Kıno túsirýden qaraǵanda anımaııalyq fılm jasaýdyń qandaı qıyn ekendigin aıtpasaq ta jaqsy bilemiz. 1 sekýndta 24 sýretti syzýdy eskersek, kishigirim 10 mınýttyq mýltfılm jasaýda 14400 sýret salynady. Ári tehnıka qaryshtap damyǵan zamanda qazaqtyń anımaııa salasyna da jańashyldyq qajet. Mýltfılm–bala tárbıesiniń negizgi quraly. Al qazirgi mýltfılmder qazaq anımaııasynyń bastaýy bolǵan Á.Qaıdarovtyń «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» atty mýltfılminiń deńgeıine jete ala ma eken?! Á.Qaıdarovtyń qazaq mýltıplıkaııasyn jandandyrǵan kezeńi–anımaııanyń «altyn dáýiri». Á.Qaıdarovtyń qazaq halyq ertegisi jelisi boıynsha túsirgen «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» mýltıplıkaıondyq fılmi Lenıngrad qalasynda ótken búkilodaqtyq kınofestıvalda(1968j.) jáne Nıý-Iork qalasynda ótken halyqaralyq mýltıplıkaıondyq fılmder festıvalynda(1975j.) júldege ıe bolǵan. Á.Qaıdarov bar ǵumyryn anımaııa salasynyń damýyna arnady, «Aqsaq Qulan»(1968j.), «40 ótirik», «Qoja Nasyr–qurylysshy»(1971j.), «Quıyrshyq»(1969j.), «Kún sáýlesinen paıda bolǵan kójek»(1975j.) syndy t.b. mýltıplıkaıondyq týyndylardy dúnıege ákeldi. Tipti kórshiles memleketterdiń rejısserlerine mýltfılmder túsirýge kómektesip, otandyq mýltfılmder túsirýge shákirtter tárbıeleıdi.
Mýltfılmdegi qazaq aýlynyń turmys-tirshiligi, Alataýdyń ásem tabıǵaty, ósimdigi men jan-janýary kórkem beınelengen. Al balalardyń kóńilinen shyqqan tusy, árıne, aıdahardyń qyzmetshileriniń keskin-kelbeti, masa, qý túlkiniń beınesi. Ár keıipkerdiń obrazy, minez-qulqy, túr-sıpaty búldirshinderge qyzyq, mýltfılm áli kúnge deıin óz kórermenin joǵaltqan emes. Mýltfılmnen qazaq tirshiliginiń, qazaq mádenıetiniń ıisi ańqıdy, barlyǵy derlik ulttyq naqyshta bezendirilip jasalǵan. Kımeshek kıgen ana, besiktegi sábı, burqyldap qaınap jatqan qazan-oshaq, kıiz úı–bári-bári qazaqtyń ómir-saltymen astasyp jatyr. Qazaqtyń «qoshqarmúıiz», «gúl», «synyq múıiz» oıýlary aıdahardyń saraıynyń esiginde, tóselgen kilemderde órnektelgen. Aýyl syrtyndaǵy beıit qurylysy men sıpaty qazaqtardyń ıslam dinin ustaıtyndaryn kórsetedi. Qulaqtyń quryshyn qandyratyn kúı deneńdi shymyrlatyp, oqıǵanyń sharyqtaý shegimen úılesip, kórermendi yntyqtyra túsip, mýltfılmdi tartymdy etedi, N.Tilendıevtiń «Aqqý» kúıin qaıta-qaıta tyńdaǵyń kelip, eliktire túsedi. Qazirgi zamanda sheteldik rejısserler mýltfılm túsirýde mýzykalyq súıemeldeý arqyly kórkemdeýge aıryqsha mán beredi. Aıdahar syrqattanyp jatqanda, dombyra, dańǵyra, syrnaı sekildi ulttyq aspaptarda qyzmetshiler áýen oryndap, tyshqandar myń burala bılep, aıdahardyń kóńilin aýlap, óner kórsetedi. Onyń barlyǵy da qazaq mýzyka ónerine tán. Mýltfılm mátini qazaqtyń jyr aıtý stıline uqsas, 7-8 býyndy túrde jazylǵan óleń joldarymen baıandalady. Sózi–mán-maǵynaly, oıy–tereń, uıqasty, oralymdy baıandaý mátinin bala ǵana emes kez-kelgen jannyń uıyp tyńdaıtyny anyq. Mýltılmniń eń erekshe sáti–oqıǵanyń jeńispen, baqytty da baıandy bolyp aıaqtalýy, báribir aqyr sońynda jaqsylyqtyń jeńip shyǵýy. Kóptegen mýltıkterdiń búldirshinderge berer nasıhaty, astarly oıy jetispeı jatady, sheteldik mýltıkterdiń deni aıaýsyzdyqty, qatygezdikti, jaman minez-qulyqty qalyptastyrady, osynyń saldarynan jas balalar dereý ashýlanyp, aýmaly-tókpeli minez shyǵaratyn boldy, mýltfılmnen kórgenin shyn ómirde qaıtalaıdy. Al Ámen Qaıdarovtyń týyndysy meıirimdilik pen jaqsylyqty tárbıeleýmen qatar, jamandyqpen kúresýdi úıretedi.
Jarty ǵasyr ýaqyt ótse de, «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» mýltfılmi talaı búldirshindi tárbıelep, ulttyq qundylyǵymyzdy sýsyndap keledi. Anımaııa salasyndaǵy alǵashy týyndy bolǵanmenen, ulttyq naqyshta túsirilgen anımaııanyń sapaly ónimi. Qazirgi jasalynyp jatqan mýltıkter osy týyndydaı tarıhymyz ben mádenıetimizden syr shertetin mýltık bolsa eken deımin. Anımaııa salasyna joǵary mólsherde qarajat bólinip, sapaly mýltfılmderdiń jaryqqa shyǵatyn kezi kelgen joq pa? Keı mýltıkterdegi keıipkerlerdiń keskin-kelbetin, júrisi men qımyl-qozǵalystaryn kórseńiz, bala emes ózińiz zerigip ketesiz, uıqyńdy keltirip, jalyqtyryp jiberedi, osydan soń ondaı mýltfılmdi qalaı kórmekshisiz? Ne sapasy syn kótermeıdi... Á. Qaıdarov osy mýltıtýyndyny jasaýdy qupııa ustap, sol kezdegi «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń basshysy K.Smaıylovtan kómek alady. Árıne, bul shaqta Reseıdiń bodandyǵynda boldyq, anımaııaǵa qaraıtyn shama bolmady, ózimizshe mýltfılm jasaıtyndaı erkindik qaıda? Al qazir she? Ne sebepten anımaııa salasynyń jaǵdaıy tym nashar? Kıno ındýstrııasy aqyryndap damyp keledi, endigi anımaııaǵa kóńil bóletin sát te jetken shyǵar. Qazaq rejısserleri Á.Qaıdarov bastaǵan jolmen júrip, «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» mýltıplıkaıondyq fılmin úlgi tutyp, qazirgi zamanǵa saı sapaly da qyzyqty týyndylar jasasa deımin. «Disney» kompanııasy, «Wizart Animation» syndy sheteldik stýdııalardyń deńgeıine, árıne jetýimiz qıyn, biraq ózimizdiń tól ónerimiz ben mádenıetimizben basyp ozamyz degenge senimdimin.
Qazaq anımaııasynyń tarıhynda Á.Qaıdarovtyń esimi altyn áriptermen jazylyp, «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» mýltfılmi barshamyz úshin úlgili týyndy bolyp, esh ýaqytta da óz ornyn joǵaltpaıdy.
Aısulý Sezhan,
Abaı atyndaǵy orta mektep-gımnazııasynyń
11-synyp oqýshysy,
Qaskeleń qalasy,
Almaty oblysy.
