqan: Aıgerim TAÝBAI.
foto: Ashyq derekkózderden alyndy
