QARAǦANDY OBLYSYNYŊ ÄKIMI ÄBDIBEKOV TÄTTIMBETTIŊ TOIYN NEGE EL KÜTKENDEI ÖTKIZE ALMADY?
Ötken jyldyŋ soŋynda bırtuar küişı Tättımbet Qazanǧapūlynyŋ 200 jyldyq mereitoiyn Qaraǧandy oblysy atap öttı. Ättegen-aiy, būl toidyŋ bolǧanyn jergılıktı jūrtşylyqtan özge köp adam bıle qoiǧan joq. Eldıŋ pıkırı, baspasözdıŋ talap etuımen Ministrlık pen Qaraǧandy äkımdıgı «amalsyz» ötkızgendei äserde qaldyq. Äşeiınde toi dese alaşapqyn bolyp, alty alaşqa sauyn aitatyn qazaq ūly küişınıŋ mereitoiyn bılmei de qaldy. Tättımbet mūndai «qūrmetke» laiyq tūlǧa ma edı?!
İä, küi oryndauşylar baiqauy, ǧylymi-täjıribelık konferensiia, derektı filmnıŋ tūsaukeserı, jabylu saltanatyndaǧy gala-konsert… bärı oidaǧydai, kez kelgen merekelık mereitoilarda boluǧa tiıs şaralar. Ökınıştısı, osy şaranyŋ özın elge bıldırmei, «köŋıl üşın» ötkızuınıŋ syry nede? Jergılıktı äkımşılıktegıler respublikalyq aty bar maŋyzdy toidy nege eldıŋ esınen ketpestei etıp, dürkıretıp ötkıze almady? Bızdı qapalandyrǧany osy.
Tättekeŋ – qatardaǧy qalyŋ küişınıŋ bırı emes, ol öz aldyna dara jol salǧan, şertpe küidıŋ kemeldenuıne ömırın arnaǧan, tylsym önerdıŋ tūŋǧiyǧyn sezıp, tūmsasyn aşqan bırden-bır öner iesı. Qazaqtyŋ ruhy – küi önerınıŋ qatparly, qamyryqty äuenınde jasyrynyp jatqan joq pa?! Qazaqty tolyq tanu üşın äuelı – Qorqyt, Qūrmanǧazy, Däuletkerei, Tättımbet, Yqylas, Sügırlerden mūra bop qalǧan myŋdaǧan küiler arqyly tanysaq kerek-tı. Eger özımızdı syilasaq, eŋ aldymen osy küişılerdı qūrmettep, olardyŋ mūŋ men quanyş ekı ışegınen sorǧalaǧan asyl mūralaryna älsın-älsın nazar audaryp, «şou men şudy» bır sät doǧaryp, qara nöpırdıŋ aǧynymen ketıp bara jatqan myna halyqqa oilandyrar dünie ūsynsaq kerek-tı. Bız olai ete almai kelemız. Būǧan Tättımbettıŋ mereitoiynyŋ deŋgeiı kuä.
Arystanbek Mūhamediūly
Tättımbet däulesker küişı ǧana emes, öz däuırınıŋ aituly tūlǧasy, köşbastary, han Kenenıŋ qasıretı men quanyşyna ortaqtasa bılgen mūrattasy, Qūnanbaimen serttesken syralǧy dosy, ūlyqtardyŋ emes, qaraşanyŋ sözın söilegen bi, qazaqtyŋ esesın jatqa bermeu üşın jantalasqan küresker tūlǧa, orys imperiiasynyŋ aldynda has önerı arqyly ūltyn moiyndatuǧa ūmtylǧan namysy qylyş degdar, qapasy men japasy, qyzyǧy men şyjyǧy qatar örılgen jasyn ǧūmyr iesı. Onyŋ būralaŋǧa toly jolyn bügıngı ūrpaq bıle bermeidı. Sebebı, Tättımbet, Qūrmanǧazy, Däuletkerei turaly jönı tüzu nasihat joq. Olar jaily jıbı tüzu körkem film, multfilm, zertteu ortalyqtary da joq. Tek osy önerdıŋ otymen kırıp, külımen şyǧyp jürgen jampozdar ǧana jeke-jeke eŋbektenıp jür.
Bızdıŋ qairan qalǧanymyz, ädette şouǧa toly konsertter men dauǧa toly bastamalarda körınetın Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly būl toiǧa nege kelmedı? Būl toidy oidaǧydai ötkızu, elge keŋırek nasihattau osy Arystanbektıŋ qūzyryndaǧy şarua emes pe edı?!
Jä, ol haqynda aita bersek, söz köp. Bız äuelgı taqyrypqa qaita oralaiyq.
Qaraǧandyda ötken toiǧa elımızge belgılı küişıler, Tättekeŋnıŋ ūrpaqtary, bırer deputat, ministrlık ökılderı, jergılıktı äkımşılık qyzmetkerlerı jäne qala tūrǧyndary qatysypty. Dūrys delık.
Bızdıŋ qairan qalǧanymyz, ädette şouǧa toly konsertter men dauǧa toly bastamalarda körınetın Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly būl toiǧa nege kelmedı? Būl toidy oidaǧydai ötkızu, elge keŋırek nasihattau osy Arystanbektıŋ qūzyryndaǧy şarua emes pe edı?! Eldıŋ Mädenietıne jauapty adam basqa-basqa, däl osy Tättımbettıŋ toiynda töbe körsetıp, töbe körsetıp qana emes, basy-qasynda jürse, oidaǧydai ötuın özı qadaǧalasa da artyq bolmas edı. Tättımbettıŋ kım ekenın özge şendıler bılmese de, däl osy ministr bıluge tiıs!
Jalpy, Arystanbek Mūhamediūly ministrlık tızgının qolǧa alǧaly berı eldıŋ köŋılınen şyǧar jıbı tüzu dünie ötkıze alǧan joq. «Qazaq elı» serialy onyŋ ministr retınde atyn qaldyrar mümkındıgı edı. Onyŋ özı qai deŋgeide tüsırılıp jatqanyn körıp otyrmyz. Bölgen aqşasyn jelge ūşyryp, kım körıngennen jäodem sūrap jür. Ministrge Tättımbetten görı bügıngı esep-qisap maŋyzdy bolsa kerek.
Qaraǧandy oblysynyŋ äkımı N. Äbdıbekov
Ony da qoia tūralyq. Qaraǧandynyŋ törınde şertpe küidıŋ negızın saluşy Qazanǧapūlynyŋ toiy ötıp jatqanda, är taraptan küi önerınıŋ bılgırlerı bas qosyp, şahar küimen terbelgen şaqta oblys äkımı Nūrmūhambet Äbdıbekov ai qarap jürdı me? Qanşa tyǧyz şaruasy bolsa da baba ruhyna taǧzym etıp, jiylǧan köpşılıktı qūttyqtap, osy öŋırdıŋ basşysy retınde küişı turaly jattandy bolsa da, «jazyp bergenın» oqysa da, el közıne körınuge tiıs bırden bır adam osy Äbdıbekov ekenı dausyz. Bız ondai habardy estımedık. Şymkentten satyp alǧan kostiumın körsetıp, «kösemge» jaǧympazdanǧanda aldyna jan salmaǧan äkımnıŋ aituly ıs kezınde kabinetınde otyrǧany qalai? Jūmysy qanşa köp bolsa da, Tättımbettıŋ toiynan artyq emes şyǧar! Sırä, däl sol kezde odan maŋyzdy şara boldy degenge senbeimın. Onyŋ jiynǧa kelmegenı – Tättımbettı, qazaqtyŋ önerın, küidıŋ qūdıretın syilamaǧandyǧy. Demek, onyŋ ruhani salalarǧa köŋıl bölmeitın, halyqtyŋ qalauyn taba almaityn bılıksızdıgınıŋ bır körınısı osydan-aq belgılı.
Qaraǧandynyŋ törınde şertpe küidıŋ negızın saluşy Qazanǧapūlynyŋ toiy ötıp jatqanda, är taraptan küi önerınıŋ bılgırlerı bas qosyp, şahar küimen terbelgen şaqta oblys äkımı Nūrmūhambet Äbdıbekov ai qarap jürdı me? Qanşa tyǧyz şaruasy bolsa da baba ruhyna taǧzym etıp, jiylǧan köpşılıktı qūttyqtap, osy öŋırdıŋ basşysy retınde küişı turaly jattandy bolsa da, «jazyp bergenın» oqysa da, el közıne körınuge tiıs bırden bır adam osy Äbdıbekov ekenı dausyz.
Qaraǧandy – Arqanyŋ kındıgı. Būl ölke – ūlt önerınıŋ otany. Qazaqtyŋ söz ben sazdy ūstaǧan aristokrattarynyŋ mekenı. Sondyqtan, Arqanyŋ kındıgın basqaratyn kez kelgen äkım äuelı qazaqtyŋ önerı men mädenietın jaqsy bıletın, şyn janaşyrlyq tanytatyn tūlǧa boluy abzal. Serık Ahmetov Qasym Amanjolovtyŋ 100 jyldyq mereitoiyn qalai dübırletıp ötkızgenın barǧan el älı auyzdarynyŋ suy qūryp aitady. Türkıtıldes elderden meiman şaqyryp, eskertkışın aşyp, alty alaş ūmytpas duman men maǧynaǧa toly ǧyp ötkızbep pe edı?! Äbdıbekovten ondai biıktık pen parasattylyqty äl-äzır baiqai almadyq. Mys pen myryş, kömır men temırdıŋ ainalasynan ūzamaityn basşylar qai kezde de tabylady.
Talasbek Äsemqūlov
Toi demekşı, «öttı-kettı» qylmai, ūmytylmas şaralardy qolǧa ala almaǧandaryna taŋbyz. Tättımbetke arnap zäulım eskertkış tūrǧyzsa, Qaraǧandy qalasynyŋ bır möltek audanyn küişınıŋ atymen atasa, oblystyq deŋgeide bolsa da mekteptık baǧdarlamalarǧa engızıp, ǧūmyrnamasy men küilerı turaly keŋırek aǧartuşylyq qyzmettı qolǧa alsa, tıptı toi üşın emes, oblystyq, respublikalyq teatrlarǧa arnaiy qarjy bölıp, sahnadan tüspeitın, körkemdıgı men deŋgeiı Tättekeŋe sai qoiylym qoiǧyzsa, oblystyq biudjetten rejisserlerge tapsyrys berıp, kino tüsırtse, odan oblystyŋ ekonomikasy qirap qalmas edı… Eldıŋ ruhy köterılıp, küi men küişınıŋ märtebesı asqaqtar edı. Qūrmanǧazy atyndaǧy konservatoriiada «Tättımbet klasy» bar. Oblysta Tättımbet atynda öner mektebın, kolledjın aşsa, Äbdıbekovke «qoi!» dep eşkım aitpas. Ony tüsıner Äbdıbekovtı körmedık. Ūlt önerıne «jürdım-bardym» qaraǧan basşynyŋ būdan özge salany «döŋgeletıp» alyp keterı de şamaly bolsa kerek. Arqadan jetken emıs-emıs habarlar köŋıl könşıterlıktei emes.
Tättımbettıŋ qaita tırıluıne, elge küişınıŋ ölşeusız mūrasyn jetkızuge talmai eŋbek etken adamnyŋ bırı – küişı, mädeniettanuşy, jazuşy, körkem oidyŋ zergerı Talasbek Äsemqūlov marqūm. Onyŋ Tättımbettıŋ el estımegen keibır küilerın tüsınde körıp, aian arqyly bügınge jetkızgenınıŋ özı bır hikmet
Tättımbettıŋ qaita tırıluıne, elge küişınıŋ ölşeusız mūrasyn jetkızuge talmai eŋbek etken adamnyŋ bırı – küişı, mädeniettanuşy, jazuşy, körkem oidyŋ zergerı Talasbek Äsemqūlov marqūm. Onyŋ Tättımbettıŋ el estımegen keibır küilerın tüsınde körıp, aian arqyly bügınge jetkızgenınıŋ özı bır hikmet! Al el jadynan ūmytyla bastaǧan köptegen örımı bölek tuyndylaryn auyldaǧy qart aqsaqaldardan üirenıp, taza, saf qalpynda bızge amanattaǧanyn ūmytpauǧa tiıspız. Eger oblysta bılımdı, ziialy basşy bolsa, osy toida eŋ aldymen Talasbek Äsemqūlovty ızdep, onyŋ mūralaryna üŋılgen bolar edı. «Tättımbet serı» romanyn baspadan şyǧaryp, osy toiǧa täbärık etse, Äbdıbekovtıŋ bılgırlıgıne täntı bolmas pa edı jūrtşylyq. Toiǧa marqūmnyŋ jary, mädeniettanuşy Zira Nauryzbaevany şaqyryp, at mıngızıp, şapan jappasa da, alǧysyn aitsa, oblys äkımın ziialy eken deser ek. Özgenı ūmytsa da, Talasbektı ūmytpauǧa tiıs edı oblystyŋ mädenietke jauapty qyzmetkerlerı. Tättımbet pen Talasbektı böle-jara qarauǧa bolmaidy. Kelte ömırınıŋ köp bölıgın Tättımbet üşın sarqyǧan, onyŋ küiın, tarihi tanymyn zertteumen ötken Täkeŋnıŋ – Talasbektıŋ orny da, jönı de bölek! Mereitoida körsetılgen derektı filmnıŋ özı Talasbektıŋ äŋgımesı negızınde jasalypty. Ony körgen atqamınerler Talasbektı qalai ǧana ūmytty eken?!
Aitpaqşy, «Tättımbet serı» romanynyŋ jelısı boiynşa tolymdy kino tüsıruge bolady. Marqūm būl romanyn aiaqtai almai kettı. Özınıŋ armany Tättımbet turaly kino tüsıru bolatyn. Būl jönınde bır äŋgımesınde bızge syr etıp, neşetürlı äserlı äŋgımelerdıŋ tiegın aǧytqan tūǧyn. Eger tırı bolsa, ol armany da jüzege asar ma edı degen ökınış bar keudede.
Bızdıŋ Şopen, Bethoven, Mosart kım deseŋız, olar – Tättımbet, Qūrmanǧazy, Däuletkereiler. Olarsyz qazaq tolyqqandy ūlt bolmas edı. Olarsyz qazaqtyŋ kökıregı säulesız, qiialy qanatsyz bolar edı. Bız olardy qūrmettei almasaq, demek, özımızdı qūrmetteudı üirene almaǧandyǧymyz!
Toqtarälı TAŊJARYQ, "Qala men dala".
