"Kóńilim qaıtty dostan da, dushpannan da,
Aldamaǵan kim qaldy tiri janda?.." (Abaı)
"Aman qalǵan shabýyldan júzdegen,
Batyr halyq ekenbiz ǵoı biz degen.
Aıtysatyn aqsaqaly qyzbenen,
Aqyn halyq ekenbiz ǵoı biz degen.
Astyndaǵy atyn alty aı izdegen,
Ańqaý halyq ekenbiz ǵoı biz degen.
Átteń! Babam mańdaıynan aqqan sor,
Ańqaýlyǵy basymyraq jatqan soń!.. (Qadyr Myrza Áli)
Arktıkanyń aq aıýlary óte sırek kezdesetin adamdardan eshqandaı seziktenbeı, olardyń qasyna jaqyndap kele beredi eken. "Kóp bolsa bul da ózimdeı aıýan shyǵar, aıyrmashylyǵy eki aıaqty eken, menen kúshti ne bar?" dep oılaıtyn bolsa kerek, adamnyń ańnan da jaman ekenin qaıdan bilsin...
Bizdiń qazaq ta sol aq aıý sekildi ańqaý, tipti ańǵal, jurttyń bárin ózindeı kóredi, kim ne aıtsa soǵan sene beredi. Otyz jyl boıy Nurekeńniń "qyryq ótirigine" aldanýmen boldy. "Aq jolǵa" senbegende kimge senemiz, bári buryn mınıstr bolǵandar, mıllıonerler!" desti... Májilis spıkeri kezinde qazaq tiline tabandap qarsy bolǵan, "halqy úshin janyn pıda etkish" Jarmahan sol halyqtyń ókilinen, meıli buzyq bala bolsyn, qonaqúıdiń ekinshi qabatynan sekirip qashsa da senýin qoıǵan joq, kerisinshe "qaıtsin, baıǵus, jany ekeý emes qoı" dep aqtap alys-ty. Eldi taqyrǵa otyrǵyzǵan Qajygeldındeı qýdyń qolshoqpary bolǵan alaıaqqa da sendi byltyrǵy saılaýda. Qazaqta "jaman nárseniń atyn atasań kóbeıip ketedi" dep, qasqyrdy "ıt-qus" dep sóıleıtin yrym bar ǵoı, biz de atyń óshkirdiń atyn ataǵymyz kelmeı otyr...
Endi Abaı atamyz tiri bolǵanda "boıy - bulǵań, sózi - jylmań, kimdi kórsem men sonan, betti bastym, qatty sastym, tura qashtym jalma-jan" dep, qarasyn kórmeı ketetin Muhtar Taıjan sekildi adammen Jerdi birlese qorǵaıtyn bolyp qalyppyz...
Qunanbaı qajy "qaı nárse adamnyń baǵy bolsa, sol nárse onyń sory" degen. Óte durys aıtqan. Jaqsylyq sheksizdikke umtylsa jamandyqqa aınala bastaıdy. Ańqaýlyq - adaldyqtyń, adamdyqtyń, tazalyqtyń, kisiliktiń, ózge jaıly jaman oılamaýdyń sımvoly. 90-jyldary otanyna oralǵan grekter qazaqtardy saǵynyp, bizdiń jaqsylyǵymyzdy eske alsa, jergilikti grekter "sender bizdiń ol jaqta bolmaǵanymyzdy paıdalanyp ótirik aıtyp otyrsyńdar, myna zamanda ondaı halyq bolýy múmkin emes!" dep senbeıdi eken. Iá, biz adal, ańqaý, sábıdeı sengish "mogıkandardyń" sońymyz. Sol qasıetimizdi "ishten shyqqan shubar jylandarymyz" keremet paıdalanyp keledi.
Qazaǵym, sengishtigiń - soryń! Mańdaıyńnan aqqan sor azaısyn deseń ańqaýlyqty tasta! Áblázovtardan alty shaqyrym aýlaq júr! Muhtarlardy mańaıyńa jolatpa! Olarǵa sen kerek emessiń, olarǵa keregi - bılik! Kommýnısterdi, búgingi bıliktegilerdi bolashaqta jelkemizdiń shuńqyry kóretin bolsyn! (Ras, olardyń ishinde de "elim!" degen erler bar, onsyz bolmaıdy, biraq, olar oryssha aıtqanda "ısklıýchenıe, podtverjdaıýee pravılo"). Abaı atamyz aıtty ǵoı:
Senbe jurtqa tursa da qansha maqtap,
Áýre etedi ishine qýlyq saqtap.
Ózińe sen, ózińdi alyp shyǵar,
Eńbegiń men aqylyń eki jaqtap!
Senbe eshkimge, tek ózińe sen! Ásirese ekijúzdi senatorlar men májilismenderge! Jeke sóıleskende olardan asqan dana, olardan asqan qazaqqa janashyr joq. Seniń aldyńda da saıraı bastasa, qazaqtyń múddesine qarsy zańǵa qol kótergen-kótermegenin suraı qoı, sharýasy bitedi birden...
Belarýstardan úlgi alaıyq! Alty kún boldy olar bılikpen alysqaly, arasynan áli bir serke shyqqan joq tili men jaǵyn bezenip, biraq, HALYQ olarsyz da kúnnen kúnge birligin kúsheıtip, bılikke qoıar talabyn qataıtyp keledi. Belarýstar bizden de az. Biraq, nátıjege qol jetkizýge jaqyndap keledi. Neniń arqasynda? Árqaısysy ózin TULǴA sezingeniniń arqasynda, "meniń qatysqan-qatyspaǵanyma, meniń úles qosqan-qospaǵanyma baılanysty bári, meniń daýysym - sheshýshi daýys!" degen tujyrym-túıinge kelgenderiniń arqasynda. Qazaq ta eshkimnen kem emes, kóp jeri artyq bolsa bolýy múmkin, biraq, kem emes anyq! Bizdiń aýzymyzdy ashtyrmaı, aıaǵymyzdy bastyrmaı, basymyzdy qostyrmaı otyrǵan eki-aq nárse - AŃQAÝLYQ pen ALAÝYZDYQ!
Qazaq qurdymǵa qaraı qustaı ushyp keledi. Onyń aman qalýy, qatarǵa qosylyp, El bolyp ketýi, nemese qurdymǵa qulap, joq bolyp joıylýy - árbir qazaqqa tikeleı baılanysty. Bul eshqandaı "asyra silteý" emes - ııa bar bolatyn, ııa bordaı tozatyn kezeńge keldik...
Ómirzaq Aqjigittiń jazbasynan
