«Quǧyn-sürgın qūrbandarynan älı künge deiın aqtalmaǧandary bar...»

31 mamyr — saiasi quǧyn-sürgın men aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künı. Būl — qazaq halqy üşın qaraly kün ǧana emes, tarihi ädılettı qalpyna keltıruge ündeitın ruhani jauapkerşılık. HH ǧasyrdyŋ alǧaşqy jartysynda qazaq halqy bırneşe ret aştyqqa ūşyrap, milliondaǧan adamynan aiyryldy. Qoldan jasalǧan näubet pen saiasi quǧyn-sürgınnıŋ auyr saldary ūlt jadynda öşpestei ız qaldyrdy. Osyǧan bailanysty bız — Respublikalyq saiasi quǧyn-sürgın qūrbandary qauymdastyǧynyŋ töraǧasy Jūmabek Aşuūlymen sūhbattasyp, ūlt jadyndaǧy zūlmatty jaŋǧyrtu, tarihi ädılettılık pen bügıngı jaǧdai turaly äŋgımelestık. «QAUYMDASTYQ JŪMYSY TOQYRAUǦA ŪŞYRADY» – Qazaqstandaǧy saiasi quǧyn-sürgınge ūşyraǧandar qauymdastyqtyŋ töraǧasysyz. Aldymen, osy qauymdastyq turaly aitsaq.  Halyqqa aitar jaŋalyq bar ma? – 2019 jyldan bastap bızdıŋ qauymdastyqtyŋ jūmysy toqyrauǧa ūşyrap otyr. Kezındegı NKVD men KGB üiı – 2000 jyly Nūrsūltan Nazarbaev, iaǧni Qazaqstannyŋ tūŋǧyş prezidentı qol qoiyp bekıtıp bergen joba boiynşa, saiasi quǧyn-sürgın tarihyna arnalǧan mūrajai keşenı boluy kerek edı. Sol keşenge NKVD men KGB-nyŋ ǧimaraty, onyŋ aulasyndaǧy ataqty Türkıstan türmesı, atyşuly Qaraǧai saiabaǧy jäne Şaihovskii men Nauryzbai batyr köşelerınıŋ arasyndaǧy alleia tügel kıruı tiıs edı. Bız sol jūmysty bastap ta kettık. Mūrajai jūmys ıstei bastady. Alleianyŋ ekı betıne tügeldei märmär tastar ornatylyp, sol tastarǧa atylǧandardyŋ – halyq jauy dep atylyp ketkenderdıŋ – aty-jönderı jazyluy kerek bolatyn. Qazırgı tūrǧan aşarşylyq qūrbandaryna arnalǧan eskertkıştıŋ qarsy betınde, “halyq jauy” bolyp atylǧan qazaq ziialylaryna arnalǧan eskertkış tūruy kerek edı. Bıraq ökınışke qarai, 2005 jyly NKVD men KGB-nyŋ üiı zaŋsyz, qūityrqy jolmen jekeşelendırılıp kettı. Būǧan sebep – közı şel basyp, äbden dünieqoŋyzdyqqa salynǧan adamdardyŋ tarihty taptap, osynşama qazaqtyŋ ziialylary men betke ūstar azamattaryn azaptaǧan, qany tögılgen tarihi oryndy öz qolymyzben berıp qoiuymyz. Men sol 2005 jyldan bastap, 2019 jylǧa deiın kürestım. Prezidentke, barlyq jerge jyl saiyn hat joldap otyrdym. Eŋ soŋynda būl ǧimarat qoldan-qolǧa ötıp, satylyp kettı. Sol kezde men jūrtty jinap, tarihi ǧimaratty saqtap qalu maqsatynda aksiia ötkızdım. Sonda älgı jaŋa qojaiyndardyŋ özı şyǧyp “jaraidy, bızge aqşamyzdy qaitaryŋdar, ǧimaratty alyŋdar", dep ūsynys aitty. Bıraq bız ol ūsynysty jüzege asyra almadyq, sebebı ǧimaratty qaitaryp aluǧa qajettı aqşany taba almadyq. Bilıktegıler de qaitaruǧa niettenbedı. Osylaişa tarihymyzdy taptattyq. Mıne, osyǧan menıŋ janym auyrady, jüregım tüiıledı. Qandai jūmys ıstep otyr edık? Mūrajai jūmys ıstep tūrǧan kezde jyldan-jylǧa keŋeiıp kele jatqan, studentter, oquşylar, qarapaiym halyq kelıp, qazaqtyŋ basyna tüsken tozaqty, näubettı, zūlmat-zobalaŋdy közımen körıp, tarihpen tanysyp şyǧatyn. Sonda olardyŋ sanasy müldem özgerıp, qazaqqa degen janaşyrlyǧy oianyp, jüregı eljırep, ruhy tırıletın. Bız memlekettıŋ atqaratyn jūmysyn özımız atqaryp jürgenbız. Al qazır – otyratyn ornymyz da joq. Tek atymyz bar, telefonymyz bar, sol arqyly ǧana jūmys jürgızıp otyrmyz. Būl – ökınıştı jaǧdai. Bıraq bız būl ǧimaratty bärıbır qaitaryp aluymyz kerek. Ol – mındet. Būl – tarih aldyndaǧy boryşymyz. Ǧimaratty öz tarihi qyzmetıne jūmsauymyz qajet. Endı bır ülken jaŋalyqty, bır özgerıstı atap ötkım keledı. 2020 jyly qazırgı Prezidentımız Qasym-Jomart Toqaev saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn aqtau jönındegı memlekettık komissiia qūrdy. Būl memlekettık komissiia – 1990 jyly qūrylǧan alǧaşqy komissiianyŋ jalǧasy. Komissiia jūmysy barysynda anyqtalǧandai, 1929–1932 jyldary qazaq halqy Keŋes ükımetıne qarsy 500-den asa köterılıske şyqqan eken. Būrynǧy esep boiynşa bız 273 nemese 372 köterılıs dep jürgenbız. Bıraq keiıngı zertteu derekterı būl sannyŋ 500-den de asyp tüsetının körsettı. Osy köterılısterdıŋ bärı qarumen janşylyp, qatygezdıkpen basyp tastalǧan. Men de sol komissiianyŋ müşesı retınde jūmys ıstedım. Resei, Özbekstan, Qyrǧyzstan jäne basqa da körşıles elderdıŋ arhivterınen qazaqtarǧa qatysty, quǧyn-sürgınge bailanysty qūjattar jinaldy. — Qazaq halqynyŋ HH ǧasyr basyndaǧy demografiialyq jaǧdaiy turaly ne aita alasyz? Aşarşylyq pen saiasi quǧyn-sürgın jyldarynda halyq sany qanşalyqty qysqardy? – Qazaqtyŋ sanyna qatysty myna bır maŋyzdy derektı aita keteiın. Bügın ǧana "Qazaqstan däuırı" atty gazetten mynadai mälımetterdı oqyp otyrmyn: 1916–1918 jyldary 1,5–2 millionǧa deiın qazaq bosyp ketken, 300 myŋnan 1 millionǧa deiın aşarşylyqtan qyrylǧan, 1919–1923 jyldary 1,7–2,3 million bosyp ketken, 2–2,5 million aşarşylyqtan köz jūmǧan, 1929–1933 jyldary 1,8 million bosyp ketken, 2,4 millionnan 3 millionǧa deiın aşarşylyqtan ölgen. Osynyŋ bärın eseptegende, qyrylǧandardyŋ sany 10 millionǧa deiın jetedı. Tek aştyqtan qyrylǧandar sanynyŋ özı 6 millionnan asyp ketedı. Sondyqtan būl derekke senuge bolady. Mysaly, 1921 jyly Orynborda şyqqan Chuloşnikov degen orys ǧalymynyŋ eŋbegınde 1911 jyly qazaqtardyŋ sany 8 million 560 myŋ bolǧan dep körsetılgen. Būl turaly qazaqtyŋ belgılı jazuşysy Smaǧūl Elubai aǧamyz aitty. Taǧy bır derek boiynşa, Oktiabr revoliusiiasyna bailanysty jasalǧan qūjattardyŋ bırınde 1917 jyly qazaqtardyŋ sany 10 million dep keltırılgen eken. Al endı 1917 men 1937 jyldyŋ aralyǧyn alsaq, iaǧni 20 jyldyŋ ışınde 10 million qazaqtan 2 million 400 myŋ ǧana qalǧan. Sonda qalǧan 7 million 600 myŋ qazaq qaida kettı? Būl – qazaq ūltynyŋ basyna tüsken eŋ auyr näubet. Mūndai zūlmat, mūndai qorlyq eşbır öz jerınde otyrǧan ūlttyŋ basyna tüspegen. Būnyŋ bärınıŋ astarynda ne jatyr? Būnyŋ artynda qazaqtyŋ keŋ, qoinauy-qonşy tolǧan bai jerıne köz tıkken saiasat jatyr. 1932 jyly qazaqtar jappai qyryla bastaǧan kezde bızdıŋ basşylar Stalinge telegramma joldap, “aŋ aulauǧa rūqsat berıŋızder" dep ötıngen. Bıraq sol telegrammaǧa jauap retınde “aŋ aulaityn bolsaŋdar – jazalanasyŋdar", degen. Būl – qazaqty aŋnan da kem sanaǧandary. Keiın 1937 jyly qazaq ziialylarynyŋ jappai qyryluy jalǧasty. Qazır keibır jas tarihşylar KGB arhivınen alynǧan qūjattardy negızge alyp, "qazaqtar bır-bırın satqan" degen äŋgımeler taratyp jür. Bıraq bızdıŋ qauymdastyqtyŋ negızın qalaǧan Bekbolat Mūstafin aqsaqal būl turaly bylai degen: "Men NKVD-nyŋ qolyna tüsıp, qol qoiǧan bırde-bır adamǧa ökpelemeimın. Sebebı olardy ailap sabap, esınen tandyrǧanşa azaptaityn. Qandai qūjatqa qol qoiǧanyŋdy bılmei qalatynbyz. Eger ökpelesem, syrttai körsetıp bergenderge ökpeleimın," deitın. Sondyqtan arhivten tabylǧan qūjattardy zertteuşıler paidalansyn, bıraq ony jūrtqa jariia etıp, ūlt arasyna ırıtkı saluǧa bolmaidy. Ol tek tarihşylardyŋ ǧylymi jūmysyna kerek. «HALYQ ŞYNDYQTYŊ AITYLUYN KÜTIP OTYR» — Sız bır sūhbatyŋyzda aşarşylyqty “genosid” dep tanu kerek degen edıŋız. Bıraq osy künge deiın ony resmi türde “genosid” dep tanymai kele jatqanymyzdyŋ sebebı nede dep oilaisyz? –Būl öte özektı sūraq. Men būl turaly talai ret aittym. Aşarşylyq — qazaq halqynyŋ basynan ötken eŋ auyr zūlmattardyŋ bırı. Būl — qoldan jasalǧan qasıret. Sondyqtan ony “genosid” dep atauymyz qajet. Ökınışke qarai, osy künge deiın būl qasıret resmi türde genosid retınde moiyndalǧan joq. Bız būl mäselenı jyl saiyn köterıp kelemız. Mysaly, ukraindar özderınıŋ aşarşylyǧyn "Golodomor" dep atap, ony halyqaralyq deŋgeide genosid retınde moiyndatty. Olar būl jolda bırlıkpen kürestı. Tıptı bır joly ukraindar bızge “sızderde aşarşylyq kezınde paiyzdyq eseppen alǧanda bızden de köp halyqtan aiyrylǧansyzdar. Bırıgeiık, bırge ündeu jasap, älemdık ūiymdarǧa şyǧaiyq” dedı. Bıraq sol kezeŋde Nūrsūltan Äbışūly “aşarşylyqty qaita-qaita qozǧap, renış tudyrmaŋdar” dep toqtau saldy. Alaida bız soǧan qarap qalǧan joqpyz. Qoǧamdyq ūiymdar retınde jūmysymyzdy jalǧastyra berdık. Bıraq būndai maŋyzdy tarihi mäselelerdı resmi moiyndatu üşın memleket özı bastama köteruı tiıs. Bız tek qoǧamdyq deŋgeide aita alamyz, al ony zaŋdastyru – bilıktıŋ mındetı. Būl jerde bızdıŋ saiasi basşylyqtyŋ batylsyzdyǧy, jaibasarlyǧy kedergı boldy. Aşarşylyqty genosid dep atau üşın halyqaralyq ūiymdarǧa şyǧu, tarihi dälelderdı ūsynu, resmi türde moiyndatu üşın jıgerlı saiasatkerler, memleketşıl tūlǧalar qajet. Mysaly, 1965 jyly Hruşev Qazaqstannyŋ bes oblysyn Reseige qosam degende, Jūmabek Täşenov “Būl Konstitusiiaǧa qaişy. Eger sız osylai jalǧastyra berseŋız, men halyqaralyq ūiymdarǧa jügınemın”, dep qarsy şyqty. Hruşev şegındı, jerımız özımızde qaldy. Qazır de däl sondai tūlǧalar kerek. Halyq qoldauǧa daiyn. Halyqtyŋ şyndyqtyŋ aityluyn kütıp otyr. Bıraq ökınışke qarai, bügıngı bilık ünsız qalyp otyr. — Aitqandai, saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn tolyq aqtau jönındegı memlekettık komissiia qūryldy. Osy komissiia jūmysy üşın qiyndyqtar bar ma?  – Qazır, Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Jarlyǧynan keiın, ondai eşqandai kedergı joq. Būrynǧy KGB-nıŋ jasyryn arhivterı, arnaiy qūjattar — bärı aşyldy. Solardyŋ negızınde tom-tom kıtaptar daiyndalyp jatyr. Alda būl derekter köpşılık qauymnyŋ qolyna tiedı. Sondyqtan būl baǧytta uaiymdaudyŋ qajetı joq. Tabylǧan derekter, adamdardyŋ esımderı, barlyǧy da däleldermen negızdelıp, kıtap türınde jariialanady. Quǧyn-sürgın qūrbandaryn jyl saiyn eske alamyz. Bıraq älı künge deiın aqtalmaǧandary bar. Mysaly, 1929–1932 jyldary köterılıske şyqqandardyŋ bärı «bandit» dep tanylyp, aqtalmady. Aşarşylyq pen köterılısterge qatysqan, qyrylǧan myŋdaǧan adamnyŋ qūjattary joq, esımderı ūmytylǧan. Degenmen, ızdese tabylady. Maǧan da adamdar habarlasyp, “sol jyldary joǧalyp ketken atamyzdyŋ aty-jönın tauyp berıŋızşı, dep sūraidy. Bıraq bızde tūraqty keŋse, qarjylai qoldau joq. Soǧan qaramastan, qoldan kelgenşe zerttep, jūmys ıstep jürmız. — Biyl saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn eske aluǧa arnalǧan şeruler ūiymdastyruǧa elımızdıŋ keibır qalalarynda rūqsat berılmedı. Sız būǧan ne deisız? Şynymdy aitsam, ondai tosqauyl jaily özım estıgen joqpyn. Bıraq menıŋ ūstanymym — eşqandai tosqauyl bolmauy kerek. Būl — bızdıŋ tarihymyz. Būl — bızdıŋ ūlttyq qasıretımız. Osyndai auyr tarih arqyly bız ūrpaqty tärbieleuımız kerek. Ūrpaq öz babalarynyŋ qandai zūlmattardan ötkenın, qandai qorlyq pen qiianat körgenın bıluı tiıs. Sonda ǧana onyŋ boiynda elge, jerge degen süiıspenşılık, naǧyz patriottyq sezım oianady. Patriotizm — eŋ aldymen, öz halqyŋnyŋ tarihyn bıluden bastalady. Men özım Almatydaǧy joǧary oqu oryndaryn aralap, kezdesuler ötkızıp jürmın. Tarih fakultetınen basqa, köptegen studentterdıŋ būl zūlmattar turaly mülde habary joq. Qazaqtyŋ basynan mūndai näubet ötkenın estıgende taŋǧalyp, alǧaş estıgendei bolady. Sondyqtan tarihty jastardyŋ közımen körıp, jüregımen sezınuıne jaǧdai jasauymyz kerek. – Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn eske alu şaralary jyl saiyn älsırep bara jatqan sekıldı… – İä, ökınışke qarai, eske alu şaralary būrynǧydai quatty emes. Mysaly, 1997 jyly quǧyn-sürgın qūrbandaryn eske aluǧa jiyrma şaqty avtobuspen baratynbyz. Bügınde bar bolǧany ekı-aq avtobus, onyŋ özıne är jerden qosyla salǧan, naqty repressiia qūrbandarynyŋ ūrpaǧy emes adamdar mınıp jür. Quǧyn-sürgınge ūşyraǧandar azaiyp bara jatyr. Al bız, solardyŋ ūrpaǧy retınde, qauymdastyqtyŋ atynan ūiymdassaq, qaitadan ülken top bolyp jinalar edık. Bıraq bızge naqty jūmys ısteuge mümkındık berılmei otyr.Men özım osy baǧytta jastardy jūmyldyryp, tarihpen jūmys ısteitın topty ūiymdastyra alar edım. Jastar arasynda tarihqa şynaiy qyzyǧuşylyq tanytyp jürgender köp, bıraq bızge tek mümkındık kerek. Bız tıptı elordadaǧy "Aq jol" partiiasynan bır bölme sūrap hat jazdyq. Olar özderın "Alaştyŋ mūragerımız" deidı, alaida “mümkındıgımız joq" dep jauap berdı. Bükıl biznesmenderdıŋ basyn qosyp otyrǧan partiiaǧa bır bölmenı beru qiyn boldy ma? Būl – naǧyz betperde: syrttan alaşşyl, al ıştei beitarap. «ELDIŊ RUHY - ONYŊ TARİHYNDA» — Bilık būl ıske nege nemqūraily qaraidy dep oilaisyz? — Byltyr 31 mamyr — saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künıne orai qalalyq äkımdıkke keldım. Būǧan deiın bırneşe jyl qatysa almaǧan edım, öitkenı Astanaǧa qonys audarǧanmyn. Işkı saiasat basqarmasynyŋ qyzmetkerlerımen söilestım. Olar maǧan: “Bızdı synamai-aq qoiyŋyzşy”, dedı. Men de kelıstım, uäde berdım. Bıraq sözdı äkım bastasyn, men qorytyndy söz söileiın dep ötınış aittym. Alaida, äkım kelıp, amandasudyŋ ornyna tık qaramai öte şyqty. Sol sätte men de barlyq şyndyqty aityp,  renışpen ketıp qaldyq. Keiın ışkı saiasat basqarmasyna habarlasqanymda olar: “aǧa, byltyr sızdıŋ sözıŋızden keiın äkım orynbasary ekeumız jūmystan şyǧyp qaluǧa qaldyq, biyl kelmeseŋız eken” dedı. Men ne ıstedım? Tek şyndyqty aittym. Al olar qaita kelgenıme, söilegenıme ūialǧandai keiıp bıldıredı. Būl ne masqara? Sonda men — tarih üşın şyryldaǧanym üşın kınälımın be? Jasym jetpısten asty. Bıraq halyqqa qiianat jasalyp jatqanyn körıp tūryp, ünsız qala almaimyn. Tarihymyzdy özımız baǧalamasaq, ony eşkım de bız üşın saqtap qalmaidy. Men osyny aityp, şyryldap jürmın. Eger bügın bız — būl jaǧdaidy körıp, bılıp otyrǧandar — ünsız qalsaq, erteŋ ösıp kele jatqan ūrpaq eşteŋe bılmei ösedı. Sondyqtan, ūlttyq tarihty mektep pen universitet baǧdarlamasyna jüielı türde engızu, mūrajailar jūmysyn küşeitu, tarihty zertteitın komissiialar jūmysyna erkındık beru, qauymdastyqtarǧa naqty qoldau körsetu kerek.  Mūnyŋ bärı memlekettıŋ strategiialyq mındetı boluǧa tiıs. Öitkenı, eldıŋ ruhy — onyŋ tarihynda. –  Jas ūrpaqqa tarihty, osynau zūlmat künnıŋ qasıretın ūǧyndyruu üşın ne ısteuge bolady? – Bırınşıden, muzeilerdıŋ jūmysyn jandandyru kerek. Mysaly, Qaraǧandy maŋyndaǧy Dolinkada repressiia qūrbandaryna arnalǧan muzei bar, Şymkentte de osyndai muzei bar. Osylardy qoldap, keŋeitıp, elge qoljetımdı etu qajet. Almatydaǧy NKVD–KGB üiın qaitaruymyz kerek. Eger bızge sol mümkındıktı berse, men özım otyryp, bükıl jūmysty ūiymdastyrar edım. Öitkenı bız memleketke qajet ideologiialyq jūmysty atqaryp otyrǧan edık. Alaida, ökınışke qarai, menı bilıktegı eşkım jolatpaidy. — Ūlttyŋ jadyny saqtap qalu üşın tek muzei men eskertkış jetkılıktı me? Jastarmen jūmys ısteudıŋ qandai jaŋa formalary kerek dep oilaisyz? – Būryn bızdıŋ ortalyqqa köptegen student kelıp tūratyn. Tarihi derekter jinap, ǧylymi jūmystar jazatyn. Mıne, sol jūmys toqtap qaldy. Bızdıŋ maqsatymyz – tek muzei aşyp qoiu emes, sol zūlmat turaly jinalǧan derekterdı halyqqa jetkızu, nasihattau. Halyqtyŋ sanasyna sıŋıru üşın tek muzei az. Bızge mektep baǧdarlamasyna arnaiy sabaqtar engızu, JOO-larda därıster bastalǧanda üş minuttyq tarihi şolu jasau kerek. Sonda ǧana būl zūlmat ūrpaq jadynda saqtalady. Men būl jaiynda jazdym da, aittym da. Bıraq qazırgı taŋda 31 mamyrda ǧana eske alamyz, onyŋ özınde keibır adamdar ǧana, saltanatty konsert ötkızumen şektelemız. Şyn mänındegı ūǧynys, sezım, sanada jaŋǧyru joq. Halyqqa tarihty jetkızu üşın tek eskertkış emes, jüielı nasihat kerek. Mektepterde arnaiy sabaqtar engızıluı kerek. Universitetterde ūstazdar därıs aldynda üş-aq minut bolsa da, osy ūlt tragediiasyn eske salyp otyrsa – sonyŋ özı ūrpaqtyŋ sanasyna sıŋedı. Bızge – tarihqa adal, şynşyl ūrpaq kerek. Sonda ǧana bız täuelsızdıktı tek formaldy emes, ruhani türde de ielenemız. Ūlt retınde jaŋǧyramyz. «ŪLTQA JASALǦAN QİIаNAT BOLMASA EKEN DEDIM» – Estuımşe, Almatydaǧy Aşarşylyq qūrbandaryna arnalǧan eskertkıştıŋ aşyluyna özıŋızdıŋ ülesıŋız bar eken. Sol müsınnıŋ tarihyna toqtalyp ötsek. – 1992 jyly 31 mamyr künı alǧaş ret Aşarşylyq qūrbandaryn eske alu şarasy öttı. Sol künı osy jerde ülken qara tas tūr edı. Sol tastyŋ astyna "1931–1933 jyldary aşarşylyqtan qaza tapqandarǧa eskertkış qoiylady" degen söz aityldy. Bıraq, būl uäde köp jyldar boiy tek söz küiınde qalyp, oryndalmady. Bır kezderı Bauyrjan Baibek äkım bolyp tūrǧan tūsta, 31 mamyr künı şeru kezınde men söz söiledım. Sol kezde men oǧan: “Ainalaiyn, myna qara tastyŋ tūrǧanyna şirek ǧasyr boldy. Äkımder auysyp jatyr, bärı uäde beredı. Bıraq bırde-bırı oryndamai kettı. Būl — ūltqa jasalǧan qiianattyŋ belgısı bolyp qalmasyn” dedım. Sonda Bauyrjan  “Uäde beremın, kelesı jyly eskertkış ornatylady”, dedı. Sol söz sonymen qalǧandai bolǧan edı. Arada bırneşe ai ötkende, şamamen nauryz aiy bolu kerek, men Almatyda jürgenımde qalalyq äkımdıkten habarlasty. «Sızdı äkım ızdep jatyr» dedı. Artynan äkımnıŋ orynbasary Arman Qyryqbaev şaqyrdy. Barsam, menı komissiiaǧa qatystyru üşın şaqyrypty. 23 joba ūsynylǧan eken. Sonyŋ ışınen bırın taŋdauymyz kerek boldy. Sol jobalardyŋ ışınde bır eskertkış maketı maǧan bırden qatty äser ettı. Ne äser ettı deisız be? Eŋ bırınşı — kelınşektıŋ betındegı qasıret. Onyŋ janarynda bükıl ūlttyŋ qaiǧysy tūrdy. Ol közqaras menıŋ jüregımdı qaryp öttı. Sosyn — qazan. Bos qazan. Mal tügel qyrylyp, tek terısı men tūiaǧy qalǧan. Qazan töŋkerılıp jatyr. Oşaq söngen. Būl — aşarşylyqtyŋ eŋ auyr simvoly edı. Qazan qainamai qalǧan elde ömır de toqtaǧan. Taǧy bır nazarymdy audarǧan närse — qabyrǧasy qabysqan balanyŋ süiegın köterıp otyrǧan ana beinesı. Ana — tırşılıktıŋ simvoly, al ol tırşılıktıŋ özegı — bala. Al būl jerde ana ölı balasyn qūşyp otyr. Būl körınıs adam janyn şoşytady, bıraq tarih üşın — öte maŋyzdy. Sodan men osy jobany taŋdadym. Keiın komissiia da tolyq qoldap, däl sol jobany bekıttı. Eskertkış osy taŋdaudan keiın ornatyldy. Osy ıske atsalysqanyma rizamyn. – Sūhbattasqanyŋyzǧa rahmet!  

Dana Nūrmūhanbet

«Adyrna»