( "ILE" gandbol komandasynyń aldaǵy maqsaty)
Gandbol- olımpıadalyq sport túri bolǵandyqtan ,bul sport túrin damytý óńirlerde durys jolǵa qoıylyp keledi. Aldymen osy qoldoby sportynyń shyǵý tarıhy týraly az-kem toqtala ketsek. Bul sport túriniń paıda bolý ýaqyty 1898 jyl dep esepteledi, bul sport oıynyń dene shynyqtyrý muǵalimi Holger Nılsen oılap tapty. Gandbol - 7-ge 7 oıynshydan oınalatyn toptyq oıyn, dopty qolmen ǵana oınaıdy. Oıynnyń basty maqsaty - múmkindiginshe qarsylas toptyń qaqpasyna kóbirek dop laqtyrý. Oıyn jabyq alańda ótedi, bul alań tiktórtburysh sekildi bolyp keledi, jáne de bul alannyń uzyndyǵy 40m al eni bolsa 20m. Gandbol doby taza teriden jáne sıntetıkalyq materıaldan jasalady. Ol domalaq jáne taıǵanamaıtyn, jyltyrap turatyn bolmaý qajet. Gandbol doby ár jastaǵa balalarǵa arnalǵan 3 ólshemi bar.Gandbol tuńǵysh ret 1936 jyly Berlınde ótken olımpıada oıyndarynyń baǵdarlamasyna kirdi.11oıynshydan turatyn jarystar Germanııa, AQSh, Avstrııa, Shveıarııa, Rýmynııa sekildi 6 komanda qatysqan bolatyn. Gandbol úshin alǵashqy olımpıada oıyndarynyń jarysynda nemis quramasy jeńiske jetti. Al, áıelder arasynda gandboldan ótken tuńǵysh olımpıada 1976 jyly Monrealda ótken olımpıada oıyndaryna qosylǵan edi. Bul synda Keńester Odaǵynyń qurama komandasy altyn júldeni jeńip aldy.Olar bul jeńisin 1980 jyly Máskeýden ótken olımpıada oıyndarynda qaıtalady. Ilgeredi bul oıyndy 11 oıynshymen oınaıtyn bolsa, 1946 jyldan bastap gandbol 7h7 formaty boıynsha jańa oıyn erejesimen oınalatyn bolǵan.
Al, Qazaqstanǵa gandbol 1992 jyly keldi dese bolady. QR Federaııasy qurylyp, 2009-2011 jyldary tuǵńyshy ret jastar men eresek qyzdar arasynda 3 kezeńdik aımaqtyq, kontınentaldyq fınaldyq týrnıri –halyqaralyq gandbol federaııasynyń «Aýyspaly trofeı HGF» bolyp ótti. Qazaqstan quramasynyń gandboldan jetken úlken jetistigi ol 2010 jyly Azııa chempıonatynda aıtýly aýyspaly torofeı júldesIniń kúmis medaldaryn jeńip alǵan edi. Al, bıylǵa Japonııada ótkeli otyrǵan 32-shi jazǵy Tokıo olımpıada oıyndary taıap qaldy. Shirkin osyndaıda gandboldan bizdiń qazaqstan quramasynyń erler men áıelder komandalarynyń biri, aldaǵy olımpıada oıyndaryna joldama alsa dep armandaıtyn jankúıreler jetedi. Degenimende, ýaqyt bárine tóreshi. Aldymen elimizdegi qoldbyn sport damyta otyryp, halyqarlyq, álemdik jarystarda júldeli orynnan kórinýdiń mańyzy zor ekenin jaqsy bilemiz. Qazaqstanda bul sport túriniń qarqyndy damýyna gandbol federaııasynyń ár jyldardaǵy basshylary E.A. Ámirjanov, B.M.Saparbaevtar men gandboldan QR gandbol federaııasynyń qurmetti prezıdentti Turlyhanova Gúlnár Ysmaǵulqyzy ólsheýsiz úles qosty deýge bolady.
Gúlnár Ysmaǵulqyzynyń jetekshiligimen ótkizgen sońǵy on jyl ishinde qazaqstannyń qyzdar qurama komandasy kóptegen halyqarylyq, azııalyq jarystarda jeńimpaz atanyp júldeli oryndardan túsken emes. Sonymen birge, úsh ret álem chempıonatyna tikeleı joldamany jeńip aldy. Al, 2008 jyly Beıjiń olımpıdasyna qatysqan álemdegi 12 úzdik komandanyń qatarynan kórine bildi. Mine, qazaqstanda gandboldyń ósý, damý qarqyny osy jyldar ishinde bir sátte te baıaýlaǵan emes. Onyń basty sebebi, óńirlerde bul sport túrine qyzyǵýshylyq birtindep bilikti mamandardyń belsendi jumystarynyń arqasynda sátti jalǵasyn taýyp keledi. Aıtalyq, búgingi tańda qyzdar arasynda Almaty oblysynyń qurama komandasynyń negizin quraýshy ,,Ile’’ gandbol komandasynyń talantty oıynshylary tamasha oıyn órnekterimen el chempıonatynda kózge túsýde.
Negizi, qandaı sport túri bolmasyn, shyn berilip, jaǵdaı jasalǵanda ǵana nátıje bolatynyny belgili. ,,Ile’’ gandbol komandasynyń jarqyn qadamdary osy sport túrin jaqsy kórip, jany ashıtyn shyn berilgen basshylyq pen óz isiniń berilgen bilikti bapkerlerdiń jumysynyń nátıjesi arqyly jemisin berýde deýge keletin sııaqty. Mysaly, ,,Ile’’ gandbol komandasyna jetekshilik etip otyrǵan Almaty oblysy Denshynyqtyrý jáne sport basqarmasy,gandboldan mamandandyrylǵan №12 Balalar men jasóspirimder sport mektebiniń dırektory Darhan Ashırovtyń belsendi jumysynyń nátıjesinde aıtýly mekteptiń ul-qyzdary tamasha jetistikterge jetip keledi. Bilikti basshy,tanymal sportshy ózge saladan emes, sporttyń qazanynda qaınap,tájirıbesi tolyqqan jas maman. Gandbol sport túrine bar yntasymen berilgendigi sonshalaqty komandany árbir jarysqa ózi bastap aparyp, qyzdarynyń oıynǵa jan-jaqty daıyndyqpen shyńdalýyn qadaǵalap, zor úlesin qosyp júr. Kezinde bokstan álem chempıonatynda el qorjynyna olja salǵan daryndy bylǵary qolǵap sheberi, óz jıǵan tájirbıesin óńirdegi qol dobynyń damýyna salǵan eken. Iıa, sport dese ishken asyn jerge qoıatyn jannyń óz isine adaldyǵy, sheberligi, jasap jatqan jumystarynan kóringendeı.
Qazirgi tańda, ,,Ile’’ gandbol komandasynyń qatary talantty arýlarmen tolyǵa túsken eken. Sonymen qatar, tájirbıesi joǵary mamandardy jan-jaqtan komandaǵa tartý bas qatyratyn sharý ekeni anyq. Bapkerge bar jaǵdaı jasalǵanda ǵana jumysyna tyńǵylyqty kirisetini beligli. Aılyǵy shaılyǵyna jetpese qandaı bapker bolmasyn óz isine qulyqsyz qaraıtyny beseneden belgili. Osyndaı kúrmeýli máselelerdi bilikti basshylyq túıinin tarqatyp sheshimin taýyp bergen eken. «Qazanǵa ne salmań-shómishińe sol iliner»-demekshi, gandboldyń damýyna bar jaǵdaı týǵyzyp, shapqylap júrgen Darhan syndy janashyr azamattyń belsendi tirligi kún sanap biline bastaǵandaı. Mysaly, bilikti mamandardy komandaǵa ákelý arqyly úlken nátıje kútýge bolatynyn bilgen bilikti maman ol jaǵynda muqııat qarastyra biligen eken.
Aıtalyq, QR sport sheberi, gandboldyń izdeseń taba almas mamandary: Evgenıı Shıshkın, Aleksandr Krasılnıkov, Baıǵabylova Zarına men halyqaralyq dárejedegi sport sheberleri Irına Aleksandrova, Nurjaýbaeva Anastasııa jáne Qazaqstanǵa eńbegi sińgen sport sheberi Kefer Natalıa sııaqty óz isine uqypty, bilgir mamandardyń ujymǵa kelip qosylýy óz nátıjesin bere bastapty. Óıtkeni, árbir salada bilikti óz mamany bolmaı belgili bir nátıje jetý múmkin emes ekeni jaqsy bilemiz.Sondyqtanda, osyndaı ıglikti qadamdar kópke úlgi bolsa jarar edi. Almaty oblysy Deneshynyqtyrý jáne sport basqaramasynyń qoldaýymen gandbol federaııasy 2017 jyly qurylǵan bolatyn. Sodan bergi bul sport túrinen gandboldan ,,Ile’’ jastar men jasóspirimder komandalarynyń shyqqan belesteri kóńil qýantady.
Mysaly, 2018 j Ile aýdany Ótegen kentinde 2003 jylǵy qyzdar arasynda ótken respbýlıka birinshiliginde topjaryp birinshi oryndy jeńip alsa, 2019j Qostanaı qalasynda 2002j qyzdar arasynda ótken Qazaqstan chempıonatynda júldeli 2 oryndy ıelenegen eken. Sonymen birge, uldar da qyzdardyń tamasha jetistiginen artta qalýda namys kórip, Rıder qalasynda ótken el birinshiliginde qola júldeni jeńip alady. ,,Ile’’ gandbol komandasy halyqaralyq deńgeıde de jeńistiń bas tuǵyrynan kórine bilgen. Ózbekstannyń Namangan qalasynda gandboldan «Táýelsizdik kýbogi»-úshin ótken halyqaralyq synda jeńimpaz atanyp, Qazaqstannyń abyroıyn bir kóterip tastady. Búgingi tańda Almaty oblysynyń Alakól, Panfılov, Raıymbek, Qarasaı, Eńbekshi qazaq,Talǵar, jáne Qarasaı aýdandarynda gandboldan bólimsheler ashylǵan.Ol gandbol fılıaldary jalpy bilim beretin mektepterdiń bazasynda jumys istep keledi. Búgingi kúni jasópirimderdiń gandbol sportyna kelýi, qyzyǵýshylyǵy arta túsýde. Óıtkeni, qoldoby sporty naǵyz ter tógip, sheberlikti pash etetin olımpıadalyq sport oıyny. ,,Ile’’ gandbol komandasy qazirge kezde ulttyq quramaǵa óz talanttaryn daıarlap berip otyrǵan berekeli ustahanǵa aınalýda. Aıtýly sport mektebiniń 3 birdeı burymdylary Qazaqstan Ulttyq qurama komandasynyń sapynda óner kórsetedi. Almaty oblysy Deneshynqtyrý jáne sport basqarmasynyń qoldaýymen talantty qyzdar jastar arasynda Azııa chempıonatyna qatysyp, 4 orynǵa qol jetkizgen eken. Munyń ózin úlken jetistik dep baǵalaýǵa bolady. Óıtkeni,eýropada, álemde ótken ǵasyrdyń aıaǵynan bastap bastaý alǵan aıtýly sport túri, bizdiń elde táýelsizdigimizdi alǵaly beri eńsesin tik kóterip endi ǵana qarqyndy damý ústinde. Aldymen aýyl-aımaqtaǵy osyndaı olımpadalyq sport túrin keńinen nasıhattaý búgingi kúni erekshe qoldaý alýda. Aýyl qazaqtyń kúre tamyry, altyn besigi-desek, aýyl talanttaryn arshyp shyǵaryp, uly dodaǵy daıarlap qosý, el sportynyń bolashaǵy úshin mańyzy zor. Osy baǵytta Almaty oblysy Deneshynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń bastyǵy, olımpıadanyń kúmis júldegeri, jasta bolsa bas bolyp óńir sportynyń damýyna, jańa serpin ákelip zor úlesin qosyp jatqan Nurbaqyt Teńizbaev úshin buqaralyq sportpen qosa gandbol sekildi olımpıadalyq sport túrlerin eldi mekenderde kóterý ýaqyt kúttirmeıtin jotaly másele bolyp otyr. «Bulaq kórseń kózin ash»-demekshi, el ishinde talantty jastar jeterlik.Tek sol kózinde oty bar, súıikti sportyna degen súıspenshiligi joǵary, talantty ul-qyzdardy tanı bilý bapkerge úlken syn. Ol úshin, aýdanaralyq-oblystyq jarystardy jıi ótkizý arqyly úzdikterdi anyqtaýǵa bolady. Qazirgi kezde oblystaǵy árbir sport salasyna boıynda jalyna bar, óz isiniń jas mamandaryn tartý máselesin qolǵa alǵan Nurbaqyt Teńizbaevtyń irgeli isteri óz jemisin berip keledi. Ásirese jastardyń sportqa degen qumarlyqtary ósip, talantty jastardyń tasada qalmaýyna bar jaǵdaı jasalynýda. Sondaı-aq, olımpıadalyq sport túrindegi alar orny erekshe qoldoby sporty da aıyryqsha damyp, qarqyn alyp keledi. Bul sport túrine oblys tarapynan úlken qarjy bólinip, bilikti bapkerler shaqylýda.
Iıa, qoldaý, kómek bolǵan jerde, tabysta jaılap kele beritini anyq. Búgingi kúni ,,Ile’’ gandbol komandasynyń alǵa qoıǵan basty maqsaty, el birinshiliginde topjaryp, ulttyq quramaǵa óz talanttarynyń qataryn kóptep qosý arqyly, el chempıonatynda qara úzip alǵa shyǵa ekeni anyq bilinedi. Aıtýly gandbol sport mektebiniń qabyrǵasynan ushyp shyǵyp, ulttyq quramanyń jeıdesin kıgen daryndy jastardyń armany árıne Azııa, Eýropa,Álem jarystarynda tabysty óner kórsetip, qazaqstannyń namysyn qorǵaý bolyp tabylarynda sóz joq. Barlyq jol Parıjge aparady-demekshi, Olımpıada asýyn baǵyndyratyn kúnde nege armandamasqa.
«Armansyz adam- qanatsyz quspen teń»-degendeı, Tokıo olımpıdasyna barmasaqta ,aldaǵy bir onjyldyqta gandboldan qazaqstan quramasy olımpıda saıystarynda da bir alaman oıyndardy kórseter degen úmitimizdi úkilip qoısaq artyqtyǵy bolmas. Endeshe, ulttyq quramanyń deńgeı nyǵaısa, elimizdiń de abyroıy asqaqtaı túsetini málim. Sondyqtanda qazaqstannyń ár óńirinde joǵaryda aıtqan ,,Ile’’ gandbol komandasy sekildi sheberlikteri uıysqan ujymdardyń kóptep qalyptasýyn tileımiz. El ishindegi talanttarǵa jol ashyp, tabysty oıyn kórestýge oqtalǵan ,,Ile’’ gandbol komandasynyń alar asýlary áli alda dep bilemiz.
Aqyn ORDABAIULY,
"Adyrna" ulttyq portaly
