Densaýlyq saqtaý mınıstri Eljan Birtanov "31 arnaǵa" eksklıýzıv suhbat berdi. Bul týraly informburo.kz habarlady.
"Almatydaǵy dárigerlerdiń jappaı vırýs juqtyrýy – biz aldyn-ala boljaǵan, kútken jaǵdaı"
– Eljan Amantaıuly, Covid-19 vırýsymen kúres kezinde emdeý algorıtmi qaı eldiń tájirıbesine súıene otyryp jasaldy?
– Biz halyqaralyq hattamalar men tehnologııalardy qoldanyp otyrmyz. Atap aıtqanda, Densaýlyq saqtaý uıymynyń usynysy, Covid-19 vırýsymen nátıjeli kúresken Qytaı, Ońtústik Koreıa elderiniń tehnologııasyna súıenip otyrmyz.
– Almatylyqtar alǵashqyda koronavırýspen jaqsy kúresip kele jatqan edi. Alaıda, jaǵdaı bir kúnde kúrt ózgerip ketti. Buǵan ne áser etti, ne nárse nazardan tys qaldy?
– Bir-aq kúnde jaǵdaı ózgerip ketti dep aıta almaımyn. Almaty jáne basqa qalalarda vırýstyń taralý qarqyny osylaı bolatyny aldyn-ala boljanǵan edi. Biz bul vırýs juqpaly, adamnan adamǵa juǵady dep alǵashqy kúnnen-aq aıtyp kele jatyrmyz. Sondyqtan, Qazaqstanda epıdemııa bastalǵan kezde vırýstyń kúndelikti turmysta taralý qarqynyn barynsha azaıtýdy maqsat ettik. Karantın vırýs juqtyrǵan adamdardyń kúrt kóbeıip ketpeýine jaqsy yqpal etti. Osylaısha, Almatyda vırýstyń juǵý kórsetkishin 1 paıyzǵa deıin azaıtty. Bir kúnde Covid-19 juqtyrǵan bir ǵana naýqas tirkelgen kúnder de boldy.
Budan keıin biz jumysymyzdyń ekinshi kezeńin, vırýs taralǵan qaýipti aımaqtardy anyqtaý kezeńin bastap kettik. Iaǵnı, karantın kezinde de jumystan qol úzbegen sala mamandary, medıına, quqyq qorǵaý organy, óndiris oryndary qyzmetkerlerin, sondaı-aq, Ardagerler úıiniń qarttaryn tekserdik. Tekserý jumystary Almatyda osydan bir apta buryn bastaldy.
Sondyqtan, Almatydaǵy kóptegen dárigerlerdiń vırýs juqtyrýy – biz aldyn-ala boljaǵan, kútken jaǵdaı. Árıne, bizdi medıına qyzmetkerleriniń vırýs juqtyrýy jıilep ketkeni qynjyltady. Qansha tyrysqanymyzben, munyń aldyn ala almaýshy edik. Álemniń basqa elderinde de kún saıyn qanshama vırýs juqtyrǵan dárigerler tirkelip jatqanyn kórip otyrmyz. Bir jaǵynan, bul tabıǵı proess degenimizben, ekinshi jaǵynan bul tótenshe jaǵdaı der edim. Bastysy, biz osy máseleni zerttep, sebep-caldaryn anyqtap, jaǵdaıdyń qaıtalanbaýyn qamtamasyz etýimiz kerek.
Epıdemııanyń árbir kezeńine arnalǵan ózindik taktıkasy bar. Máselen, biz qańtar aıynda basqasha sheshimder qabyldadyq, aqpan aıynda múldem bólek baǵytta jumys istedik degendeı. Bul taktıka vırýstyń álemde jáne Qazaqstanda taralý qarqynyna tikeleı táýeldi.
Dál qazir biz epıdemııanyń kelesi kezeńine kóship jatyrmyz. Atap aıtqanda, Almaty men Nur-Cultanda vırýs juqtyrǵandarmen jumys isteýge tek juqpaly aýrýlar aýrýhanasyn emes, basqa da aýrýhanalardy tartyp jatyrmyz. Aımaqtardaǵy kópsalaly aýrýhanalardy juqpaly aýrýlar aýrýhanasynyń formatynda jumys isteýge laıyqtap jatyrmyz.
– Búgin Almatynyń ortalyq klınıkalyq aýrýhanasynda 182 medıına qyzmetkeriniń Covid-19 juqtyrǵany belgili boldy. Olardyń barlyǵy bir mekemede jumys isteıdi. Almaty qalasynyń bas sanıtar dárigeri Aızat Moldaǵasymova "dárigerler ózderi qorǵanbady" dese, dárigerler kerisinshe sanıtar dárigerdi sotqa bergisi keldi. Sizdiń pikirińiz qandaı? Qatelik qaıdan ketýi múmkin? Tekserý jumystarynyń alǵashqy nátıjesi bar ma?
– Qyzmet jáne taýarlardyń qaýipsizdik baqylaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary Nurhan Sádýaqasov keshe osy máseleni tekserýge kiristi. Árıne, bul jeńil jaǵdaı emes, tyńǵylyqty tekserýdi talap etedi. Qajet bolsa, bul máseleni arnaıy memlekettik organdardy qatystyra otyryp zertteımiz. Al sanıtarlyq dárigerlerdiń mindeti – osyndaı jaǵdaıdy zerttep, sebepterin halyqqa jetkizip, qajetti sharalar engizý. Bul koronavırýs aýrýhanada taralyp otyrǵan birinshi jaǵdaı emes. Budan buryn Nur-Sultan, Atyraý, Pavlodar qalalarynda medıına salasynyń mamandary jumys kezinde vırýs juqtyrǵan-dy. Shynyn aıtý kerek, elimizdegi aýrýhanalar osyndaı jaǵdaıǵa birazdan beri daıyndalǵan bolatyn. Qaýipsizdik sharalaryn saqtaý - árbir medıına mamanynyń jaýapkershiligi. Ol úshin arnaıy algorıtm bekitilgen. Qazir sol algorıtm boıynsha juqpaly aýrýlar aýrýhanasynyń mamandaryn oqytyp, nusqaýlyq jasap jatyrmyz.
"Vırýstyń taralý kezeńine Qazaqstandaǵy qalalar men eldimekenderdiń araqashyqtyǵy da áser etip otyr"
– "Epıdemııa sharyqtaý shegine jetken kezde vırýsty juqtyrǵandar sany 3500-ge deıin jetedi" degen boljam aıtqan edińiz. Osy boljam qazir ózgerdi me? Epıdemııanyń sharyqtaý shegi men qarqyny báseńdeıtin kezeń qaı ýaqytqa sáıkes kelýi múmkin?
– Biz "sáýirdiń orta sheninde epıdemııa sharyqtaý shegine jetedi" dep boljaǵan bolatynbyz. Qazir osy kezeńnen ótip jatyrmyz. Álem elderiniń tájirıbesi boıynsha, dál osy kezeńde halyqty testten ótkizý proesi belsendi túrde júrgiziledi. Vırýs taralyp jatqan negizgi aımaqtar belgili bolǵannan keıin onyń taralý qarqyny da báseńdeıdi. Jalpy alǵanda, "naýryz, sáýir, mamyr aılarynda vırýs juqtyrǵandar sany 3 000 men 3 500 aralyǵynda bolady" dep boljaǵan edik. Qazir de osy boljamǵa súıenip otyrmyz. Vırýstyń taralý kezeńine Qazaqstandaǵy qalalar men eldimekenderdiń araqashyqtyǵy da áser etip otyr. Úlken qalalarda epıdemııanyń sharyqtaý shegi tuspa-tus kelgenimen, qalǵan aımaqtarda vırýs birdeı ýaqytta taralyp, anyqtalyp jatqan joq. Sáıkesinshe, ár aımaq vırýs taralýynyń sharyqtaý shegin basynan ótkeredi.
– Siz aıtqan boljamnyń úshten birine jetken joqpyz. Biraq, Almatynyń ózinde qazir 380 naýqas tirkelse, onyń 57 paıyzy – dáriger. Osy jerde dárigerler úlesi nege tym kóp? Sebebin túsindire alasyz ba?
– Bul – ınfarkt, obyr emes, ınfekııalyq aýrý. Vırýs juqtyrǵan naýqas aýrýhanaǵa kelip, dárigerlermen, medbıkelermen baılanysqa túsedi. Medıınalyq mekemede qajetti qaýipsizdik sharalary engizilmese, ınfekııanyń medıına qyzmetkerleri arasynda taralý yqtımaldyǵy óte joǵary.
– Vırýs juqtyrǵandar arasynda travmotolog, gınekolog, hırýrgter bar eken. Olar Covid-19 juqtyrǵandardy emdeýmen aınalyspaıdy. Endeshe, olar vırýsty qaıdan juqtyrǵan?
– Kópsalaly aýrýhanadaǵy mamandar aldyna kelgen emdelýshiden vırýs juqtyrýy múmkin. Aýrýhanaǵa bir ǵana naýqas kelgenniń ózinde ol az ýaqyt ishinde birtalaı qyzmetkerge vırýs juqtyryp kete alady. Covid-19 vırýsynyń qandaı juqpaly ekenin kórip otyrsyzdar. Bul kez kelgen dáriger emdeı alatyn tumaý emes.
Osy rette medıına salasynyń qyzmetkerlerinen biz kúndelikti elektrondy poshtaǵa, chatqa jiberip otyratyn daıdjesti oqyp, qadaǵalap otyrýyn suraımyn. Máselen, búgin jańa hattama bekitildi. Ol jerde ǵylymı dáleldengen tehnologııalar týraly aıtylǵan. Bul vırýs bizge kelmeıdi dep oılamańyzdar, áriptester! Bizdiń árqaısysymyz koronavırýs juqtyrǵan naýqasty emdeýge tolyqtaı daıyn bolýymyz qajet. Sol sebepti búginnen bastap Qazaqstandaǵy barlyq emhanalar, aýrýhanalar, staıonarlar juqpaly aýrýlar aýrýhanasynyń formatynda jumys isteıdi degen sheshim qabyldadyq.
– 12-aýrýhananyń búginnen bastap eks-basshysy sanalatyn Almaz Jubashev áleýmettik jelige jazǵan jazbasynda "qoǵamdyq densaýlyq saqtaý basqarmasynyń buıryǵymen pýlmonologııalyq jáne respıratorly vırýstyq aýrýy bar naýqastardy qabyldadyq. Bizdiń bul naýqastardy qabyldamaýymyzǵa negiz bar edi. "Bul jarylatyn mına sekildi" degen eskertpelerimizdi eskermedi" dep jazdy. 12-aýrýhanada isteıtin dárigerler de osy pikirdi quptaıdy. Mundaı provızorlyq ortalyqty basqa jerden ashýǵa múmkindik bolmady ma?
– Provızorlyq staıonar ashý - óte durys sheshim. Alaıda, oǵan tyńǵylyqty daıyndyq kerek. Epıdemııa bastalǵanda Almaty qalalyq densaýlyq saqtaý basqarmasyna sol týraly ózimiz usynys jasaǵan edik. Ol isti tezirek bastaý kerek edi, alaıda, sozylyp ketti. Al, 12-aýrýhanada bolǵan jaǵdaıdy arnaıy komıssııa tekserip, qorytyndysyn shyǵarady dep oılaımyn.
"Men koronavırýspen belsendi túrde kúresse de, ústeme aqysyz qalǵan árbir medıına qyzmetkeriniń quqyǵyn qorǵaımyn"
– Bizge Qazaqstannyń ártúrli aımaǵynan dárigerler habarlasyp, problemasyn aıtyp jatyr. Máselen, Taraz ben Nur-sultan qalasyndaǵy jedel járdem qyzmetkerleri buryn kıilgen kıimdi qaıtadan kııýge májbúr ekenderin aıtady. Al, qaraǵandylyq dárigerler ústeme aqyny áli almaǵandaryn aıtyp, muń shaqty. Osy ýaqytqa deıin ózińizge de talaı dárigerler shaǵymyn aıtty. Osy áriptesterińizge ne aıtar edińiz?
– Dárigerlerdiń ótinishine qulaq asý úshin arnaıy komıssııa qurdyq. Meniń qaramaǵymda 240 myń medıına qyzmetkeri jumys isteıdi. Men olardyń eńbegin qatty qadirleımin. Qolymda múmkindik bolsa, bárine arnaıy syıaqy taǵaıyndar edim. Alaıda, qazirgi jaǵdaıda ol múmkin emes. Naýryz aıynda 20 myńdaı qyzmetkerge ústeme aqy berildi. Sáýir aıynda epıdemııamen kúreske kóp mamandar atsalysqandyqtan, ústeme aqyny alatyn dárigerler sany da kóbeıedi. Olardyń ishinde jedel járdem qyzmetkerleri de bar. Men koronavırýspen belsendi túrde kúresse de, ústeme aqysyz qalǵan árbir medıına qyzmetkeriniń quqyǵyn qorǵaımyn.
– Degenmen, sońǵy aptada redakııamyzǵa "bizge nege ústeme aqy tólenbeıdi?" dep jedel járdem, aýrýhanalardan kóp qyzmetkerler habarlasty. Mysaly, ulttyq saraptama ortalyǵynda asa qaýipti ınfekııalarmen jumys isteıtin qyzmetkerler ózderin nege III topqa jatqyzǵanyn túsinbeı dal. Infekııalyq aýrýhana qyzmetkerlerine túsken mardymsyz ústeme aqyǵa qatysty ózińiz "qatelik ketti, túzeımiz" dep málimdeme jasadyńyz. Biraq, juqpaly aýrýlar aýrýhanasynyń qyzmetkerlerine kólemi kóbine 1 teńge 64 tıyn, 1 teńge 45 tıyn, 113 teńge, 30 myń teńge bolatyn ústeme aqy túsipti. Bul jaǵdaıdy qalaı túsindiresiz?
– Dárigerler qaı jerde, qansha stavkamen, qansha saǵat jumys istedi? Osynyń bárin jergilikti komıssııa anyqtap, qarastyrýy qajet. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bul komıssııanyń quramyna kirmeıdi.
– Qazaqstanda dárigerler koronavırýs juqtyrǵan naýqasty emdeýden bas tartqan jáne memleketten 2 mıllıon teńge ústeme aqy alý úshin ádeıilep ózine vırýs juqtyrǵan jaǵdaılar kezdesti me?
– Mundaı jaǵdaılar bizde tirkelgen joq. Kerisinshe, vırýs juqtyrǵandardy tegin emdeýge erikti túrde kelisip otyrǵan dárigerler kóp. Sondyqtan, bizde kadr tapshylyǵy sezilip otyrǵan joq.
– Nege medıına mekemelerinde túsirilim jasaýǵa tyıym salyndy? Bul aqparatty tolyqqandy berýge bóget emes pe? Sondaı-aq, dárigerlerdi jýrnalısterge suhbat bergeni úshin jazalaý qanshalyqty oryndy? Mysaly, bizdiń arnaǵa suhbat bergen jedel járdem dıspetcherlik bóliminiń mamandary telearnaǵa shyqqany úshin basshylary 100 myń teńge aıyppul salynatynyn aıtty dep alańdap otyr. Buǵan ne deısiz?
– Meniń oıymsha, qazirgi jaǵdaı mundaı ashyqtyqqa ýaqyt joq. Epıdemııalyq jaǵdaı bolǵandyqtan, naýqastardyń qaýipsizdigi birinshi orynda. Medıına qyzmetiniń sapasyna qatysty shaǵym, suraqtar bolsa, ár óńirde soǵan jaýap beretin arnaıy memlekettik organdar bar. Al, áleýmettik jelige jazylǵan dúnıeler zań boıynsha qaralmaıdy. Onyń árqaısysyn tekserýge de múmkindigimiz joq. Al, arnaıy memlekettik organdarda fakti retinde tirkelse, biz ony mindetti túrde qaraımyz. Bul zańda jazylǵan.
informburo.kz
