Sońǵy kezde el ishinde: "Saıası alańda jańa "HAQ" degen partııa qurylmaq. Jetekshisi Toǵjan Qojalıeva eken" degen daqpyrty kóp áńgime kóterile bastady. Biz osy sózdiń anyq-qanyǵyn bilmekke Toǵjan Qojalıevamen suhbattasyp qaıttyq.
- Sizdi "HAQ" partııasyn qurǵaly jatyr degen áńgime álemjelide jeldeı esip júr. Qanshalyqty ras?
- Ol ras, biz "HAQ" partııasyn qurǵaly jatyrmyz. Qazir soǵan daıyndyq jumystary júrip jatyr. Biraq, biz ony áli partııa dep jarııalamaımyz. Bizdegi saıasatkerlerdiń kóbi qatelik jiberedi. Partııa quramyz dep jurtty jınap, press-konferenııa ótkizedi. Biraq, quramyz degen sózden basqa eshteńe joq. Ne baǵdarlamasy joq, ne jarǵysy joq, ne aldyna qoıatyn maqsattary men josparlary joq. Sol qatelikti qaıtalamas úshin biz qazir partııanyń baǵdarlamasy men Jarǵysyn jasap jatyrmyz. Biz partııamyz halyqqa tanymal bolý úshin aldymen ispen dáleldemekshimiz. Partııanyń isi el aýzyna ilige bastaǵanda partııa qurýǵa bolady.
- Partııalaryńyzdyń maqsaty qandaı bolmaq? Mysaly, Mels Eleýsizovtiki jasyldar partııasy. Jambyl Ahmetbekov kommýnısterdiń qamyn kúıtteıdi. Al sizderdiń baǵyttaryńyz qandaı?
- Biz nege partııa quramyz dep sheshtik? Biz de jazdaǵy prezıdent saılaýynda baqylaýshy bolǵanbyz. Sonda baıqaǵanym, halyq Toqaevqa oppozıııa bolǵan Qosanovqa daýys berdi. Biraq, bizdiń túıgenimiz, ol jerde ol Qosanov bola ma, Ivanov bola ma, joq Myrqymbaev bola ma halyq júıege qarsy daýys berdi. Bizdiń partııanyń maqsaty – júıeni qalpyna keltirý. Qazaqstannyń árbir azamatynyń jaǵdaıy jaqsarýy úshin júıeni qalpyna keltirýimiz qajet.
- Bılikke oppozıııa bolmaısyzdar?
- Biz olaı bólinbeımiz. Jaqsy bolsyn, jaman bolsyn bıliktegiler óz qazaǵymyz. Sol sııaqty bılikke qarsy DVK da óz qazaǵymyz. Bizdiń eń basty maqsatymyz konstrýktıvti reformalar júrgizý. Biz bılik pen halyqtyń ortasyna kópirmiz.
- Biraq, qazirgi halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy men kóńil-kúıin kórip otyrsyz. Sizder bılik pen halyqtyń ortasyna kópir bolamyz degenderińizde halyq qoldamaı qoımaıdy ma?
- Eger, qaı partııa bolsyn ispen dáleldese, sol partııany halyq qoldaıdy. Sondyqtan, biz partııany jarııalamaı turyp isimizben dáleldeımiz.
- "HAQ" partııasy dinı partııa bolmaı ma?
-Negizi zań boıynsha dinı partııa qurýǵa bolmaıdy. Dinı jaǵynan, ulttyq jaǵynan, jynystyq jaǵynan partııa qurýǵa ruqsat joq. Biz nege dinı partııa bolyp shektelýimiz kerek? Bizdiń qatarymyzda orys ta bar, evreı de bar. Kim Qazaqstannyń jaǵdaıynyń jaqsarǵanyn qalaıdy, bizdiń partııanyń esigi ashyq. Biz ońshyl, solshyl, qyzyl, jasyl dep ózimizdi bólmeımiz. Biz halyqtyń partııasy bolýǵa tyrysamyz. Biz osy zalda (HAQ-tyń ǵımaratynda-red) úlken jınalys ótkizdik. 200-deı adam qatysty. 200 adam 11 baǵyt usyndy. Demokratııalyq ózgerister, ekologııalyq jaǵdaı, densaýlyq salasy degen sııaqty.
- Jańadan qurylyp jatqan jas partııaǵa 11 baǵyt aýyr emes pe?
- Biz bárin qamtymaı, eń ózektilerinen bastaımyz. Jańaǵy 11 baǵyttyń ishinen eń ózektisi qaısy degende demokratııalyq jaǵdaı boldy. Biz otyz jyl boıy áýeli ekonomıka, sosyn baryp saıasat dedik. Otyz jyldan keıin baryp áýeli saıasat, ıaǵnı, ıdeologııa, sosyn baryp ekonomıka ekenin túsindik. Eger árbir azamat óziniń azamattyq quqyǵyn bilip, sol quqyǵyn talap ete bilse, eldiń de jaǵdaıy jaqsarady. Mysaly, men plakat ustap mıtıngke shyǵatyn bolsam, erteń meni polıııa qýdalamaıtynyna senimdi bolýym kerek. Men mysaly, fırma ashyp, tek qana zań aıasynda jumys jasasam, óz quqyǵymdy qorǵaı bilsem, ol fırmaǵa aqsha surap polıııa da, salyq polıııasy da, SES ta kelmeıdi. Men eshkimniń "saýyn sıyry" bolmaımyn degen sóz. Sol úshin quqyqtyq Qazaqstan qurýymyz qajet!
- Jurt Sizdi Bekbolat Tileýhanovtyń kelini retinde tanıdy. Sondyqtan, osy qurylǵaly jatqan partııanyń artynda Toǵjannyń qaıyn aǵasy men týysy Muhamedjan Tazabekov tur,- deıdi. Taǵy bir sáýegeıler Qaırat Satypaldy tur,- deıdi. Partııanyń artynda kim tur?
- Bizdiń partııanyń artynda tek qana ózimiz turmyz. Biz alaıaq, ózindik kózqarasy joq adamdar emespiz. Maǵan kóp aıtady, meniń artymda qaıynaǵam Bekbolat Tileýhanov tur,- dep. Óıtkeni kelinderimin ǵoı. Satypaldy týraly birinshi ret estip otyrmyn. Darıǵa da tur dep te estımin. Halyq saıasatker áıelge úırene bersin dep Toǵjanǵa partııa ashyp beripti-mys. Men Tımýr Qulybaevta segiz jyl jumys istedim. Sondyqtan, Qulybaevtyń da partııasy dep aıtady. Darhan Káletaevpen túsken sýretterime qarap, Toqaevtyń nemese AP-nyń proektysy dep te aıtady. Biz týraly ańyzdar kóp. Biz eshkimniń de jobasy emespiz! Biz – Qazaqstan halqynyń partııasymyz.
- Áleýmettik jelilerde Sizdiń úıdiń dastarhanynda Muhamedjan Tazabekovtyń ýaǵyz aıtyp otyrǵan vıdeolary bar. Partııaǵa Tazabekovtyń qatysy joq pa?
- Ol kisi bizdiń týysqanymyz ǵoı. Ol kisilerdiń bizdiń partııaǵa qatysy joq. Olardyń kózqarastary bólek. Meniki bólek.
- Jańa partııa qurý úshin tirkelýge, adam sany, ár oblys ortalyǵynan partııanyń ofısin ashýǵa "týystaryńyz" kómektesetin shyǵar?
- Bir januıanyń ishindegi kózqarastardyń ártúrliligin aıtpaǵanda, bir qoldyń saýsaqtarynyń ózi ártúrli. Tileýhanovtar áýleti aýyzbirshiligi berik, úlgili otbasy. Meniń januıamdaǵylardyń báriniń saıası kózqarasy menikimen birdeı dep aıtýǵa kelmeıdi. Mysaly, atamnyń saıası kózqarasy bólek. Kúıeýimniń saıası kózqarasy basqa. Meniń kózqarasym bólek. Men kelindik ádebimdi umytpaımyn. Sálemimdi salyp turamyn. Olar meniń kózqarasymdy syılaıdy. Men olardyń kózqarasyn syılaımyn.
- Partııa eń birinshi jumysyn neden bastaıdy?
- Biz "Azamattyq bastamalar koalıııasy" degen koalıııa qurǵanbyz. Soǵan saı bizdiń deklaraııamyz bar. Biz qaıyrymdylyq qoryn ashtyq. Saıası tutqyndarǵa kómektesip jatyrmyz. Advokattarmen, sálem-saýqattarmen. Osy qaıyrymdylyq qory arqyly partııa qurylmaı jatyp-aq iske kirisip kettik. Bizdiń jasymyz ártúrli, násilimiz ártúrli. Biraq, maqsatymyz bireý. Qazaqstandy shynaıy jańartý.
- Partııanyń devızi qandaı?
- Halyqqa Adal Qyzmet. HAQ!
- Kez-kelgen partııanyń maqsaty bılikke barý, Parlamentke barý. Eger partııańyz bılikke baryp jatsa, tipti partııanyń lıderi prezıdent bolyp jatsa Qazaqstanda dinge modernızaııa jasaısyzdar ma?
- Maqsatymyz – bılikke barý. Biraq, biz Parlamentten emes, jergilikti basqarý, máslıhattan bastaımyz. Al, dinge modernızaııaǵa kelsek, joq, biz osy qalypty saqtaımyz. Zaıyrly memleket bolamyz. Bizdiń partııamyzda ártúrli ult ókilderi men ártúrli din ókilderi bar.
- Sizdiń óz kózqarasyńyz boıynsha halqynyń 60 paıyzdan astamy musylman Qazaqstanda dinı partııanyń tirkelgeni durys pa?
- Eger halyq qalasa dinı partııa qurýǵa bolady. Halyq qalaǵan jaǵdaıda ǵana. Konstıtýııaǵa ózgertý engizip. Biraq, meniń óz oıym, Qazaqstannyń zaıyrly memleket bolǵany durys!
- Partııalaryńyzda halyq tanıtyn tulǵalardan kimder bar?
-Biz ázirge jospardyń barlyǵyn jasap jatyrmyz. Qarashanyń aıaǵynda aıtatyn bolamyz. Halyqqa tanymal adamdar bar.
- Partııa qarjyny qaıdan alady? Kim qarjylandyrady?
- Kásipkerler. Kásipker bolǵanda meniń kásibim bar, kúıeýimniń kásibi bar.
- Qazaqstanda partııa qurý óte qaýipti. Partııa quramyn degen Rınat Zaıytovty qamap tastady. Erteń osy partııańyz arqyly ózińizdiń, kúıeýińizdiń bıznesine zııany tıedi dep qoryqpaısyz ba?
- Zııany álden tıe bastady. Qysymdar jasaı bastady. Sálem aıtyp ta jatyr.
- Bir jazbańyzda qazaqylyǵymdy taptym depsiz. Qazaqsha endi úırenip júrsiz be?
- Men mektepti de, JOO-ny da qazaqsha bitirdim. Máskeýde on bir jyl jumys istedim. Sol 11 jyl maǵan áserin tıgizdi. Qazir qaıtadan qazaqsham qalpyna keldi.
- Qytaı ekspansııasyna qarsy bolyp jatqan mıtıngilerge kózqarasyńyz?
- Basty másele qytaılarda emes. Investor kerek. Eń basty másele ózimizdiń korrýpıonerlerde. Aqshany beretin kim, ózimizdiki. Qytaılardy kirgizetin kim, ózimizdikiler. Qytaıdan jumysshy ákeletin agenttikter para almasa, onda kóp qytaı kirmeıdi. Mysaly, meniń biletinim bir QHR azamatyn zańsyz kirgizgeni úshin agettikter myń jarym dollar para alady. Men bir qytaılyq fırmadan suraǵanmyn. "Sender nege saqtandyrý úshin aqsha surap jatyrsyńdar" dep. Sol kezde maǵan: "Bizdiń chernyı kassamyz bolmasa bolmaıdy. Senderdiń ekologııa tekserýshileri, ohrana trýda keledi. Solarǵa aqsha beremiz, olar úndemeı ketip qalady" degen.
- Qytaıdan 55 zaýyt kiredi dep jatyr. Siz munaı-gaz salasynda kóp eńbek ettińiz. Sol zaýyttardyń kirgeni tıimdi me?
-Qytaı jańa tehnologııa, jańa qural-jabdyqtarmen kelip, óndirgen óniminiń 50 paıyzyn Qazaqstanǵa qaldyrsa, jergilikti jumysshylardy kóptep alsa tıimdi. Al, olar zaýytyn da, jumysshylaryn da ózderi alyp kelip, ónimderin Qytaıǵa qoıa beredi. Bizdiń jerimizdi tek zaýyt turatyn jer úshin ǵana paıdalanady. Mysaly, Mańǵystaý munaı-gazdyń 50 paıyz jumysshysy qytaılyqtar, 50 paıyzy qazaqtar. Al endi eýropalyq batystyq "Shevron", "TShO", Qarashyǵanaq" olarda 90 paıyz jumysshy qazaq. 10 paıyz jumysshy eýropalyq. Basshylardyń 70 paıyzy qazaq. 30 paıyzy eýropalyq. Basshylyqty da bolashaqta 90/10 paıyzǵa keltirý kerek. Barlyq zaýyttardy osylardaı 90/10 paıyzǵa keltirsin. Oqytsyn bizdiń jumysshylardy. Buny "kadrlardy ulttandyrý" deıdi.
- Siz – áıel adamsyz. Qazaqstanda áıelder quqyǵy qanshalyqty qorǵalýda?
-Men munaı-gaz salasynda istegende áıelder klýbyn basqardym. Sonda tekserý júrgizgende sol saladaǵy ákimshiliktiń 60 paıyzy áıelder eken. Biz táýelsizdik alǵaly 30 jyl. Onyń aldynda 70 jyl KSRO quramynda boldyq. Osy júz jyl ishinde osy saladan bir áıel ne medal, ne orden almapty. Biraq, osy munaı-gaz salasynyń 60 paıyzy áıelder. Men kezinde Abý-Dabıge bardym. Energetıka salasynda isteıtin áıelderdiń forýmyna. Basynda oıladym. Qazaqstan áıelderine bárine ruqsat bar, eshqandaı shekteý joq dep oılaǵam. Al ol jaqta Lıvan, Lıvııa, Kýveıt, Katardan kelgen áıelderdiń quqyǵy joq, basyp tastaǵan dep oılaımyz ǵoı. Qarasaq, Kýveıtte munaı-gaz salasyn basqaratyn áıel adam eken. Kóptegen burǵylaý-operaııalyq jumystardy basqaratyn áıelder eken. Al, bizde operaıonkada, óndiriste bir áıel joq. Arab elderinde bul jaǵynan áıelder kóp. Sonda men oılaǵanmyn, arabtar emes, bizdiń áıelder kóp basylypty. Bizdiń elde áıelder quqyǵy bar. Biraq, sony bilmeıdi, paıdalanbaıdy.
- Áńgimeńizge raqmet! Partııalaryńyzǵa sáttilik!
Suhbattasqan Ońǵar Qabden,
"Adyrna" ulttyq portaly
