Qyzǧyş qūs

Jas ädebiet - jaŋa jol Qazaq ädebietınıŋ täuelsızdıktıŋ alǧaşqy kezeŋındegı, keşegı būlǧaq pen syrǧaqtyŋ uaqytynda qazaq halqynyŋ önerden örısı bölınbegende, jalynsyz jyldar jalyna qol salyp el üşın eren eŋbek etken jyldar ışınde T.Äbdıkäkımov, A. Kärıbjanov, S.Qaliev, M.Raiymbekūly, Ä.Balqybekter bar. Bıraq osylardyŋ arasynan erekşe, Nar basy noqtaǧa simas şeşılse şıderge, kesılse kısenge könbes T.Keŋesbaev mınezı tüsınıksız de, tüsınıktı de. Tüsınıksızdıgı mınberge şyqqan dattauǧa dyrau, maqtauǧa şyǧai aǧalar ötkendı aŋsap, armanda joq arda talanttarǧa oda arnap, estıŋ tısın şūqyp jep jürgenmen, aramyzda jürgen aqqūla talantty, daryndy eskeruge eleuge kemşın tartyp, kejegemız keiın tarta bererımız ras. Qyzǧanyştyŋ itı iesız ketkende, ört önerdıŋ kiesız keterı dausyz. Qazaq ädebietınıŋ sölın naryqtyŋ belınen ötkıze almai jatqanymyz, ädebiettı jetkıze almai jatqanymyzda. Semeidei qara sözdıŋ sary, jūrtyn sözben küŋırentıp jürgen tylsym Tynyştyqbek aǧa qasynda, talant Talǧat bar ekenı bäsıresız, äsıresız aqiqat. Tepsındı, dümdı tūǧyrly Talǧat mınezı keide kesek, keide kesel körınıp jatary tülektı jūrtqa tüsınıksız körıngenmen,  jürektı jūrt jyly tartyp, jymiia qabyldaidy da. Talǧat aǧa Keŋesbaevty alǧaş körıp tanyǧan kezımde buynymyz bos, tırsegımız dırıldek edı. Boilap bılınıse, tereŋ tanysa almadyq. Alǧaş oqyp qūryq salǧan,  būǧau būzǧan kıtabymyz «Fransuz ätırınıŋ iısı» boldy. Keiıngı körgenımız «Qyzǧyş qūs»,  bertın boi ūrǧanymyz « Olar ekeu edı» boldy. Basynda bılmek üşın oqydyq, keiın körmek üşın,  qazır qyzyǧyp oqimyz.  T. Keŋesbaev qazaq ädebietın Mūhtar Äuezovten keiın mūzart şyŋǧa aparyp tastaǧan apaitös, aibat aidyndy jazuşy.  At köpır, saban sözdıŋ ışınen asyl –tabu öte qiyn, al som altyn, taitūiaq,  jamby jyrdy tabu qiynnyŋ qiyny. Sadaǧanyŋ sadaǧasy, aqsarbastyŋ aqtaluy,  bozqasqanyŋ bosqa ölmeuı, täbärıktıŋ tabyluy.  Talǧat Keŋesbaevtyŋ tobyǧy bölek,  tabany tarǧyl tūiaǧy tūmsa şyǧarmalarynyŋ bırı «Mosart» romany.  Roman tört-aq betten tūrady. İia, eşqandai ädebiet teoriiasy, söz zaŋyna baǧynbaidy. Al ädebiet zaŋǧa –tiıspe. Jalpy önerdı, şyn sūlu tuyndyny tabiǧattyŋ özgeşe perzentın bır qalypqa, bır pışınge kırgızu mümkın be. Özgeşelegımen, ūqsamaityndyǧymen erekşelense kerek. Roman mülde basqaşa bastalady. «Tünımen ūiyqtai almaǧan Adam tüs kezınde süiretılıp ornynan tūrǧan. «Közımnıŋ ılıngenı sol edı ǧoi, ūlym-au. Pianinoŋdy daryldatyp, oiatyp jıberdıŋ...»- dedı ışınen. Äjethnaǧa kırıp, şaruasyn bıtıre otyryp, ūzaq oilandy. Anau-mynau emes bır myŋ dollar. Keşe jıgıtter bergen tapsyrma. Sırıŋke.  Şidı türtıp qalady-myŋ dollar. Myna eskı «Jigulidı» satady,  jaŋasyn alady. Taǧy...taǧy...oilar... Adam jaman kısı emes, aqköŋıl.  Aŋqau. Bır kısıge jeterlık jomarttyǧy da bar. Bıraq qorqaq. Özı soǧan yza bolady.  Bala bolyp oinaǧanymen, töbelesıp körmeptı.» Erekşelıgı sonda keiıpkerdıŋ aty joq. Atsyz, jönsız, näsılsız. Bır qaraǧanda avtor eşteŋe aityp tūrmaǧan sekıldı. Al ekınşı jaǧynan tereŋ oilap, tebırene tüsınseŋız bılmeitın, beimälım jaiyttardy anyq ūǧynasyz. Adam būl jalpy ūǧym. Işınde ol da, būl da, qala berdı sız ben bız de barmyz. Bız qanşalyq adam degen atqa laiyqpyz. Adaldyqtyŋ aq tuyn qanşalyqty biık ūstap jürmız. Būl jaǧy jūmbaq. Bıraq adam ekenımız anyq. Ortaq atau, bölek ıs. Bary osy. Adam öz ısıne myǧym. Ne ısterın, ne qajetın bıledı. Al balasy müldem basqa. Böten älem. Jaŋa jūrt. «-Kettık, balam. -qaida? -Ormanǧa. -Oi,papa, qandai molodessıŋ. Şırkın, menıŋ pianinomdy alyp barsaq qoi! -Ony qaitesıŋ?-dedı Adam balasyna qarap. -Papa, ormannyŋ öz änı bar ǧoi, sen bılesıŋ be ony... Mosartty tyŋdasaŋ ǧoi, papa! Adam balasyna küdıktene qarady. «Esı dūrys emes, äitpese jyndy kısınıŋ sözın söilei me?» Adam –qylmys, zor zombylyqqa bara jatyr. Ol -, ättegensız jürek ätkenşek köŋıl balany ūǧar emes. Ūǧu da mümkın emes. Leimnıŋ «Soǧys aldyndaǧy» povesındegı Fris pen balanyŋ, A.Kanpetidıŋ «ūl»tuyndysyndaǧy «Soqyrlanudaǧy» ǧalym men balanyŋ äŋgımesı siiaqty. «-Jür,papa, bız daiynbyz. -Bızıŋ kım? -Şarik pen men. -Jetısken ekensıŋ itpen dos bolsaŋ...» Sebebı adam da meiırım joq. Aqjürek adaldyq, däurensız darhandyq joq. «Malǧa adamnyŋ dosy joq, maldan basqa». Ol jaŋa zamannyŋ eskı keiıpkerı. Nemese eşkım öltıre almas mäŋgılık beine. «-Papa, ormannyŋ iısı qandai tamaşy! İıskeşı, būl da ǧajap muzyka ǧoi,- dedı Botai. «Tochno»-dedı ışınen Adam. «Tochno, jyndy, mūny därıgerge qaratu kerek». -Papa, tyŋdaşy, būl –Mosart,-dedı ūly kassetany qosyp jatyp. Jürıp kettı.» Än men Adam bölek. Jazuşy osyny sonşalyq näzıktıkpen tek –tän sezım tılımen jetkızedı. Öner men ömır şyndyǧy, beikünä balalyq pen qatıgez qarttyq, bazarǧa bettegen säbi men qūr qaityp kele jatqan äke, iaǧni aq pen qara, jaqsylyq pen jamandyq, «balalar men äkeler» mäselesı, bärı avtordyŋ «sanap» şyǧarar sözder ışınen jarq etıp şyǧa keledı. Bos sözge, artyq şaşyluǧa äuestıgı joq qalamger tüpte jatqan, türıkpen taudyŋ tasasyndaǧy, arystan artyndaǧy asyl oilaryn qarjy qadırın bıler saudagerlerdei şym-şymdap şyǧaryp, senımdı sıŋdıredı. Floberşe: «sözge saraŋ, oiǧa jomart». Qaltasyna qol salyp edı, sırıŋke emes, oramal şyqty. Anasy qaitys bolǧanda jyrtysqa taratqan üş jüz oramaldyŋ bıreuı özınde qalǧan. T.Keŋesbaev ädebiet älemınıŋ bar täsılın maitalman maidangerdei erkın meŋgergen, alyp ta, şalyp ta jyǧady. Jalǧyz jol, bır boiaumen qūlyptauly, -sandyqtyŋ baryn aqtaryp beredı. Bügıngı köp maqtauly, dümdı, şūbar tös, qoŋyrauly, nökerlı qalamgerlerden sözge salaq, oiǧa olaq jazarmannan T.Keŋesbaevtyŋ erekşelıgı de osynda. A.Diumonyŋ «Üş noiany», Stendaldıŋ «Qyzyl men qarasy», A.Riunoskenŋı «O, tomidıŋ ūiaty», J.Aimauytovtyŋ «Aqbılegındegı» sekıldı detaldı jazuşy janamai-jasqamai-aq özı soqqan söz saraiǧa bırge qalap jıbergen. Adam elge berer oramaldy özıne alyp qalǧan. Oramal emes ölımdı, asyqtyŋ emes, ajaldyŋ oramalyn qaltasynda qaldyrǧan. Adamnyŋ ısı qorlyqty, qauıptı ekenın jürekpen sezıp, ış tartasyz. Ary qarai auyz barmas, oi jetpes sūmdyq boi körsetedı. «Adamnyŋ talaidan bergı külgenı osy. Özı-özınen. Ömırı boiynda joq qaisarlyq kele qaldy.  Bır minut batyrlyq bıttı. Şap berıp aq pudeldı ūstap, üstıne şaşa-maşa benzin qūidy. «Äi, senıŋ de äielım  Türkiiadan alyp kelgen kılemnıŋ üstıne ıstemegenıŋ bar ma?» şybyqtai iretılgen qūiryǧynyŋ ūşyna oramaldy bailap qoidy. Jerge jıberıp, «kä-kä, küşıgım» dep edı, it emes pe, aldyŋǧy ekı aiaǧyn köterıp, tılı salaqtap, şyr köbelek ainaldy. Botai üiretken. -Qazır senı biletemın, ittıŋ balasy,-dedı tūŋǧyş ret kıjınıp. «İt-iesı üşın»degen atam qazaq, myna ormandy jalǧyz özım örtep jürem be? Bıreu körıp qalsa qaitpekpın. Botai oianyp ketse mamasyna aityp qoimai ma? Op-oŋai sırıŋkenı tūtatyp tastai saldy. Otty şyr ainalǧan.  Anasynan qalǧan oramaldy almaq bolyp qolyn sozǧanda jalyn şarpyp tüstı. «Oramal,oramal-apamnan qalǧan köz...» Otqa oranǧan aq pudel jan ūşyryp baryp, Botai ūiyqtap jatqan «Jigulidıŋ» ışıne qaşyp kırdı. Sol-aq eken...» Final. Sūmdyq. Tragediia. Būǧan deiıngı qandai şyǧarmany oqysaq ta selt etkızbes su suretter müldem basqa sipatta bılınedı. Batys ädebietındegı «Momento Mori», «ölım sätı» tek keşegı 20-ǧasyr basynda jalau tastap,  jon tartqyzbai ketken ekzistensializm baǧyty,  ūşqyny ūly tuyndylar «Qorǧansyzdyŋ künı», «Ait künderınde» körıner kereǧarlyq tragediiasy köz aldymyzǧa köldeneŋ tartylady. Tanymdy tūsaulap, sezımdı sendeltetı. «Ört üş künge sozylǧan. Bükıl qala bolyp jabylyp, äreŋ öşırıp aldy. ....Adam tıl-közden aiyrylǧan.  Jüz jylǧa qartaiǧan. Şaşy tüsıp qalǧan. Ol tük emes qoi, Botaidyŋ jylyn bergennen keiın ömır boiy bırge oqyǧan, bırge tūrǧan äielı kuieuge şyqqan. Kımge deisız ǧoi?  Nalogovyidaǧy baldyzynyŋ bastyǧyna. El bır-ekı ai söz qyldy. Sosyn qoidy. El söz qylyp jatqanda «Gerbalaifpen» qorektengen äiel jalt-jūlt etken qap-qara «Mersedeske» mınıp, qalanyŋ ışınde aǧyzyp jür.  Jol erejesın būzbaidy. Adam ormanǧa keldı. Öz uchaskısıne. Örtengen orman. «KamAZ»-ǧa yŋqityp tūryp aǧaş tiegen bauyry janynan öte şyqty. Tanydy. Toqtaǧan joq. Auru aǧanyŋ keregı ne? Bırge tumaq bolsa da, bırge ölmek joq. «Zakazdy uaqytynda oryndau kerek, Adam aǧa!" Bsisuşalaq «Artyq söz joq, tek ömır, ömır...», artyq aitar kım bar.  Mırjaqypşalasaq «Kösemder keşe qaida edıŋ!» Ökınıştı Adam örtengen ormanǧa keledı. «... Adam qara küiege oralǧan, jalǧyz qalǧan qaraǧaidy qūşaqtap jylady.  Botaidy-balasyn saǧyndy. Ainalasyna qarady. Qyltiǧan tübırler bır kezde Mosarttyŋ är notasyn basqan Botaidyŋ balǧyn sausaqtaryndai şoşaiyp-şoşaiyp tūr.» Muzykany tüsınbese de, tüsıngen jürek sözı būl.  Ūqpasa da, būqpas sezım sözı būl. Önerın öltırgen Bırjanǧa arqany batqan,  Aqanǧa sözı, Abaiǧa qamşysy, Ämırege älegı, Maǧjanǧa mazaǧy batqan jūrttyŋ sözı sol. «Aqyn-böbek»,  öner-böbek, än-säbi, äuen äntek. «Menşe süier» jan bar ma. Roman soŋyndaǧy sözder jan şoşytyp, arqa şymyrlatady. Aǧaş tiegen kamazdar, adamzattyŋ künäsın, Adamnyŋ örtegen balasyn Mosarttyŋ äuenın artqan kölıkter. «Bır kezde, maǧan senıŋızşı, aǧaş tiegen jiyrma «KamAZ» kelıp toqtady. Sol –aq eken... Qara ormannan şar ete tüsken säbidıŋ dausy estıldı.» Ölık tiegen kölıkter. Kempırbai, Abai, Äset, Älihan, Mūhtar, Sūltanmahmūt,  Jüsıpbek,  Şäkärım,  Qanyş aralaǧan esıl aǧaştardy tiegen maşinalar. Qazaq dalasynyŋ şaşyn jūlyp, jüregın üzgen jandar. Romanǧa adasyp kırgendegı körıner «gaişnik» beinesı talai syrdyŋ aşady. «...MAİ beketı. Bır kezdegı jüdeu «gaişniktıŋ» moiny juandap, şyr bıtken. Bıraq, tütınnıŋ iısı tamaǧyna kelıp, jūtyna beredı eken. Tanys därıgerlerdıŋ bärıne qaraldy. Sonda da bolmapty. Auyryda. Özı sondai bedeldı. Eşkımdı mensınbeitınderdıŋ özı, oǧan «Bälenbai, Bälenbaevich» dep, jaltaqtap jatady... -Kömektesıp jıberıŋızşı, ötınemın sızden.-Myna kısı joldasyn jerleuge äkelıp tūr.Özıŋız de bıletın şyǧarsyz, būl jas jıgıt myna MAİ beketınde tūratyn edı ǧoi, tamaǧy auyryp, bır-aq künde qaitys boldy. Adam qolynda bar kezınde kerek eken ǧoi, «Bälenbaevich» dep, bärı jalpaqtap jüruşı edı, jerleuge de kelmedı ǧoi, ittıŋ ǧana balalary...» İia, iia  bassyzdyqqa, şekten asqan şeksız aiuandyqqa jol bergen keiıpkerler syiqy osyndai. Romandaǧy obrazdardy jılıktep, jıktep bölsek: 1.Örteuşıler, 2.Örtenuşıler, 3.Soǧan jol beruşıler. Eger sız Botai ǧana örtendı deseŋız qatelesesız. Bala ǧana öldı deseŋız, qatelesesız. «Tūrmys atyn-tylsym deidı». Mosart öldı. Muzyka öldı. Syŋsyǧan orman jan tapsyrdy. Aq pudel öldı. Sız ben bızdıŋ balalar oinar orman otqa orandy.Alaştyq arqadaǧy arqa süier aǧaştary qara ... qol bylǧar küiege ainaldy. Sız ben bız örtendık.Otannnyŋ ormanyna qol salyndy. Jetı qazynamyz jandy. Ūldarymyz şahid boldy. Täuelsızdık deitın täuır sözdıŋ ışındegı şyn tragediia qauzap jazǧan qalamnan keiın bet körsettı. Basynda töŋkerısşıl, keiın basqa soqpaqty taŋdaǧan Goia aitady: «Maǧan revoliusiia turaly aitpaŋdar, barrikada basynda ölgen äieldı körsetpeŋderşı». Ūly ūstaz Q.P.Jüsıp «Milliondardyŋ basyndaǧy haldı bıreu arqyly da körsetuge bolady»-deidı. Sözımızge «Mosart uäj». Soŋǧy jiyrma jyl ışınde söz... ışındegı ozyǧy, moiny ozǧan, qara üzıp şyqqany, jürekten ūrar jebesı, sauyt būzar sübelısı osy. Şar etıp şyqqan säbi dauysy, esıl ormanǧa jas qaiyŋǧa, balǧyn terekke qoiylǧan eskertkıştegı alaş aǧaşynyŋ azamat jazuşyǧa ökpesı joq. «Alasa aǧaş» baryn berdı. Tögıltıp aityp, egılıp aitty. «Söz özınıkı», bıraq öner bızdıkı. Bar önerdıŋ batagöiı ädebiet. Ädebiet eldıkı. Tabysty talant Talǧat Keŋesbaev «Mosarty», fransuzdyŋ «Äşekeiı», orystyŋ «Baldan soŋy», japonnyŋ «Mūǧalım Moriı» siiaqty şaŋ jūqpas şedevr, būlt baspas şyn tuyndy ekenı kämıl. Qor elde qolda bardyŋ qadırı bolmai jatary jan suytady.  T.Keŋesbaevtyŋ taǧy bır tuysy bölek tuyndysy rok-novella «Marafon».  Basty keiıpker Darhan bırde aqyldy, bırde aqylsyz, bırde komediant, bırde filosof. «Är bala-danyşpan, är danyşpan –bala» «Aijan şydai almai kettı. Jıgıttıŋ janyna jetıp bardy. -Jürıŋız...men sızdı jetkızıp salaiyn.-Qyz baiqamai qaldy, zaǧip jıgıt qolynan myqtap ūstap ülgerıptı. -Aparyp salyŋyzşy,-jıgıt jylap jıberuge şaq qaldy. Osy kezde avtobus ta köşenıŋ būryşynan şyǧa keldı. Aialdamadaǧylar şulap kettı. «Aparyp sal, ainalaiyn...» «Körgendı bala eken». «Şapaǧaty tielı... şapaǧaty» dep tapal dauystap qaldy. Qalanyŋ şetıne baratyn sary avtobus ornynan yŋyranyp zorǧa qozǧaldy. Joǧaryda bas tüiısıp, tömende tau aiaqtar qūitaqandai baspalardy ezıp, avtobus ışı bazardaǧy ettıŋ öşıretınen kem emes, aiǧai-şu. Aijan janarynan airylǧan jıgıtke qaramauǧa tyrysady. Qarasa boldy özı jylap jıberetın siiaqty.» Ekınşı joly jıgıt-mylqau. «Qyz ben bıgıttıŋ janary tüiısıp qaldy. Qyz: -«Sen qyzyqsyŋ ǧoi...mūnyŋ ne endı...» (sol ma, sol emes pe) Jıgıt: «Sen sondai tamaşa qyzsyŋ!» (Aiyrylmau kerek endı). Qyz: «Nemenege qaraisyŋ, kerek edıŋ sen maǧan?» Jıgıt: «Men senımen qalai da tanysam, süikımdı qyz!» Avtobus aialdamaǧa toqtady. Aijan avtobustan tüsıp barady. Mylqau jıgıtke tıl bıttı. -Qaryndas, säl kıdıre tūryŋyzşy.» Darhan basynda qala men dala, keşelık pen köşelık, Qiiasbai mınez bärı bırıge kelıp jaŋa keiıpker pışının jasaǧan. Darhandy qūr näpsänıŋ jolynda jürgen, tek jürek lüpılıne ǧana män berer taiaz deseŋız qatelesesız. Onyŋ boiynda tabiǧattyŋ bar boiauy bar. Būl Keŋestık däuırdegı «jaǧymdy» nemese «jaǧymsyz»degen pışınge syimas bärı aralas, sintez, kesıp aituǧa kelmes jaŋa obraz. «Aijan oǧan ürke qarady. Közı şarasynan şyǧyp barady. -Senı jalyqtyrmau üşın,aimalap, jyly-jyly sözder aituym ... -Ne smeite! -Şynynda, solai ǧoi, jyly-jyly söilep jandaryŋdy ötırık bolsada aialap tūrǧandy qalaisyŋdar. Jasandy aialaumen jandaryŋdy auyrtqandaryŋdy keş,öte keş tüsınesıŋder -Doǧar endı! Tyŋdaǧym kelmeidı. -Men geniimın. -Joq, sen Qojanasyr men Don Kihottyŋ qaldyǧysyŋ -Ha...ha...ha... ol da mümkın. -Men ketem... -Bara ber -A, solai de fraer! Qyz syrtqa ūmtyldy. Asyǧys kiınıp jatyr «Durak HH veka. Qazır-aq, aldyma kep keşırım sūrap jalynarsyn». Darhan qūtyrynǧan muzykany küşeitıp qoidy da, bilei jöneldı. Muzyka oinap tūr. Jarq-jūrq etken qyzyldy-jasyldy jaryq. Aijan üiden şyǧyp bara jatyp küldı. Nege külgenın özı de bılmeidı.» Bız būǧan deiın ärı-särı obrazdardy qaiyq şetı, jol basyna iterıp, qatarǧa qospaǧan edık. Şolohovtaǧy, Bulgakovtaǧy adasuy köp, alysuy joq körıner keiıpkerler, I.Esenberlindegı «Alaşordaşylar»beinesı tıptı sūr sūlba emes, qaralar qatarynda edı. Darhan jyǧylyp jatqan qyzǧa, süigen qyzyna qol sozyp tūrǧyzbaidy. «Aijan kele jatyp, aiaǧy taiyp kettı de, qūlap tüstı. (Būnysy qisynbaityn edı) «Netken jasandy edıŋ Aijan». «Köterşı menı, Darhan». Jıgıt qūlap jatqan qyzǧa būrylyp qarady da, basyn şaiqap aldyǧa qarai jüre berdı. «Netken jasandy qylyq». Aijandy seruendep jürgen kempır men şal köterıp aldy. Şal «Qyzym-au, baiqasaŋ ettı». Kempır: «osy senderdıŋ tüpterıne osy biık ökşe etık jetedı, qaidaǧyny qaidan şyǧaorady...osylar moda emestı moda ǧyp... Jazym bola jazdadyŋ ǧoi... eş jerıŋ auyrǧan joq pa? Alqynyp dos qyzy jettı. «Ne boldy saǧan?» -Soqyr, naǧyz, soqyr!-dedı Aijan. Kempır men şal eşteŋe tüsıngen joq. Bastaryn şaiqap jönderıne kettı. «Soqyr, naǧyz soqyr». Dos qyzy tüsıngen joq. Adamdar asyǧys basyp ötıp jatyr.» Darhannyŋ qyzǧa söz aituy sız ben bız bıler bıregei ssenarii jolymen jürmeidı. Ol Alpamys emes, Qobylandy emes, Er Tarǧyn emes, Tölegen emes eşkım emes,  qyzǧa söz aituy qazaqi ūǧymnan alşaq, adami ūǧymnan alys. Tūrmysqa şyq degen sözı tūsausyz, süiem degen sözı şıdersız. «Toqyma toqyp otyrǧan qyzdar da bastaryn köterdı. «Aijan...ainalaiyn» ... «Darhan...öŋım be, tüsım be?» -Qyzdar, Aijandy oŋaşa qaldyra tūryŋdarşy. Qyzdar aŋ-taŋ. -Qyzdar, men senderge aityp tūrmyn ǧoi... Qyzdardyŋ közderı baǧjiyp aŋ-taŋ küilerı bölmeden şyǧyp kettı. «Mynau jyndy ma özı?» -Nemene aituǧa keldıŋ būl küiıŋde?.. -Menıŋ syrtym las bolsa da, janym almas. -Taqpaqtauyn... ne aitasyŋ... ait ta ket, men senı körgım kelmeidı. -Sen maǧan küieuge şyǧasyn ba? -Ne?» - Küieuge şyǧasyn ba, joq pa? - Mässaǧan, sen ne? «..........» -Sen ne...ne... Qyz abdyrap ne ısterın bılmedı. Jıgıt sūraǧyn qaitalady. -Bırden qalai aitam?! -Soŋǧy ret sūraimyn. Küieuge şyǧasyn ba, joq pa? Qyz: «joq». Jıgıt: «Sau bol, onda! Kerzı etıgın qūrp-qūrp basyp şyǧyp kettı. Edende etıktıŋ batpiǧan qap-qara ızderı qaldy. Aijannyŋ közderınen möp-möldır monşaqtar mölt-möltetıp, omyrauyna şaşylyp tüsıp. Jazuşy T.Keŋesbaevtyŋ keiıpkerlerı aitumen dodaǧa, aidaumen qoraǧa simaidy. Keiıpker qyz Aijan alǧaş jolyqqanda Darhanna imenbeidı, şegınbeidı, taisalmaidy, boi tartpaidy. «-Şedevr...şedevr,-dep kübırlegen küiı kresloǧa baryp otyrdy. Darhan (ol riumkamen emes, bokalmen ışıp otyrǧan) koniaktan ışıp taǧy ışıp saldy da, magnitofonnyŋ kassetasyn auystyrdy. Muzyka qūtyrynyp ala jöneldı.Darhan jūmsaq kresloda otyrǧan qyzǧa tūŋǧyş ret sūqtanyp qarady. Erını uylji aşylyp qalǧan, kırpıkterın jiı qaǧady. Veliur köilegınıŋ öŋırın tyrsyldata teuıp otyrǧan qos anary dem alǧan saiyn dır- dır etıp,es ketıredı.Tolqyp otyrǧan qyz jüregı özıne qarai eŋkeiıp kele jatqan jıgıttı körgende alqymyna tyǧyldy. «Süişı, Darhan. Menı aimalaşy. Sen sondai jaqsy jıgıtsıŋ» ( Qyz jüregı men erını alǧaşqy süiıstı taǧatsyzdana küttı. Ūzaq kütıp otyrdy da, közın aşyp jıberdı... ǧajaiyp. Darhan sol qolyn büiırıne taianyp koniak ışı tūr. Qyz ornynan ūşyp tūrdy... yza bop kettı.» Şyǧarma soŋynda qosylǧan ekı jas bärı bır janjaldasyp, tolasyp, eregesıp bara jatady. «Qyz syqylyqtap küldı de, qaşa jöneldı. Jaŋbyr taǧy jauyp öttı. Jarq etıp naizaǧai oinaǧanda ekeuı anyq körınıp qaldy. Qyz qaşyp, jıgıt ony quyp barady... Qyz: «Sen menı şyn süimeisıŋ... süiseŋ aialar edıŋ»... Taǧy taǧy-janjaldy dauys. Avtor kübırledı: « Solar ǧoi...solar...» Özı asyǧa basyp keledı.» Būlardan bölek avtor. Bız būǧan deiın mahabbat kelısımnen, üilenuden, gormoniiadan tūrady desek, T.Keŋesbaev basqaşa aiqyndama beredı. Mahabbat-küres. Mahabbat-maidan. Mahabbat-däleldeu. Mahabbat ekı jürek arasyndaǧy jürek jarasy. Mahabbat-keiısu men kerısu. Mahabbat-dostasu men qastasu. Mahhabbat-künde, künde süietınıŋdı nemese süimeitınıŋdı, artynan süimeitınıŋdı, sosyn süietınıŋdı däleldeu. Uh! Uh! Jazuşynyŋ ūlylyǧy sonda sananyŋ sılıkpesın, oidyŋ tortasyn, qiialdyŋ qiuasyn şyǧarady. Oqyrmandy bei-jai qaldyrmaidy. «Oily jan qyzyqsyz» qalady. Jazarmannyŋ jete almas, qas talanttyŋ qinalmai şyǧar bäsıre biıgın, talastau dy talantty jazuşy oŋai alady, qinalmai jetedı. Şyǧarma şarty oquşyny özımen özın qaldyrmau. Keşegı Keŋes däuırındegı kösemder Alaşqa aqşa bermese de, Armanǧa toly Korchagin, Bolatbek, Hamit sekıldı keiıpkerlerdı qūşaqtatyp jıbergen. Bügın naryq alǧa ketkende, paryq artta qaldy. Tanym tılı tıstelıp, som sözder soldy. Oily oqyrman, qoily oqyrmanǧa ainaldy. Tanyt tūtylǧanda, baǧyŋ qūtylmas... Şyǧarma ışındegı qūrylym bölek. Tabiǧaty basqa. ...-novellanyŋ ūly süiegın basqaşa örgen. Mysaly «-Onda, -dedı Aijan közın töŋkerıp,- men saǧan sūraq qoiaiyn: A) –Qaida oqisyŋ? V) –Qandai mamandyq ieı bolmaqsyz jäne qysqaşa ömırbaianyŋyz turaly maǧlūmat bere ketseŋız «a» -Bälendei mamandyǧym joq, bar bolǧyny ortalyq monşada ot jaǧuşy bolyp ısteimın. «b»-Suret saluǧa qūştarmyn. Şveisariiada tumaǧanyma ökınemın..., Nemese; «PANORAMA: Asau tolqyndy teŋız jaǧasy. Güldı jaǧalauda myŋ san köbelekter ūşyp jür,. Teŋız betınde jalǧyz şaǧala bırese tömen qūldilap... bırese joǧary şaryqtap şarq ūryp jür... Jaǧalauda san myŋ köbelekter... Beine bır aluan gülder üzılıp, jelmen ūşyp jatqandai... San –myŋ köbelekter. Jalǧyz şaǧala»... Nemese; «Titr: Magazinnıŋ qabyrǧasyna qoiylǧan Elektronika 407 televizorynda. Qasqyr qoiandy quyp barady. Qoian qaşyp bara jatyp, qūryp qoiǧan qaqpannyŋ ekı ortasyna zu etıp öte şyqty. Al, qasqyr aiaǧyn alǧanşa qaqpanyn şappasy şart etıp jabyldy. Qoian mazaq qylyp, küledı. «Nu, pogodi,zaias!» Avtor jaŋalyqtan qoryqpaidy. Sözdı de, oidy da oŋai oinatady. Sekemşıl jūrt bara bermes täjıribielerdı tızege salyp, ümıttı üzbei, küdıktı būzbai oŋai jasai salady. Bilep söndıredı, ilep köndıredı. Koelo jolda, Spilberg solda qalady. Jarasymdy. Sändı. Sūlu. Öitkenı būl şyn şeber. Maitalman master. Zeŋgır zerger. Talǧat Keŋesbaev. Jazuşynyŋ tosyndau jazylǧan düniesı «Qanden». Bır qaraǧanda jeŋıl körıner äŋgıme, ainaldyra orap, şyǧar şara qaldyrmai, bappen basyp aryǧa äketedı. «-Inım,-dedı ūzyntūraǧa jautaŋdap. –Şariktı sender ne ıstemeksıŋder? -Bızge senıŋ qandennıŋ kök tiynǧa keregı joq. Ana şeteldık äiel erteŋ özımen bırge elıne ala ketpek. -Ony ne ısteidı?-dedı dauysy dırıldep. -Ne ısteuşı edı, mümkın elıne barǧan soŋ qarnyn jaryp, müşelep satatyn şyǧar. Şaldyŋ üstıne bıreu mūzdai su qūiyp jıbergendei qaltyrap kettı. -Qalai, qalai? -Äi, ärı tūr,-dedı juan qaryn maşinanyŋ esıgın jauyp jatyp. –Şetelge it tügıl balany da äketıp jatyr.» -Ne ısteuşı edı? İä şetelge bärın aluda. Jer de. Bel de. El de. Teskentau asuda. Sonyŋ ışınde jüreksız qoǧamda, tıreksız qalǧan Qariianyŋ jalǧyz qandenı de bar. İt emes, balalar erteŋgı el bastar, qol bastar Abylailar, Bauyrjandar jat bosaǧa, jylusyz jaǧalaularǧa ketıp jatqany «söz ışınde»aitylady. «Qaryndaǧy balanyŋ han bolaryn kım bıler, besıktegı balanyŋ bi bolaryn kım bıler». Äŋgımenıŋ soŋy bız bıttemegen soqpaqqa soǧady. «-Men mas emespın, şyndyqty aitam.-dedı küjıldep. –Osy sūmyrai kempır menı qūrtqan! Şeşesınen aumai qalǧan, oŋbaǧan qatyn! Onyŋ şeşesı senıŋ şeşeŋ siiaqty körıngen töbetpen ylyǧyp, qanyǧyp jüretın, naǧyz suka... jälep. Senıŋ şeşeŋ siiaqty körıngen töbetpen... Şaldyŋ közı jarq ettı. Qanden aiaǧynan jūlyp-jūlyp aldy. Şalbary jyrtylyp, baltyrynan qan şyqty. -Ne ıstedıŋ, ittıŋ ǧana balasy! Şalǧa jauap ornyna qanden tısın aqsitty. Ai qaşyp jür...» İt ittıgın ısteidı. Kökserek adamnyŋ emes, köktıŋ börısı ekenın tanytsa, qanden kım ekenın tıstei, azu batyra körsettı. T.Keŋesbaevtyŋ «Qandenı» G.Gessenıŋ «Dala börısınen», D.Londonnyŋ «Aq azuynan», N.Bulgakovtyŋ «İt jüregınen» A.Chehovtyŋ «Kaştankasynan»  som, şoqtyǧy biık. Sebebı būl eldıŋ, eŋkeigen eldıŋ, «ürerge itı qalmaǧan» jūrttyŋ zary. Marqasyn araqqa, Arqasyn şırıgen daraqqa satqan jūrttyŋ köz jasy osynda. Būǧyp qalǧandarmen, şyǧyp qalǧandardyŋ aita almaǧanyn T.Keŋesbaev Tolstoi jürekpen, Korolenko köŋılmen, Şäkärım şyndyqpen aitty. El «aitty» degen joq, Talǧat «qaitty» degen joq. Sırı soqpaqtaǧy-sony oilar. T.Keŋesbaevty aidala adasqan, adasyp şyqqan, şyǧandaǧan, şyryny basqa, būrymy böten qalamger desek aqiqattan aulaq qonǧanymyz. Ol-eskınıŋ soŋy. Ol-jaŋanyŋ basy. Mūhtar jürgen mūŋdy joldyŋ «talant tūiaǧy», Talǧat tūiaǧy. Keŋes ädebietımen täuelsız ädebiettıŋ arasyn qosar altyn köpır. Şoşynbasy da, qosylmas degen ekı dauyldyŋ arasyn qosqan, aǧaiyndaspas degen aǧymdardy qosar asy adal aq dastarhan.