Koronavırýs daǵdarysynyń Qazaqstanǵa saldary

5334
Adyrna.kz Telegram

Búkil jahandy jaılaǵan Koronovırýs daǵdarysy álem ekonomıkasyna orasan soqqy bolyp otyr. Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq arqyly soltústik kórshimizge táýeldi elimiz ekonomıkasy sýǵa batyp bara jatqan Reseı kemesine óz qaıyǵymyzdy shynjyrmen baılaǵandaı áser etedi. Reseıdiń rýbline qosa teńge de quldyrady. Búgin, 23 naýryzda Almatynyń aıyrbas pýnktterinde dollar quny 456 teńge boldy.

Qazaqstan bıligi súıengen Reseıdiń ekonomıkasy kollaps aldynda. Kapıtalızaııanyń quldyraý deńgeıi tipti sumdyq. Úshtiń birindeı dese bolady. Mysaly, «Gazpromdy» alaıyq. 2020 jyly 1-qańtarda onyń aktıvi $98 mlrd bolyp baǵalansa, qazir ol – $56 mlrd-qa túsip qaldy. «Rosneft» $78 mlrd edi, endi quny $50 mlrd-tan aspaıdy. Sonysyna qaramaı Reseıdiń keýdemsoqtyǵyn aıtsaıshy.
Naýryzdyń basynda Venada ótken kelissóz kezinde Saýd Arabııasy men onyń taıaýshyǵystyq odaqtastary koronovırýs pandemııasynan týyndaǵan suranystyń azdyǵyna baılanysty rynoktan táýligine 1,5 mln barrel munaıdy qysqartýdy usynǵan. Alaıda Máskeý áriptesteriniń usynysyn qulaqqa da ilmeı «Qalaıda bizdiń usynysymyz qabyldansyn, bolmasa munaı óndirýdi ár el ózinshe qysqartsyn» dep shaptan tirep jatyp aldy. Ýltımatýmdyq talabynyń máni kvota ózgertilmesten mámile jyldyń aıaǵyna deıin sozylýyn bildiretin. «Interfakstyń» habarlaýynsha Energetıka mınıstri A.Novak bastaǵan Reseı delegaııasy jón usynysqa kónbeı kezdesý aıaqtalmaı jatyp ashyqtan ashyq qyr kórsetip kelissóz zalynan shyǵyp ketken.
Monıtorıngtik OPEK+ uıymyna munaıdy mol mólsherde óndiretin Saýd Arabııasy, BAÁ, Kýveıt, Lıbııa, Nıgerııa, Venesýela sııaqty elder kiredi. Reseıdiń OPEK+ uıǵarymdarynan bas tartýy munaı kotırovkasyn dereý quldyratty. Ókinishtisi Reseıdiń aqymaqtyq qadamyn Qazaqstan jaǵy qoldaǵany. TASS-tyń habarlaýynsha Novak shyǵyp ketken soń OPEK+ uıymyna kiretin elderiniń mınıstrleri Qazaqstan jaǵynyń ókilderin kóndirmek bolypty. Alaıda kóz ashqaly beri Reseıden basqany kórmegen baıǵustar «otqa aıdasa boqqa qashqan». Endi saýdıtterdiń Reseıge «qany qaraıyp» turǵan sııaqty. Jyldyń basynda munaıdyń bir barreliniń quny 70 dollar bolǵan bolsa qazir munaıdyń Brend markasynyń quny 25 dollarǵa qulady.
Saýdıtterdiń eshtemesi ketpeıdi, olardyń ulttyq rezervi $501 mlrd, syrtqy qaryzy joqtyń qasy, halqynyń sany Reseıden on ese az. Al Reseıdiń rezervi $500 mlrd delingenimen halqy 140 mln., syrtqy elderge qaryzy 481 mlrd dollar. Orys sarapshylarynyń ózi Reseıdiń tyǵyryqqa tirelgendigin aıtady. 22 sáýirde Konstıtýııaǵa engiziletin ózgeristerge baılanysty ótetin referendýmnan keıin ne bolaryn bir Qudaı biledi.
Koronovırýsqa baılanysty búkil álemde munaı ónimderine suranys barynsha tómendep ketti. Sarapshylar munaı baǵasy budan da tómendeıtinin aıtady. Qazaqstan bıýdjeti munaı baǵasy 40-45 dollarlyq dálizge qurylǵan. Bizde munaıdyń ózindik quny ortasha eseppen 25 dollar (quramynda túrli qospalar men parafın kóp). Jalpy jyldyq munaı óndirý kólemi shamamen 550 mln barrel. Munaı baǵasy barreline 55 dollar bolǵanda onyń 18 dollary bıýdjetke baǵyttalady. Bul bıýdjet qorjynyna 10 mlrd dollar qarajat túsedi degen sóz. Al bir barrel munaı 25 dollar bolǵanda bıýdjetke ár barrelden 4 dollar ǵana túsedi. Jalpylama alǵanda bıýdjettik túsim 2,2 mlrd dollar ǵana bolmaq. «Jyǵylǵanǵa – judyryq» demekshi, álemdik sarapshylar munaı baǵasy 20 dollarǵa deıin tómendeıtinin aıtady. Ádette Qazaqstannyń jyldyq bıýdjeti 30 mlrd dollar shamasynda. El ekonomıkasynda munaıdy qosyp alǵanda mıneraldyq shıkizatty eksporttaýdyń úlesi 73 paıyzdy quraıdy. Munaıǵa táýeldimiz deıtinimiz sodan.
Bılik ekonomıkada ár taraptandyrýdy júrgize almady. Sonda Úkimet bıýdjettiń orasan jyrtyǵyn qalaı jamamaq? Saıasatker Ǵazız Ábishev aıtpaqshy 2021 jyly Qazaqstan bıýdjeti taqyr-tuqyr bos qalaıyn dep tur.
Jaǵdaıdy túzeý úshin Qazaqstan tez arada Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtan shyǵýy kerek. Reseıge jaltaqtamaı derbes saıasat ustanǵan abzal. Bizge kezinde alpaýyt kompanııalarmen májbúrlikten qol qoıǵan kelisim-sharttardy qaıta qarastyrý mańyzdy. Shaǵyn jáne orta bıznestiń aldyndaǵy kedergiler túgel alynýǵa tıis. Kúrdeli reformalar kún tártibinde. Alaıda muny isteýge qazirgi rejım qaýqarsyz.
Osyndaı ekonomıkalyq qıyn jaǵdaıda áldebir jeńildikterge sený, arqany keńge salý múlde jaramaıdy. Bıýdjet tapshylyǵy qolda bar rezervterdi tez-aq jutyp qoıady. Sondyqtan ár azamat, ár otbasy kúnkóristiń únemshildik qaǵıdatyna kóshkeni jón.

Marat TOQAShBAEV

Pikirler