«Dúnıeniń kilti – ǵylym». Uly Abaı aıtqan naqyl sóz búgingi 21 ǵasyrdy naqty sıpattap tur. Bilimsiz kúniń joq, al ǵylymsyz bilim tym quraq. Sol sebepti, ólsheýsiz zerteý men zerdeleýdi talap etetin salǵa moıyn burý zaman talaby. Tipti, memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń ózi Úkimettiń aldyna ulttyq ekonomıkany damytý úshin ǵylymdy durys paıdalaný krek degen mindet qoıǵan edi.
Otandyq ǵylymnyń deńgeıi týraly sóz qaýzaǵanda memlekettik qoldaý tilge tıek bolady. Bul turǵysynda bılik jarap tur. Óıtkeni, elimizde otandyq ǵylymǵa bólinetin qarjy udaıy artyp keledi. Al bilikti kadrlar ázirleýge arnalǵan grant sany sońǵy jyldary bir jarym ese kóbeıdi. Bul týraly Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ǵalymdarmen kezdesýinde aıtqan edi.
Sóziniń jany bar, qazirgi tańda respýblıkada jas ǵalymdarǵa jol ashýǵa basymdyq berilgen, Sebebi, Ǵylymnyń tiregi – ǵalym. Áýeli solardyń jaǵdaıyn jasaý mindet. Elde ǵalymdar úshin myńdaǵan grant bólinip jatyr, tipti jylyna 500 ǵalym shetelde taǵylymdamadan ótedi. Onyń ózi ǵalymdarǵa aıtarlyqtaı kómek. Onymen qosa, zertteý ýnıversıtetteriniń sany kóbeıýde. Búginde elimizde sheteldik eń myqty 12 oqý ornynyń fılıaldary jumys istep tur, taıaý bolashaqta olardyń sany taǵy artady dep kútilýde. Ǵylym salasyndaǵy aqjoltaı habar tolastar emes, endigi kezekte otandyq jas ǵalymdar Sıngapýrda oqýǵa múmkindik alady. Otandyq ǵylymnyń áleýetin asqaqtatý úshin Prezdenttiń ózi arnaıy baryp, eki jaqty kelisimge qol qoıǵan edi. Alaıda, ýnıversıtet ǵylymyn jáne ǵylymı ınfraqurylymdy damytý máselelerine basa nazar aýdarý qajettiligi týyndaıda. Jalpy, ýnıversıtettegi kadr tapshylyǵy ǵylymı jumystardyń deńgeıine teris yqpal etip otyrǵanyn aıtpasqa bolmas. Búginde ýnıversıtet professorlary men oqytýshylary arasynda ǵylymı ataǵy bar mamandardyń úlesi 40 paıyzdan sál ǵana asady. Atalmysh olqylyqtyń ornyn toltyrý úshin Prezıdent ýnıversıtetter men ǵylymı uıymdar eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna zor úles qosatyn strategııalyq ortalyq bolýy kerek ekein aıtqan edi. Sondyqtan memleket basshysy Úkimetke arnaıy baǵdarlama ázirleýdi tapsyrǵan bolatyn. Jalpy Qazaqstanda 25 myń ǵalym bar onyń jartysyna jýyǵy jastar. Áýlde ǵylymǵa aıaq basqanymen túgeli derlik bul salany ármen qaraı sabaqtastyrady dep aıtaalmaımyz. Óıtkeni doktarantýrany aıaqtaǵandardyń jartysyna jýyǵy ǵana ǵylymda izdenisin jalǵasytyrady, qalǵandary baǵyttaryn basqa arnǵa burady. Dál osy jaıytty qaperine alǵan memleket basshysy eldegi iri óndiris kompanııalarymen birlese otyryp «ındýstrıaldy PhD» mamandaryn daıyndaýdyń mehanızmin jasaý qajettigin Úkimetke tapsyrdy.
Jalpy, ǵylymnyń jańa kóshten qalys qalýy men ǵalymdardyń tapshylyǵy baıqalatyny jasyryn emes. Keshegi sý tasqyny kezeńindede tehnogendik apattarǵa qarsy turýdyń ádis-tásilderin usynatyn ǵalymnyń joqtyǵy baıqaldy. Sebep bireý - tótenshe jaǵdaıǵa qatysty tıisti ǵylymı qorytyndynyń sapasy syn kótermeıdi. Tehnogendik apattan bólek, energetıkalyq apatty, qýańshylyqty zertteý isin ilgerletý qajetigig de memlekettiń nazarynda turǵan is. Bulda qıyp túser qylyshtaı ótkir másele. Buǵanda prezıdent der kezinde den qoıdy. Ol Tarazdaǵy gıdromelıoratıvtik-qurylys ınstıtýtyn qaıta qalpyna keltirý jóninde sheshim qabyldady. Ǵımaraty qalypqa keltirip, talapqa saı bolǵan soń, qazaqstandyq ǵylymnyń jas qarlyǵashtary daıarlanatyn alyp oqý ordasy paıda bolatyny anyq.
Búgingi jahandyq keńistik ǵalymdar men ónertapqyshtarǵa zárý. Álemdik básekege qarsy turatyn sala da mamanda osy baǵytta eńbek etýi shart. Sondyqtan, shıkizatqa ıek artyý eldi alysqa aparmaıdy, ony bılikten buryn qarashanyń ózi túısinýi kerek. Sebebi, eldiń ǵylymy myqty bolsa, sol eldiń ózi de qýatty bolady. Sol sebepti, ǵylymdy jetildirý strategııalyq basymdyqqa ıe.
Ǵylym tek tehnologııa jaǵynan eldi damytyp qana qoımaı, eldiń ekonomıkasynada oń áserin tıgizedi. Sondyqtan ǵylymı jobalarda akademııalyq suranystar ǵana emes, el damýynyń strategııalyq maqsattary men ekonomıkanyń qajettilikteri de eskerilýi kerek. Shyn mánine kelgende, otandyq ǵylymnyń aldynda Qazaqstan ekonomıkasyn dekarbonızaııalaýǵa baılanysty mańyzdy mindet tur.
«Túptep kelgende, ǵylym azamattardyń turmysyn – sapaly, bolashaǵyn – jarqyn etýge tıis»,-degen edi memleket basshysy.
Ǵylymdy damytýdaǵy basty maqsatta osydan-aq aıqyn kórinip tur. Saıası saýat, ekonomıkalyq órleý, áleýmettik ósý bolý úshinde ǵylymǵa den qoıý qajet. Talap sondaı!
