Bizdiń kópbalaly analarymyz balalaryn shubyrtyp Aqordanyń qasynda qolyn jaıyp ókimetten jaǵdaı surap júr.
Ony kórgen qyzdarymyz.- keleshek analar, kóp bala týýǵa júrekteri ábden shaılyǵyp sanasyna birdeńe túıip otyr.
Eger keıin saıasat ózgermese, bizde endi demografııalyq ósim bolmaıdy, ary ketse eki bala. Al eki bala degenimiz siz ben jubaıyńyzdyń oryny ǵana, ósim joq.
Al endi bizdiń elimizdegi usaq halyqtardyń ósimi sumdyq. Ózbek, sheshen - ıńǵushtar, uıǵyrlar keremet týady eken. Men statıstıkany qarap otyramyn, olar jaqsy kóbeıip otyr.
Mysaly osy duńǵandardyń sany sońǵy otyz jylda 30 myńnan 60 myńǵa jetipti.
Endi bir otyz jylda bulardyń sany 120 myńǵa jetse ne bolady eken. Menińshe, ol kezde bizdiń polıııa ol raıonǵa kire almaı qalýy múmkin. Al qazir sany 250 - 300 myń bop qalǵan halyqtar ol kezde sany mıllıonnan asyp aýyzyn aıǵa bilep qalady.
Bizde jańa ulttyq anklavtar ósip keledi. Olar bir jerge shoǵyrlanyp óz ulttyq mektepterimen óz keńistiginde jetilip jatyr. Bizdiń bılik qazirgi orasholaq saıasatymen is júzinde keleshek dap - daıyn avtonomııalar daıyndap jatyr. Ony bizdiń urpaq kórmeýi múmkin, biraq balalarymyzdyń aldynan bul problema mindetti túrde shyǵady. Olar sol kezde bizdi boqtaıtyn bolady.
Duńǵan mysalynan kórgendeı bul halyqtarda jergilikti halyqpen aralasý ıaǵnı, ıntegraııalaný degen nárse atymen joq eken, sóılese shala oryssha ǵana sóıleıdi. Óz aýrasynda qamalyp, oqshaýlanyp otyrǵany, Qazaqstan bular úshin tek nan tabatyn jer. Bulardan sosyn patrıotızm, elge qyzmet, jerge qurmet talap etý óte qıyn...
Bulardy kúshtep tutas kóshirip jibere almaımyz, 21 ǵasyrda ol múmkin emes nárse. Biraq biz bul halyqtardan bastapqyda bizben aralasýdy talap etip, keıin olardy assımılıaııaǵa jyǵýǵa quqylymyz. Ol búkil jerde solaı.
Menińshe, bizge osyndaı maqsatpen keleshekte osy ulttyq anklavtar tyǵyz otyrǵan jerlerge jańa qalalar salý kerek.
Mysaly, Almaty oblysynyń Shonjy aýylynyń ornyna 200 myń halyq turatyn qala salý qajet, ony oblys ortalyǵy qylsaq ta bolady. Ol qalaǵa sosyn qazaq jastaryn, oralmandardy, depressıvtik jabylǵan aýyldardyń turǵyndaryn kóptep tartý kerek. Biz buryn sanymyz 55.- 60 paıyz bolǵanda da soltústikke adam tarttyq, al keleshekte 80 paıyz bolmaqpyz, bul maqsatqa qazaqtar jetedi, tabylady.
Bir aıtarym, biz bul qalalardy salmasaq, ony keıin analar salady, ol kezde biraq tym kesh bolady.
Endi myna Tarazdaǵy duńǵan aýyldarynyń qaq ortasyna, Talas ózeniniń boıyna bir qala suranyp tur.
Nege qala salý kerek deısiz ǵoı?
Bizdegi usaq ulttar - agrarlyq, aýyl halqy bop keledi. Bular aýyldyq jerlerde otyryp kóbeıip alyp, keıin sany jetkende ylań shyǵarýy múmkin. Aýyl olardyń mádenıeti, tili, túri úshin úlken qorǵan. Al qala - halyqtardy assımılıaııalaý mekeni. Bizge olardyń qalalanǵany kerek.
Reseı úkimeti úshin Abakan qalasynyń qandaı ekonomıkalyq mańyzy bar? Eshqandaı. Bul qalalar Reseı ımperııasy úshin - orys shaqyrǵan qalalar bolatyn, qazir Abakanda 90 paıyz orys, 10 paıyz qara orys - hakastar turady. Ýfa da, Irkýtsk qalasy da sol, bul qalalarda orys bashqurt pen býrıattan da kóp, jalpy orys qalalarynyń bári sondaı. Bul qalalar buryn strategııalyq orys shaqyrǵysh bekinis bop qurylǵan edi, qazir orys qalalaryna aınaldy. Orys sibir halyqtaryn óz qalalarynda jeńdi.
Qytaı qazir Úrimjini úlkeıtip úlken qala saldy, olar jalpy Shyńjańǵa qalalar salyp ol qalalarǵa qytaıyn tógip kómip jatyr. Qazir Úrimjidegi uıǵyr sany qytaıdan eki ese az eken, keıin meje úsh ese, tórt ese bolǵanda uıǵyr birjola jeńiledi, typyr ete almaı qalady.
Bizde de osy shema jumys isteýi tıis. Keleshek qaýip kóretin jerden, ózbek, duńǵan, uıǵyr, káris syndy halyqtar tyǵyz otyrǵan jerlerdiń qaq ortasyna, turǵyndarynyń sany 70 paıyz qazaq bolatyn jańa, zamanaýı jaqsy qalalar salynýy kerek.
Sosyn elimizdegi usaq halyqtardan biz ıntegraııa talap etý úshin olardy aldymen sol salynbaq qalalarǵa shaqyryp, olardy bir mádenı ortaǵa yńǵaılap, etene aralasyp, qazaqtar olardyń kózderine kádimgideı jaqsy maman, sot, kásipker, ókimet bolyp kórinýi kerek. Bul ortada qazaq bolý prestıj bolý kerek, sol kezde ǵana proess bastalady. Qysqasy, bul halyqtar bizben birge qalalanýy kerek.
Áıtpese qystaqtarynan shyqpaıtyn bul agrarlyq halyqtar úshin janyndaǵy qazaqtar qazir tek bes - alty qoıdyń sońynda júrgen beıshara kórshi bop kórinedi. Sosyn ondaı beısharany olar qaıdan syılasyn, odan "bizdi syılamaıdy" dep biz renjımiz.
Qysqasy, bul ulttyq anklavtarmen biz qazirden aınalysyp, ýje olarǵa qatysty jańa jasyryn saıasat júrgize bastaýymyz kerek, mindetti túrde. Olardy bir aımaqta shoǵyrlandyryp óz erkine qaldyrý degenimiz - qazirden memlekettiń denesine iriń - jara ósirý degen sóz. Osyny qazirden oılasaıyq, aınalysaıyq, aıtpady demeńizder, keıin bári kesh bolady, opyq jep qalamyz.
