«Dünienıŋ kıltı – ǧylym». Ūly Abai aitqan naqyl söz bügıngı 21 ǧasyrdy naqty sipattap tūr. Bılımsız künıŋ joq, al ǧylymsyz bılım tym qūraq. Sol sebeptı, ölşeusız zerteu men zerdeleudı talap etetın salǧa moiyn būru zaman talaby. Tıptı, memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ özı Ükımettıŋ aldyna ūlttyq ekonomikany damytu üşın ǧylymdy dūrys paidalanu krek degen mındet qoiǧan edı.
Otandyq ǧylymnyŋ deŋgeiı turaly söz qauzaǧanda memlekettık qoldau tılge tiek bolady. Būl tūrǧysynda bilık jarap tūr. Öitkenı, elımızde otandyq ǧylymǧa bölınetın qarjy ūdaiy artyp keledı. Al bılıktı kadrlar äzırleuge arnalǧan grant sany soŋǧy jyldary bır jarym ese köbeidı. Būl turaly Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev ǧalymdarmen kezdesuınde aitqan edı.
Sözınıŋ jany bar, qazırgı taŋda respublikada jas ǧalymdarǧa jol aşuǧa basymdyq berılgen, Sebebı, Ǧylymnyŋ tıregı – ǧalym. Äuelı solardyŋ jaǧdaiyn jasau mındet. Elde ǧalymdar üşın myŋdaǧan grant bölınıp jatyr, tıptı jylyna 500 ǧalym şetelde taǧylymdamadan ötedı. Onyŋ özı ǧalymdarǧa aitarlyqtai kömek. Onymen qosa, zertteu universitetterınıŋ sany köbeiude. Bügınde elımızde şeteldık eŋ myqty 12 oqu ornynyŋ filialdary jūmys ıstep tūr, taiau bolaşaqta olardyŋ sany taǧy artady dep kütılude. Ǧylym salasyndaǧy aqjoltai habar tolastar emes, endıgı kezekte otandyq jas ǧalymdar Singapurda oquǧa mümkındık alady. Otandyq ǧylymnyŋ äleuetın asqaqtatu üşın Prezdenttıŋ özı arnaiy baryp, ekı jaqty kelısımge qol qoiǧan edı. Alaida, universitet ǧylymyn jäne ǧylymi infraqūrylymdy damytu mäselelerıne basa nazar audaru qajettılıgı tuyndaida. Jalpy, universitettegı kadr tapşylyǧy ǧylymi jūmystardyŋ deŋgeiıne terıs yqpal etıp otyrǧanyn aitpasqa bolmas. Bügınde universitet professorlary men oqytuşylary arasynda ǧylymi ataǧy bar mamandardyŋ ülesı 40 paiyzdan säl ǧana asady. Atalmyş olqylyqtyŋ ornyn toltyru üşın Prezident universitetter men ǧylymi ūiymdar eldıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuyna zor üles qosatyn strategiialyq ortalyq boluy kerek ekeın aitqan edı. Sondyqtan memleket basşysy Ükımetke arnaiy baǧdarlama äzırleudı tapsyrǧan bolatyn. Jalpy Qazaqstanda 25 myŋ ǧalym bar onyŋ jartysyna juyǧy jastar. Äulde ǧylymǧa aiaq basqanymen tügelı derlık būl salany ärmen qarai sabaqtastyrady dep aitaalmaimyz. Öitkenı doktaranturany aiaqtaǧandardyŋ jartysyna juyǧy ǧana ǧylymda ızdenısın jalǧasytyrady, qalǧandary baǧyttaryn basqa arnǧa būrady. Däl osy jaiytty qaperıne alǧan memleket basşysy eldegı ırı öndırıs kompaniialarymen bırlese otyryp «industrialdy PhD» mamandaryn daiyndaudyŋ mehanizmın jasau qajettıgın Ükımetke tapsyrdy.
Jalpy, ǧylymnyŋ jaŋa köşten qalys qaluy men ǧalymdardyŋ tapşylyǧy baiqalatyny jasyryn emes. Keşegı su tasqyny kezeŋındede tehnogendık apattarǧa qarsy tūrudyŋ ädıs-täsılderın ūsynatyn ǧalymnyŋ joqtyǧy baiqaldy. Sebep bıreu - tötenşe jaǧdaiǧa qatysty tiıstı ǧylymi qorytyndynyŋ sapasy syn kötermeidı. Tehnogendık apattan bölek, energetikalyq apatty, quaŋşylyqty zertteu ısın ılgerletu qajetıgıg de memlekettıŋ nazarynda tūrǧan ıs. Būlda qiyp tüser qylyştai ötkır mäsele. Būǧanda prezident der kezınde den qoidy. Ol Tarazdaǧy gidromeliorativtık-qūrylys institutyn qaita qalpyna keltıru jönınde şeşım qabyldady. Ǧimaraty qalypqa keltırıp, talapqa sai bolǧan soŋ, qazaqstandyq ǧylymnyŋ jas qarlyǧaştary daiarlanatyn alyp oqu ordasy paida bolatyny anyq.
Bügıngı jahandyq keŋıstık ǧalymdar men önertapqyştarǧa zäru. Älemdık bäsekege qarsy tūratyn sala da mamanda osy baǧytta eŋbek etuı şart. Sondyqtan, şikızatqa iek artyu eldı alysqa aparmaidy, ony bilıkten būryn qaraşanyŋ özı tüisınuı kerek. Sebebı, eldıŋ ǧylymy myqty bolsa, sol eldıŋ özı de quatty bolady. Sol sebeptı, ǧylymdy jetıldıru strategiialyq basymdyqqa ie.
Ǧylym tek tehnologiia jaǧynan eldı damytyp qana qoimai, eldıŋ ekonomikasynada oŋ äserın tigızedı. Sondyqtan ǧylymi jobalarda akademiialyq sūranystar ǧana emes, el damuynyŋ strategiialyq maqsattary men ekonomikanyŋ qajettılıkterı de eskerıluı kerek. Şyn mänıne kelgende, otandyq ǧylymnyŋ aldynda Qazaqstan ekonomikasyn dekarbonizasiialauǧa bailanysty maŋyzdy mındet tūr.
«Tüptep kelgende, ǧylym azamattardyŋ tūrmysyn – sapaly, bolaşaǧyn – jarqyn etuge tiıs»,-degen edı memleket basşysy.
Ǧylymdy damytudaǧy basty maqsatta osydan-aq aiqyn körınıp tūr. Saiasi sauat, ekonomikalyq örleu, äleumettık ösu bolu üşınde ǧylymǧa den qoiu qajet. Talap sondai!
