Baýyr Boshan eliniń Edireı taýyn qonystanǵan Asan áýletinde Maqyshtyń atbegilikpen ataǵy shyqqan. Báıge torysyn «Qulan tuıaqty Qudaı tory» dep atap, Qudaı sózin malǵa qosaqtaǵan jalǵyz qazaq osy deıdi. Obaly neshik, sol tory at berisi Qý jerinde, árisi búkil Saryarqa óńirinde aldyna júırik salmaǵan qas tulpardyń ózi bolypty.
Maqysh Dinuly qarshyǵa boıly, qarashubar óńdi, bir jaq aıaǵyn syltı basatyn qyzba qandylaý seri adam eken. Dáýleti jaǵynan orta sharýa tabyna jatsa da, órkókirektigi myńdy aıdaǵan baılardan asyp túsipti! Eki dóńgelekti jeńil arbaǵa júrdek at jegip, soǵan qyzyldy-jasyldy kıingen eki qyzyn otyrǵyzyp, qońyraýlatyp sán-saltanatpen júrýdi unatypty.
Maqysh tory atty taı kúninde atalas aǵaıyny Nurtazanyń Nurmaǵambetinen qalap alǵan kórinedi. Báıgege baptaǵan kezinde sý ornyna qýlyqtyń sútin berip, suly ornyna keptirgen qý shóp bergen. Ystyqta mańdaıynan kún ótpesin dep arnaıy alty qanat kıiz úı quryp ishine qoıǵan. Qońyr salqyn kúnderi eki baǵannyń ortasyna kisi boıyndaı bıiktikten arqan tartyp, soǵan ilingen shyǵyrshyqqa shylbyryn baılap erkin júrip turatyndaı etip jibergen. Maqysh tory atyn báıgege qosqanynda óziniń nemere inisi Nuǵymannyń Ramazanyna ǵana senip tapsyrǵan. Bylaıǵy jurtqa jalyn sıpatpapty.
Qudaı torynyń shý degennen sýyrylyp alǵa shyǵar ushqyrlyǵy joq eken, kibirtiktep jaı shapqan. Birtindep eti qyzyp, qoltyǵy sógilgeninde aldyndaǵy attardy qýyp jetip ozbaıynsha qarqyny basylmaıtyn kórinedi. Bir qaraǵanda turqy kóz tartarlyq kórkem deýge kelińkiremeıtin, baýyry jazyq, qoby tuıaqty, uzyn tory at desedi kóne kóz qarııalar.
Alaman báıgelerde atbegiler «Bap shaba ma, álde baq shaba ma?», «kim bilsin, anyǵy bir Allaǵa aıan» dep, degbirsizdenip turady ǵoı. Al Maqysh bolsa nyq senimmen: «Ýa, aǵaıyn! Atym qudaısyz-aq birinshi keledi! Bosqa aram ter qylmaımyn, shappaı báıgemdi berińder!!!» – dep, shirenip otyryp alatyn kórinedi. «Siz qyzyq ekensiz, aty shappaı ıesi báıge alýshy ma?» – dep, bireýler ýáj aıtsa, «Endeshe, bás tigip, zaqylet aıtysaıyq, sonda ǵana atymdy báıgege qosamyn!» –dep, eregesip qıǵylyq salady eken!
El ishi emes pe, keıde bástesetin atbegilerler ushyrasatyn kórinedi. Ondaı sátterde Maqysh: «Qudaıtorynyń quıryǵyn jaý kesti! Atan túıeniń basyn mújir kez jetti!!!» – dep, aıǵaı salyp, aqylynan adasqandaı kúıge túsipti. Obaly qansha, Qulan tuıaqty Qudaı tory qashanda márege birinshi jetedi eken.
Bir joly Maqysh baılyǵymen jarym patsha atanǵan áıgili Aqaıdyń Qasenimen Qoıandy jármeńkesinde dál solaı bás tigip, atyn báıgege qosady. Tory at bás tikken báıgede Qasenniń eki arǵymaǵynan da ozyp kelipti! Sol sátte nasattanǵan Maqysh:
–Aqkózińnen ozdym, Birshegińnen ozdym, endi ákeń Aqaıdyń basyn ákelip báıgege qos!!! – dep aıǵaı salypty.
Bul sózge Qasen ashý shaqyryp, janjal týǵan. Áıteýir, aqsaqaldar: «Ekeýiń de Shanshardyń balasysyńdar, biriń aǵa, biriń ini bolyp turyp, bir-birińniń sózderińdi kótere almasańdar, qaıtyp el bolasyńdar?!» – dep, basý aıtyp, toqtatypty.
Tóńkeristiń aldynda Ertis boıynda, qazirgi Pavlodar oblysynyń Maı aýdany jerinde Nııaz degenniń asy ótipti. Osy asta Aldońǵar degen synshy Qudaı toryny kórip: «Paı, paı, atyna bolaıyn! Átteń, jiliginiń maıy úzilip, qara qaryn kóbeń tartypty. Sonda da otyz shaqyrymǵa shapsa aldyna at salmaıdy. Nede bolsa, júırikterdi qyryq shaqyrymǵa jiberińder» – dep, as ıesine keńes beripti. Sol joly márege tory at qara terge malshynyp, jele jortyp oqyranyp, kózinen jas parlap jetipti.
Ertis boıyndaǵy báıgeni kózben kórgen atqumar aqsaqaldar bertinge deıin ózara qyzylkeńirdek bolyp aıtysyp, bir-birine jeńistik bermeı, keýkildesip otyratyn-dy. Biri:
–Qyr tósinde tastaq jerde shaýyp daǵdylanǵan Qudaı torynyń qoby tuıaǵy oıdyń borpyldaq topyraǵyna kirip ketip otyrdy da, erkin kósile almady. Al tuıaǵy jalpaq toǵaı boıynyń attaryna mundaı topyraqtyń bógeti joq edi, – deıdi.
Ekinshileri Aldońǵar synshynyń aıtqanyn maquldap, «Ala jazdaı báıgege shapqan atta qandaı bap bolýshy edi!» – dep, qarsy pikir bildiredi.
Aıtyp-aıtpaı ne kerek, Keńes úkimeti ornaǵan kezde bir belsendi tory atty Maqyshtan tartyp alypty! Sóıtip, shildeniń shilińgir ystyǵynda kúnuzaq shapqylap zoryqtyryp óltiripti.
Kezinde Edireı eliniń ataq-dańqyn búkil Saryarqaǵa jaıǵan Qulan tuıaqty Qudaı torynyń óleksesi aqyrynda ıt-qustyń jemtigine aınalyp aı dalada qalǵan kórinedi...
Arman QANI,
Pavlodar qalasy.
