Kórkem aýdarma halyqtyń mádenı ómiriniń jáne ádebıettiń keń arnaly salasy ekeni belgili. Aýdarma tildi jetik bilýmen qatar, tereń bilim men asqan jaýapkershilikti talap etedi. Shyǵarmalardy aýdarý barysynda túpnusqanyń kórkemdik jaǵyn, sózderdiń beınelik áserin neǵurlym tolyq jetkizý qajet. Sonymen qatar ár ulttyń ózine tán bolmys-bitimi, tanym-túsinigi bolǵandyqtan, olardy eskermeı ketýge bolmaıdy. Tipti tabıǵat erekshelikterine de mán berý kerek. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda, sózbe-sóz aýdarmaǵa ákep soǵady. Mysaly, túrik baýyrlarymyz kózi ádemi qyzǵa «esek kózdi» deıdi. Bul sózdi qazaqshaǵa «bota kózdi» dep aýdarýymyz kerek. Mundaı máseleler qazaq tilinen ózge tilge aýdarǵanda da aldymyzdan shyǵady. Ádebıettegi allegorııa, metafora sııaqty troptar men dombyra, qamshy t.b. «realııa» sózderge óte muqııat bolǵan jón. Ulttyq kolorıtti saqtaý – basty mindetterdiń biri.
Qazaq aýdarmataný salasyna óz úlesin qosqan Ǵalymjan Muqanov pen orys aýdarmatanýynda eńbek etken Borıs Karpovty alatyn bolsaq, ekeýin de óz isteriniń mamandary deýge negiz bar. Sebebi Ǵ.Muqanov qazaq, franýz tilderin, al B.Karpov orys, franýz tilderin jaqsy bilgen. Keıingi kezdegi «áttegen-aı» degizetin bir jaıt, qazaq shyǵarmalarynyń orys tilindegi nusqasy arqyly basqa tilderge aýdarylyp jatqandyǵy. Ana tilimizdi bilmeıtin adamnyń qazaq halqynyń dúnıetanymyn jetkilikti deńgeıde túsinip, shyǵarmanyń mazmunyn tolyq ashýy múmkin emes. Óz qundylyqtarymyzdy eń aldymen ózimiz nasıhattaǵanymyz durys dep esepteımin.
Endi túrik poezııasynyń óleń ólshemderi men uıqastaryna qysqasha toqtalaıyn. Ólshemderine qaraı erkin, arýz (arab-parsy) jáne býyn sandaryna baılanysty, al uıqastaryna qaraı jartylaı (yarım kafiye, bir áriptiń uıqasýy), tolyq (tam kafiye, eki áriptiń uıqasýy), baı (zengin kafiye, úsh ne odan da kóp áripterdiń uıqasýy) t.b. bolyp bólinedi. Bulardyń ishinde eń kóp qoldanylatyny – jartylaı jáne tolyq uıqastar.
Joǵaryda aıtylǵandardyń barlyǵyn eskere otyryp, aqyn, «Serper» syılyǵynyń ıegeri, Mádenıet salasynyń úzdigi, «Qazaqstannyń 100 jańa esimi» jobasynyń jeńimpazy, Túrkııada doktorantýrada bilimin jetildirip jatqan Erjan Jumabek ekeýimiz Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Úshqońyr», aqyn, Memlekettik syılyqtyń laýreaty, Qazaqstan Jazýshylar Odaǵy basqarmasynyń Tóraǵasy Ulyqbek Esdáýlettiń «Samyrsyn» atty kitabyndaǵy «Biz ótkende», aqyn, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Tynyshtyqbek Ábdikákimulynyń «Besinshi maýsym jupary» atty kitabyndaǵy «Ekologııa», aqyn, halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń ıegeri, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary Baqyt Bedelhannyń «Aýadaǵy jazý» atty kitabyndaǵy «O nesi eken?», aqyn Erjan Jumabektiń «Sheksizdik shuǵylasy» atty kitabyndaǵy «Hat» atty óleńderin túrik tiline tárjimaladyq.
Úshqońyr
Úshqońyr Alataýdyń qoınaýynda,
Ákemniń izi qalǵan jaılaýynda,
Qasqa sý gúr-gúr tasyp, gúli erkelep,
Arqarlar jaıylatyn aımaǵynda.
Bul jerde tarıh syrdyń sybdyry bar,
Babalar tulparynyń dúbiri bar,
Bul jerde Jambyl-Jákeń óleń aıtqan,
Ónerdiń, aqyndyqtyń tuǵyry bar.
Shyńdary Tóle bıdiń qalpaǵyndaı,
Jazıra jasyl álem alqabyńdy-aı.
Jýasy, qaraqaty, búldirgeni,
Ájemniń sheker qosqan talqanyndaı.
Kóriner sonadaıdan anyq maǵan,
Shyńynda qyrandary qalyqtaǵan.
Qyrannyń samǵaýyna qumar qylyp,
Týypty ulandaryń alyp dalam.
Qaıyrmasy:
Aı, Úshqońyrym, týǵan jerim,
Rahym nury tunǵan jerim,
Aı, Úshqońyrym, tal besigim,
Júregimde máńgi esimiń.
Üşkonır
Üşkonır, Alatau’ın etrafında
Babamın iz bıraktığı yaylasında
Kaskasu gürülder, gül sallanır
Dağ koyunu otlar yamacında.
Bu yerde tarihin sırlı sesi var
Ecdad atlarının ayak sesi var.
Bu yerde Jambıl «Jaken» şiir okumuş,
Sanatın, şairliğin zirvesi var.
Töle bey’in kalpağı gibi zirvelerin
Uçsuz bucaksız yemyeşil vadilerin
Soğanın, frenküzmün ve çileğin
Şeker katılan irmik helvası gibi ninemin.
Bana yakın görünür uzaklardan
Kartal uçar dağ şahikasından
Doğurmuş oğlanlarını büyük bozkır
Kartalları seven göğe uçan.
Nakarat
Üşkonır’ım, doğum yerim
Rahim nuru yoğun yerim.
Üşkonır’ım, dal beşiğim
Kalbimde saklı ebedi ismin.
Biz ótkende...
Biz ótkende jylama da joqtama,
«Aqyn edi!» – deseń, – jeter joq baǵa.
Kúnámizdi Qudaı ózi keshirer,
Keshpeı jatsa ara túsip, aqtama.
Bóleý artyq úlde menen búldege,
Keregi joq kómip aza gúlge de.
«Aqyn edi!» – deı sal,
aıtsań birdeńe,
Odan jyly sóz tappassyń – úndeme.
Keteri bar
Keldi deme nesine,
Kók aspannan kóp izdeme tesile.
Jylama da, joqtama da, oılama...
Ózimiz-aq túsermiz biz esińe.
Zar emespiz zańǵar bıik músinge,
Jyr oqysaq jarar keıde túsińde.
Jylaý,
joqtaý,
eske alý da,
bári bar
«Aqyn edi!» – degen sózdiń ishinde.
Biz gittiğimizde...
Biz gittiğimizde ağlama ve yaslanma
Şairdi! demen yeterli
Günahımızı Allah affeder
Affetmezse de bahane bulma bin türlü
Başka bir şeyin gereği yok,
Gereği yok güllere de gömmenin
Şairdi! de diyeceksen
En iyi söz bu zannederim.
Gidektin madem
Niçin geldin deme
Gökyüzünde çok arama
Ağlama, ağıt yakma ve düşünme
Aklına geliriz kendimiz de
İhtiyacımız yok öyle büyük heykele
Rüyanda şiir okursak yeter
Ağlamak var, yaslanmak var ve hatırlamak
Yalnızca «Şairdi!» sözünde.
Ekologııa
Dúnıege Shóp kózimen qarap edim,
aramshóptigimiz kórindi.
Dúnıege Ań kózimen qarap edim,
qorqaýlyǵymyz kórindi.
Dúnıege Qus kózimen qarap edim,
quzǵyndyǵymyz kórindi...
Dúnıege Adam kózimen qarap edim,
dereý qazǵym kelip ketti kórimdi!
Ekoloji
Dünyaya ot gözüyle bakmıştım
Yabaniliğimiz göründü.
Dünyaya hayvan gözüyle bakmıştım
Zalimliğimiz göründü.
Dünyaya kuş gözüyle bakmıştım
Yavuzluğumuz göründü.
Dünyaya insan gözüyle bakmıştım
Kazmak istedim gömütümü.
O nesi eken?..
Belden tómen ekenin bes kún jalǵan
Aıta almadym, arlandym.
O nesi eken?
Ustatpaıdy quıryǵyn eshkimge arman,
Tańǵaldym...
O nesi eken?
«Eldi súıem!» degendi estý de arman,
«Súıe almaıdy-aý» degem joq.
O nesi eken?
Shyn mahabbat kórgem joq eshbir jannan
Kettim sodan óleń bop.
O nesi eken?
Ańǵal oıdan alamyn nege sekem,
joq nárseni muń ettim,
O nesi eken?
Aıtaıyn degenim bul emes eken?
Surańdarshy júrekten,
O nesi eken?!
Bu da neymiş?
Üç günlük dünyanın ayıplarını
Söyleyemedim, ar saydım
Bu da neymiş?
Yakalanmaz hayalleri varsaydım
Şaşa kaldım
Bu da neymiş?
Birini bulmak hayal vatanı seven
Sevemez de demedim
Bu da neymiş?
Gerçek aşkı görmedim hiç kimseden
Bundandır, bir şiir oluverdim
Bu da neymiş?
Her şeyden neden şüphelenirim?
Yok şeyden hüzünlenirim
Bu da neymiş?
Söylemek istediğim bu değilmiş?
Sorun kalbimde
Bu da neymiş?
Hat
Renjittim...
Quryp ketsin batylym!
Nazalandyń, batar kúndeı aqyryn...
Qos júrektiń arasynda – kosmos,
Qos aýyldyń arasy – myń shaqyrym.
Keleshektiń kók nur boıap jolaǵyn,
Mı ishinde syrqyraıdy mol aǵyn...
Mahabattyń ózin uqpaı júrsemde,
Mashaqatyn túsingendeı bolamyn.
Qatesin kesh, mendeı ymyrt kisiniń,
Baq samǵaýy – bir-aq sáttik ushyrym.
Kúńgirt úmit hatyn jazdym ózińe,
Qııalymnan sorǵalatyp qus únin...
Átirińnen arman ıisi ańqı ma?
Jaqyndasam, júrek-demiń sharpıdy-aý!..
Sen jymısań – kóńilim qobyz tartady.
Sen muńaısań: tán – sadaqa, jan – pıda!
Kún kózinen estilgende aq sur ún,
Biz kezdeısoq kezikkenbiz...
Jaqsy yrym?..
Seni oılasam:
júreginen dańǵyra,
soqqylaıtyn baqsymyn...
Mektup
Ben bilmem sevgi nedir
Zor mudur, değil midir?
Tahminimdir
Bir uçurum ki
Boşluk aşağı
Kalbin kesilmesidir
Müphem bir mektup
Getirdim sana
Kuş sesleriyle
Hayallerimin kokularını saklayıp
Kuşların kanatlarına
Yüreğimin yangınını yükledim
Küçücük omuzlarına.
Tut ki
Bir gülüşün
Kalbimde büyür
Bir orkestra olur
Güneşlerimi doğurur
Tut ki
Bir gözyaşın
Batırır güneşlerimi.
İncinirsin
İncitir cesaretim.
Beynimde deli bir akıntı
Mavi bir ışık
Güçlü bir mavi ışık
Seni çağırır
Hayallerimi çağırır
Sevmek zorlaşır
Sevmek imkansızlaşır
Ama ben yine de
Yüreğimin güçlü şarkısıyla
Seni düşünürüm.
«Qazaqstannyń 100 jańa esimi» jobasynyń jeńimpazy, aýdarmashy, PhD doktory Qýanysh Jumabek
Feısbýk paraqshasynan
