- Meniń anamdy kórdińiz be? Ol qorǵansyz bolatyn. Odan ákem meni tartyp alyp, qańǵytyp jiberipti, Qazaqstanda dep estip izdep kelemin,- dedi bozbala.
Olar Túrkııadan ushyp kele jatty. Janyndaǵy ákesi bir kezdegi qatigezdiginen Qudaıdyń qaharyna ushyraǵan ba, arbaǵa tańylypty. Múgedek demeseń – tap-taza kıingen, kelbetti, syrbazdyǵy syrtyna teýip syzdanady.
Qos dóńgelekti arba, ushaqtyń bıznes-klass bóliminiń keń alańqaıynda turdy. Erkektiń belinen tómengi jaǵy qara barqyt matamen oralǵan. Balasy janyndaǵy oryndyqta. Ákesine anda-sanda birdeńe dep til qatyp, áldeneni túsindirgen bolady. Al, ol uzaq jolda ózdiginen bir til qatpady-aý, sabazyń. Keıin bildim, tili joq eken. Qulaǵy estıdi. Gazet qarap, kitap oqyp keldi.
Men balanyń oń jaǵynda otyrdym. Ushaqtaǵy bes saǵattyq aspan jolynda burynnan tanys adamdardaı til tabysyp kettik. Aldymen jón surastyq. Odan Qazaqstan men Túrkııa jaıynda pikir almastyq. Bozbalanyń tili qazaqshaǵa jatyq. Ózi kisi jatyrqamaıtyn ashyq, ańqyldaǵan aqkóńil eken. Parıjde Sorbonna ýnıversıtetinde oqıdy. Franýz, aǵylshyn, nemis, túrik, orys tilderinde erkin sóıleımin. Ana tilimdi súıemin! dedi. Esime óz týǵan topyraǵynda turyp ana tilinde sóıleı almaıtyndar tústi. Myna oǵlanǵa degen qurmetim sheksiz boldy. Kıim kıisi eýropasha bolǵanymen, keskin-kelbeti qazaq jigitiniń sultany ekendigin kórsetedi. Ana otyrǵan ákesiniń jas kezindegi kóshirmesi. Sóılegende tili maıda, bilimi tereń. Meniń ulym bolsa ǵoı, shirkin!- dep ár qazaqtyń áıeli armandaıtyndaı ul. Aıtýynsha, anasynan týa sala tirideı aıyrylyp, esi kirgende ózi izdep keledi. Allanyń sorly áıelge osyndaı sanaly ul bergenine shúkir! Qazaqstannyń qaı túpkirinde eken, alysta qalǵan ulyn ańsap júregi qars aırylyp júr me eken, ózi tiri me eken,- dep oılap qoıdym.
- Apaı, maǵan anamdy tabýǵa kómektesesiz be?! Meniń anam sizge uqsaıtyn sııaqty. Es bilip, anamdy izdeı bastaǵannan qazaqtyń áıeli degenderge saǵynyshpen qaraımyn, anama bir uqsastyq izdeımin. Áli kúnge eshqaısysy dál sizdeı jaqyn ári jyly kórinbedi. Sizdi áýejaıdaǵy sheteldik tólqujat teksergen jerde baıqadym. Kórdim de qalt turyp qaldym. Júregim osy seniń anań degendeı qatty-qatty soqty. Sizdiń balalaryńyzǵa qazaqsha sóılegen daýysyńyzdy estip júregim eljiredi. Mendegi anaǵa degen saǵynysh, ańsaý alqymyma tyǵylyp, tas túıin bolyp qaldy. Janaryma ystyq jas keldi...
Ákeme meniń anama uqsaıma, janyma jaqyn kórinip tur dedim. «Iá, seniń anań osy kisi qatarly shyǵar. Men kórmegeli de shırek ǵasyr boldy ǵoı. Aman bolsa, osyndaı qartaıar edi»,-degendeı sizge qarap tańyrqap qaldy. Aıtýǵa til joq, janarymen uqtyrdy.
- Ekeýmiz uzaq jyldar saqtap kele jatqan anamnyń jas kezindegi jalǵyz sýretin alyp qaradyq,- dep maǵan tós qaltasynan óte bir qymbat zatty usynǵandaı qara-aq tústi eskirip qalǵan kártishkeni shyǵaryp usyndy. Japon ánshisi Mıreı Mateden bastalǵan sessun shash qoıý úlgisindegi meniń zamanymnyń boıjetkeni maǵan qarap turdy. Aq jaǵasynyń sheti shilterlengen. Kıim úlgisi ótken ǵasyrdyń sekseninshi jyldarynyń aıaǵynan habar beredi. Aıaly qońyr kózderi jýas, jaratylysy momyn adam ekendigin tanytady. Támpish murny da mineziniń tik, birbetkeı emes – jumsaq jaratylys ıesi ekendigin sezdiredi. «Mynaý bir momyn baıqus qoı, sonysynan ulynan aıyrylyp júrgen shyǵar. Myna kinázsymaqtyń otyrysy jaman, tartyp alǵan shyǵar»,- degen oı kelip, múgedek bolsa da jaqtyrmaı qaradym.
«Ol qorǵansyz bolatyn. Ákemniń týystary qańǵytyp jiberipti. Qazaqstanda dep estip izdep kelemin. Qudaıdyń kezdestirgeni shyǵar, sizdi birden anama uqsattym. Biz jolǵa jınalǵaly úsh jyl boldy. Biraq sáti bıyl, ári osy joly tústi. Ári siz de birden anam sııaqty kórinip kettińiz!»,- dep jan-dúnıesimen aqtarylǵan jigitke meniń shynymen kómekteskim keldi. «Qudaı bizdi tegin kezdestirmegen shyǵar. Myna balany anasymen tabystyryp saýabyn alaıyn. Baıqus áıelge ulyn taptyryp alyp qańǵytyp jibergen ana maqulyqtyń abyroıyn tógeıik»,- dep bar yqylasymmen áıeldi izdeýge aralasaıyn dep sheshtim.
Ushaqtan túse olar meımanhanaǵa tartty. Telefon almasyp, men kútip alǵan balalarymmen úıge tarttym. Otbasymmen tabysyp, saǵynyshymyzdy bólisken soń kúıeýime estigenimdi aıtyp edim, ol «sen-aq osyndaı bir oqıǵalarǵa ushyrap júredi ekensiń»,- dep mazaqtap senbedi.
Ertesine jumysqa kelip áriptesterime aıttym anasyn izdep júrgen uldyń maqsatyn. Olar sendi. Endi áıeldi qalaı izdep tabýdyń jolyn bárimiz bolyp oılastyrdyq. Estııar bir aǵamyz: «sen aldymen barlyq bolǵan oqıǵany naqtylap surap al. Shamamen qaı qalada ne oblysta turǵanyn bolja. Túrkııaǵa barǵan ba, ne osynda týǵyzyp balany alyp ketken be, anyqta. Sodan soń «Habar» arnasyna baryp «Qaıdasyń baýyrymdy júrgizetin Qymbat Dosjandy taýyp al da izdestirýshilerimen kezdes»,- dep jón kórsetti. Sol baǵytpen iz kese jóneldim. Aldymen ákeli-balalylar toqtaǵan meımanhanaǵa keldim.
Meni Ertýar – anasyn izdegen ul qýana qarsy aldy. Toqtaǵandary úlken appartament eken. Ákesi de arbasyn jyldamdata bastyryp uzyn dálizdiń boıymen janyma jetip keldi. Maǵan kúle qarap, qolyn usyndy. Qazaqtyń bir qyzyn qańǵytyp, baýyr eti balasyn tartyp alǵan jeksurynnyń qolyn ustaǵym kelmedi. Biraq ata salttan asa almaı, usynǵan qoldy qaqpadym. Qoly maqtadaı jumsaq, aqsaýsaq eken. Kıgen kıimderi men myna turǵan jaılaryna qarap, Túrkııadaǵy aýqatty qazaqtar ekendigin baǵamdadym. «Jaǵdaıy jaqsy bolǵan soń oqý izdep ne jumys izdep barǵan meniń otandasyma bala taptyryp alyp qýyp jibergen ǵoı!»,- dep ókpem áli qara qazandaı. Ertýar bólmesine meıramhanany kóshirip alyp kelgendeı etip dastarhan jasatty daıashylarǵa.
Tamaqtana otyryp áńgimelestik, men alǵan baǵytymdy túsindirdim. Ertýardyń kýanǵannan esi shyǵyp otyr, ákesi de sóz tyńdap, bárin túsinip, janary nurlanyp, meniń ár sózime basyn ızeı beredi. Bir kezde ulyna ıegimen ishki bólmeni nusqap bylǵary sómke aldyrtty. Onyń jez ilgekteri men qupııa qulpyn ashyp, ishinen ádemi bloknot shyǵardy. Men onyń bıpazdanǵan árbir qımylyn baqylaýdamyn. Erkek álgi blaknotyn maǵan usyndy da ulyna ymmen birdeńe bildirdi.
- Ákem mynada bárin jazǵanmyn, eger latyn qarpin tanysa
oqyp shyqsyn. Bárin túsinedi,- dedi, dep maǵan aýdaryp berdi.
Bloknottyń óte áspetti ekenin syrtyndaǵy altyn jalata jazylǵan Túrkııa degen jazýy men aǵash pen teńiz beınelengeninen baıqadym. Muqabasy – qyzǵylt kóń, qaǵazy – sarǵyshtaý qymbat qaǵaz eken. Usynyp turǵan soń, aldym.
-Latyn jazýyn ejiktep oqı alamyn,- dedim. Erkek qýanyp ketti, ony janarynyń otynan baıqadym.
Ertýar meni syrtqa deıin shyǵaryp salyp, taksıge mingizip jiberdi. Men blaknottaǵy syrdy oqyǵansha úıge asyqtym. Tabaldyryqtan attaǵannan kıimimdi júre sheship, blaknotty qolǵa aldym. Bas almaı oqyp shyqtym. Sonymen....
*
Men ata-babamnyń topyraǵyn Qazaqstan Táýelsizdigin alǵan soń izdep kelip, bastym. Bul – Altaı asyp qańǵyryp, Pamır basyp qyrylyp, Anadoly jerine jurnaǵy jetken babalarymnyń asyl muraty, analarymnyń asyl armany edi. «Azattyqtyń tańy atqanyn, qazaq týynyń jelbiregenin biz kóretin boldyq, ata-baba topyraǵyn biz basatyn boldyq»,-dep qýanǵan ákem meni ertip Almatyǵa tartty. Ákem – Túrkııadaǵy teri óńdep, jún ıirýmen aınalysatyn aýqatty qazaq edi. Qazaqstandaǵy baýyrlarymyz ol kisini syrtynan estip, maqtanysh etip júredi eken. Kelgenimizdi estip, qushaq jaıa qarsy aldy. Jalǵyz tuıaǵyna baba topyraǵyn bastyrǵan ákemniń shattyǵynda shek joq. Igi jaqsy qazaqtar ákemdi kúnde úıine shaqyryp, turmys-tirshilikterin kórsetti. Aldaǵy jospar, arman-tilekterimen bólisip, arqa da jarqamyz.
Men de aǵaıyndardyń ózim qatarly bozbala, boıjetkenderimen tanysyp, dostasyp baýyrlarymmen tez til tabysyp kettim. Kúndiz Alataýdyń baýyryndaǵy ásem qalany tamashalap, keshke qaraı jastardyń basqosýlaryna baramyz. Sóıtip saırandap júrgende tanystym ǵoı Tolǵanaımen. Alyp bara jatqan sulýlyǵy joq. Montıǵan ǵana, aqkóńil qyz edi. Muǵalimdik ınstıtýtta oqıtyn. Aıtýynsha, ata-anasy qarttar, óte alys aýylda turady eken. Bolashaq taǵdyrym ba, balamnyń kórer jaryǵy ma, ákemniń ortasy áıgili qazaqtardyń qyzdarymen tanystyrsa da tabysyp kete almadym. Ne tapqanymdy, ne tartqanyn qaıdam albyrt kóńildi asaý sezim arbap Tolǵanaıdan basqa eshkim kózime kórinbeı qoıdy.
Ákem bir aı týǵan jerdiń topyraǵyn basyp, eldi aralap, saǵynyshyn basyp qaıtyp ketken Túrkııaǵa. Men Kelndegi oqýym bastalǵansha taǵy bir aıǵa qala turdym jastardyń ortasynda. Ákem «Qazaqstan» meımanhanasynan bólme jaldaǵan edi, sonda qaldym. Úlken kisi ketken soń sonda Tolǵanaıdy alyp keldim. Ol maǵan essiz ǵashyq pa, bilmeımin, ne istesem de kóne beredi. Meniń aıtqanym – oǵan zań. Ol kezde ekeýmiz de jıyrmanyń mańaıyndamyz, jastyq-mastyq degendeı, aldy-artymyzdy oılamaımyz. Qyz bolyp ol da bálsinbeıdi, erteńgi kúnim ne bolady, abyroıym ne bolady demeıdi. Kúndiz de, túnde de meniń qoınymda...
Oǵan úılenem, elime alyp ketem dep júrgen men joq. Ala jazdaı birge turdyq ta, men oqýyma kettim. Telefonmen habarlasyp turdyq. Qysqy demalysta izdep keldim. Birtúrli saǵynyp kettim. Sirá, da sezimim bolǵan shyǵar, áıtpese, sol ketkennen kete bersem meni izdegenmen Tolǵanaı tappaıdy ǵoı. Telefonmen sóılesip júrgende eshteńe aıtpaǵan edi, qarsy alǵanda biraq bildim, ekiqabat eken. Ishi bilinip qalypty. Meni kórip qatty qýandy. «Endi qaıtesiń?»,- desem, «Bilmeımin!»,- dep muńaıady. «Seniń balań ǵoı, alasyń!»,- dep te aıtpaıdy. Endi men ýaıymǵa tústim.
Qansha aıtqanmen eýropada oqyp, biraz nárseni bilip qalǵanmyn ǵoı, ári qyzdan úsh-tórt jas úlkendigim de bar. Ol aýyldyń ańqaý qyzy, tastap, keri qashyp ketýge arym barmady. «Túsik jasataıyq»,- dep edim, «Bolmaıdy, ol qımyldaıdy ǵoı»,- degeni. «Qımyldaıdy!»,- degenine júregim eljirep ketti. Men anadan jalǵyzbyn. Sheshem: «Senen keıingi bala túsip qaldy da, basqa kótermeı qaldym ǵoı»,- dep jylaıtyn. Ákemniń ekinshi áıelinen alty qaryndasym bar. Anamnyń kóz jasy esime túsip, «Sen oqýymdy Túrkııadan aıaqtaıtyn boldym de ata-anańa. Alyp keteıin, sonda bosanasyń»,- dedim bar tapqan aqylym. Sonda da baıqus qyz «maǵan úılenesiń be?!»,- dep suramaıdy ǵoı. Bárine – maqul....
Jalǵyz ketip, ishtegimen úsheý bolyp oraldym. Meni áke-sheshem árıne, renjip qarsy aldy. Sonda aıttyryp qoıǵan qyz bar edi. Ákesi bedeldi bolǵan soń, ákem onyń qyzyn alýdy maǵan buıyrǵan. Basym dal boldy. Maǵan Tolǵanaıdy qospasy anyq. «Endi qaıtemiz?»,- deı berem anama. Ol erkekke qarsy kele almaıtyn, jylaı beredi.
Tolǵanaıdy báıbishesimen – meniń anammen turýǵa úkim shyǵardy da, men ákem Kelnge ózi ákelip saldy.
- Bosanǵan soń balany alyp qalyp, qyzdy qarjymen eline
qaıtaramyn, sen oǵan deıin oralýshy bolma!,- dep ámir berdi. Qabaq qatýly, balasynyń shala isi janyn jegen áke qosh demesten men sabaqta júrgende ketip qalypty...
Tolǵanaı mamyrdyń ortasynda bosandy. Menen keıin shańyraqta bolmaǵan jaqsylyqty shaqyryp – ul bosandy. Ákem ózi habarlady, daýsynan qýanyp turǵanyn baıqadym. Alty qyzdan keıingi áýlete týlyǵan erkek kindik. Sol qýanysh úshin Tolǵanaıdy qaıtarmas dep oıladym. Ony ishim de qımaıdy. Qalaı bolǵanda da ákem aldymen aıttyrǵan qyzdy aldyrtany belgili. Ólmeı, aıaǵymen kelgen nemeni meniń tósegime jolatpasy, báıbishelikke aldyrmasy anyq.
Tolǵanaıdy kórse kóńili buzylady dedi me, meni oqýyńdy jalǵastyr dep, muhıt asyryp Amerıkaǵa jiberdi. Meniń beısharalyǵym – aıtqanynan shyǵa almaı, kete bardym. Anammen habarlasyp, jaǵdaı surasam, balany úsh kún emizdiripti de baýyr basyp, ıip ketedi dep Tolǵanaıdy Qazaqstanǵa qaıtarypty.
Qoldan keler qaıran joq, ish qazandaı qaınaıdy. Tek ákeme telefonmen:
-Anasyna obal emes pe?! Balaǵa da qıyn..,- dep mińgirlep edim:
- Basyń jas, áli talaı qatyn alasyń. Ana beıshara shesheńe Qudaıdyń bergeni shyǵar, aldanysh etsin, sen alysta júrgende. Atyn –Ertýar qoıdym. Bul- meniń kenjem endi,- dep short qaıyrdy.
Taǵy birdeńe deýge mende qaıbir kúsh bar, Tistenip qala berdim...
Sol ketkennen AQSh-tan bir jyldan soń biraq oraldym. Qurylystyń dáýreni júrip turǵan zaman edi. Sol salany tereń meńgerip alý úshin bar kúsh-jigerimdi salyp oqyp oraldym. Ákemniń mereıi ósip, mártebelenip qaldy. Meni dereý dosynyń qyzyna úılendirdi. Meniń tuǵńyshym, ákemniń kenjesi – Ertýar hanzada, qoldy-aıaqqa turmaı júgirip júr. Anamnyń jany sonyń ústinde.
Men es bilgeli janary tunjyryp, úıdiń kúıbiń tirliginen bosamaıtyn beıshara anamnyń ómirine myna sábı óz sáýlesin tókkenin baıqadym. Oǵan qaraǵan saıyn Tolǵanaı esime túsedi. Aıap, eljirep, esime alyp, qaıda júr eken dep oılanyp ketemin. Arym ishteı janymdy jeıdi.
Bizdiń shańyraqtyń bar qyzyǵy, qýanyshy – Ertýar. Átteń sol qyzyqqa ony jaryq dúnıege ákelgen ananyń ortaq bolmaıtyny júregimdi aýyrtty. Allanyń oǵan bergen baqytyn, biz-adamdar tartyp aldyq.
Ákem alyp bergen kelinshegim de momyn bolyp shyqty. Úndemeı, úı tirligimen aınalysa beredi. Kúni boıy mańyma jolamaıdy, tek túnde tósegime keledi. Sóıtip júrgende eki qyzǵa áke bolyp ta qaldym.
Bul kezderi ákemniń dáýleti dóńgelenip, eselene tústi. Sáti túsip Qazaqstannan meımanhana ǵımaratyn salatyn tender utyp aldyq. Men basshy retinde ata jurtqa jıi baryp turdym. Ishteı, únsiz Tolǵanaıdy izdeımin. Ony tanıtyn bir adamdy bilmeımin surastyratyndaı. Baıaǵyda qaıda oqıtynyn anyqtap suramappyn da. Ortaq bir tanysym joq eken. Sodan kóshedegi áıel ataýlydan Tolǵanaıǵa uqsastyq izdeı beremin. «Ol –jas, jýas edi ǵoı. Júnjip aýylyna ketip qalǵan shyǵar. Mynaý megopolıste bir janashyry joq bolatyn»,- dep oılasam kókiregim qars aıyrylady. Tolǵanaı ishimdegi biteý jaraǵa aınaldy.
Meımanhana qurylysyn aıaqtap, abyroımen tapsyrǵan soń Qazaqstanǵa kelýdi qoıdym. Stambýldaǵy tirligim jaqsy júrip, soǵan aldanyp kettim. Biraq ótip jatqan ómirime kóńilim tolmaıtyn, bir joǵym bar sııaqty bolatyn da turatyn. Dostarymmen qydyrysym kóbeıip, saıahattardan, jolsaparlardan basym bosamaı júretinmin. Sol shabylystardyń birinde jol apatyna tústim...
Kóp asqanǵa – bir tosqan boldy ma, álde Tolǵanaıdyń kóz jasy urdy ma eki aıaǵym belden tómen istemeı – sal boldym. Kóz kóredi, qulaq estıdi, biraq tilden aıyryldym. Ákem Eýropa topyraǵynda aparmaǵan klınıkasy, qaratpaǵan dárigeri qalmady. Anam baıqus ta jylap-eńirep júrip emshi-balgerge de súıredi. Eshbir daýa bolmady. Ákem meniń dertimnen shógip qaldy. Ekeýmizdiń de endigi bar úmitimiz – Ertýar boldy. Jaqsy jigit bolyp ósip kele jatqany kóńilimizge qýanysh. Parıjdegi Sorbonna Ýnıversıtetinde bilim alyp jatty.
Ertýar kishkentaıynda apamnan týdym dep júrgenimen múshelge shyǵa anasyn izdeı bastady. Qatyndar júrgen jerde sóz jata ma, «anańdy atań, ájeń, ákeń birigip seni týǵyzyp alyp Qazaqstanǵa qýyp jibergen»,- dep qulaqtandyryp qoısa kerek. Apasynyń janyn jep suraı bergen soń anam:
- Ol seni tastap Qazaqstanyna qashyp ketti. Ákeń ol kezde
AQSh-ta oqyp júrgen,- dep meni qorǵashtap birdeńe aıtypty.Sonda bıtimdeı bala:
- Basyna kún týmasa, eshbir Ana balasyn bireýge berip qashyp
ketpeıdi. Bul soǵys zamany emes, ıaǵnı onyń basyna kún týǵan, men ony taýyp alyp anyǵyn bilemin,- depti ǵoı, túısigin qarasańyzshy. Anam esi shyǵyp, biraz kún maǵan aıta almaı jylapty. Sodan bolǵan jaıdy áýpirimdep júrip Ákeme jetkizdik. Ol kúshi de, qahary da qaıtyp, aýrýdan árýaqtaı bolyp qalǵan edi.
- Áıteýir sol baladan aıyrylyp qalmańdar, sorymyz qaınap
qalmasyn. Shyndyǵyn aıtyp, tabylsa sheshesin taýyp berińder, sonyń kóz jasy shyǵar, myna halimiz»,- dedi bir kezde aıǵa atylardaı arystandaı bolǵan qaıran ákem daýysy dirildep. Mine, sodan beri biz onyń anasy – Tolǵanaıdy izdeýmen kelemiz...,- dep aıaqtalypty jazba.
Ejiktesem de sońyna shyqqansha úzilis jasamaı túgil oqyp shyqtym. Bul kisi maǵan berý úshin túnimen jazyp shyqpaǵan shyǵar, baıaǵydan aq qaǵazǵa jan dúnıesindegi arpalysty aqtaryp júrgen ǵoı shamasy.
Sáresimdi ishe salyp, Táýelsizdiń dańǵylyndaǵy «Habar» arnasynyń bas ǵımaratyna tarttym. Surastyryp júrip Qymbat sińlimdi taýyp alyp, tanysyp, barlyq syrdy aqtardym. Erkektiń qoljazbasyn kórsettim. Qymbat Tolǵanaıdyń sýretin alyp kelińiz, uly kelip izdeýge ótinish jazsyn,- dedi.
Meni Ertýar men ákesi tipti daladan qarsy aldy. Ekeýi meımanhananyń mańyndaǵy saıabaqta qydyrystap júrpti. Jazbasyn oqyp, jaǵdaıyn túsindi dedi me, erkek burynǵydaı tómenshiktemeı, janaryn janaryma qadap, qolymdy eki alaqanynyń ortasyna salyp, qysyp amandasty. Ertýar anasyn túbinde men taýyp beredi degen senimde júr.
Tús áletinde Tolǵanaıdyń sýretin alyp bala ekeýmiz telearnaǵa bet aldyq.
-Apaı, sýretti kóshirtip bereıikshi, áıtpese anamnan qalǵan jalǵyz kóz ǵoı,- deıdi kóńili qobaljyǵan ul. Ózi bir kórmegen, tastap ketti degenderdiń sózine senbeı, anasyn shyryldap izdep júrgen balanyń adamgershiligine razy boldym. Áıtpese, ishkeni aldynda, ishpegeni artynda molshylyqta ósken, álem moıyndaǵan alty tildiń tórteýinde taza sóılep, Eýropa men AQSh-tyń eń bedeldi oqý oryndarynan bilim alǵan jigittiń boıynan qazaqylyq esip turdy. Basqa bir sanasyz, kókireginiń sáýlesi, júreginiń meıiri joq bireý bolsa baryna nastanyp, iship-jegen, kórgenine máz bolar ma edi. «E, meni tastap ketipti ǵoı, nesine izdeımin!»,- dep eldiń sózine sener edi de, qaıta sheshesine óshpendiligi óse túser ma edi. Ál-Farabıdiń tárbıesiz bergen bilim qaýipti,- degen sózi bar .Ertýarǵa jaqsy bilim men birge jaqsy tárbıe bergen atasy men ákesinen, jyly júrek, salqyn aqyl syılaǵan Alladan aınaldym.
Qymbat ta bizdi kórgennen qýana qarsy alyp, qoljazbany oqyp shyqqanyn aıtty. Sýrettiń kóshirmesin berip, ótinish toltyryp, izdeýshi uly men ákesi, ata-ájesiniń sýretterin qosa tapsyryp, qaıttyq. Esime «Aıqyn» gazetiniń basshysy – Nurtóre Júsip myrzaǵa aıtsam qaıtedi, sýretti jarııalasa qoljazbamen, bireý bolmasa, bireý tanyp qalar»,- degen oı tústi. Jazǵan qulda jazyq joq, Ertýardy jetektep alyp «Aıqyn» gazetiniń redakııasyna keldim. Bas redaktor Nurtóre Júsip qaınym edi. Men keledi degennen gazettiń qym-qýyt sharýasyn qııa salyp, qarsy aldy aınalaıyn. Ertýardy tanystyrdym. Qoljazbany berdim. Sýrettiń kóshirmesin qosa tapsyrdym. Ultjandy, adamgershiligi zor kósemsózshi emes pe, jaǵdaıdy birden túsinip, ornyna qaıta turyp, Ertýardy baýyryna basyp, mańdaıynan súıip amandasty.
«Jeńeshe, búgingi gazetti aldyńyzdar ma?!»,- dep tań azannan jarqyldap telefon soǵyp tur ǵoı.
Erteńine «Anasyn izdegen azamat»,- degen taqyby aıqaılaǵan maqala gazette jarq etti. Tolǵanaı men Ertýardyń beıneleri ortasyna basyldy. Ishinde qoljazbanyń jan tolǵantar tusynan úzindiler de bar. Nurtóre Júsiptiń jyldamdyǵyna, sóz tolǵaýynyń sheberligine tań boldym.Tús aýa barǵan bizdiń syrymyz tań atqansha tasqa basyldy da, tań ata oqyrman qolyna tıdi ǵoı. Mine, jýrnalıstik jyldamdyq, oı ushqyrlyǵy degenińiz, tehnıka zamanymen úndesip jatyr.
Ǵımarattyń tómengi qabatyndaǵy dúńgirshekten gazettiń bes danasyn satyp alyp Ertýarǵa qustaı ushtym qýanyshtan.
- Alla isimizdi ońdaıtyn shyǵar!,- dep Ertýar qushaqtap súıip,
ákesi qolymdy mańdaıyna tıgizip, gazetti keýdesine basyp máre-sáre boldy. Senbiniń keshinde «Qaıdasyń baýyrymnan» analy-balaly ekeýiniń sýretin kórsetip, tarıhtarynan kórermendi qulaǵdar etti.
Sodan kóńilimiz kúpti. Bir súıinshi habar kútýdemiz. Ózim joǵalǵan ulymdy taýyp alatyndaı tolǵatyp júrmin. Jer túbinen jetken uldyń úmiti, meniń bar sharýamdy tastap shapqylaǵan eńbegim aqtalsa eken. Kúıeýim, balalarym bári tilektes bolyp júr. Qazaqtyń saltymen Ertýardy ákesimen meımandyqqa shaqyryp, tór kórsettik. Ertýar kúıeýime qatty unady. Mynaý bir el bıleıtin bala bolǵaly tur eken. Átteń, osy bilimin Qazaqstanǵa kelip, el paıdasyna jaratsa ǵoı!,- dep qoıady.
Senesiz be, senbeısiz be, ertesine bir áıel habarlasty telefonyma. «Men Tolǵanaı Bersinbaevany birden tanydym. JENPI-de tarıh fakýltetinde birge oqyǵanbyz. Ekinshi kýrsta oqýdan shyǵyp qalǵan»,- dep tur. «Arǵy tarıhyn bilmeımin, ózin sýretten tanydym»,- dedi. «Bilesiz be, qaısy oblystan edi?,- dep men de qoımaımyn taqymdap, eń bolmasa týǵan jerin bileıin dep. «Osy Almatynyń mańaıynan, Narynqol jaǵynan bolar. Qytaımen shegaralaspyz, -degenin estigenim bar. Ózi kóp sóılemeıtin, tuıyq qyz bolatyn.,- dedi bar bilgenin aqtaryp habarshym. Teledıdar da izdep jatty ǵoı, biraq «Aıqynǵa» bergenimiz jaqsy bolypty. «Gazet halyqtyń kózi hám qulaǵy»,- degen ras eken, halyq kózben kórip, qulaqpen tarata bastady. Endi «Tolǵanaı Bersinbaeva»,- dep izdeýge kóshtik. Almaty oblysy boıynsha muraǵattardyń anyqtama bólimderine suraý jiberttik. «Habardan» aty-jónin tolyqtyryp aıtyp taǵy habarlandy.
Gazettiń qoldan-qolǵa, qulaqtan qulaqqa jyldam jetitinine taǵy kýá boldym. Erteńine taǵy bir áıel telefon shaldy. Ol tipti Tolǵanaıdyń kýrstas dosy bolyp shyqty. Solaı da solaı... Balasyn tartyp alyp, Tolǵanaıdy qańǵytyp jibergen ana ońbaǵan baı túrikter týraly da maǵan aıtqan. Túrkııada kelgen soń oqýyn qaıta jalǵastyra almady. AHBK-ge jumysqa turyp, jataqhanasynda jatty. Sodan keler jyly óziniń elindegi bir tanysyna kúıeýge shyqty. Ol áıeli ólgen, úsh balasy bar, qoıshy bolatyn. Baıǵus Tolǵanaı sonymen qoı baǵyp, taý asyp ketti. Han Táńiriniń eteginde jaılaýymyz bar deıtin. Odan keıin habarym joq!,- dedi.
Estigenimdi ákeli-balaly ekeýine jetkizgenimde Ertýar:
Sorly Anam!,- dep jylap jiberdi. Kináli áke ulynyń betine qaraı almaı, jer shuqydy. Shydaı almaı arbasyn jyldam-jyldam dóńgeletip jatyn bólmesine tartty. Múmkin ol da ońashada jylap jatqan bolar...
Bir jetiden soń Qymbat habarlasty:
- Taptyq!,- dep birden súıinshi surady. Qýanyp tur.
Meniń de júregim aýyzyma tyǵyldy. Ekeýmiz kezdesip mán-jaıdy talqyladyq. Shynymen sol ma, naqtylaý kerek edi.
Alla da Tolǵanaıǵa qarasty ma, baıǵus qyz kezindegi tegin aýystyrmapty. Sol arqyly ońaı taýyp alýǵa jol ashyldy. Almaty oblysynyń qytaımen shegaralas «Q» degen eldi mekeninde ómir súrip jatypty. Joldasy – qoıshy. Alty balanyń anasy bolypty. Sýretti fakspen jiberip aýdandyq ishki ister basqarmasy arqyly taǵy anyqtap aldyq. Dál ózi degen jaýap keldi.
- Al endi, ol – alty balasyn, baǵyp otyrǵan malyn tastap
bizge kele almaıdy.Biz barýymyz kerek,- dedi jas bolsa da kópti kórip, talaıdy tabystyryp júrgen Qymbat.
- Biz bolǵanda kimder? Jarymjan erkekti nesin áýreleımiz,
uldy alyp keshikpeı jolǵa shyǵaıyq,- dedim men óz jaǵymdy túgendep.
- Tolǵanaıdyń jaılaýy Shálkóde degen jerde kórinedi.
Ol Tıan-Shan taýlarynyń qoınyndaǵy qyrat. Oǵan anaý-mynaý kólik kóterile almaıdy. Beli myqty mashına kerek.,- dedi Habardaǵylar.
-Ne problema?,- dedi áńgimeni tyńdap otyrǵan Ertýar. Jaǵdaıdy túsingen soń:
- Tikushaqpen nege barmaımyz?,- deıdi.
-Bizdiń elde tikushaqpen jáı adamdar ushpaıdy. Ony tótenshe jaǵdaıda ne medıınalyq kómekke paıdalanady. Taý-tasqa erkin shyǵatyn djıp degen myqty kólik bar, sony tapsaq jarar edi ,- deımiz biz.
- Tikushaqty jaldaýǵa bolmaı ma?!,- deıdi ǵoı baıdyń balasy. Biz kózimiz baqyraıyp bir-birimizge qaraımyz. Ushaq jaldapty degendi kim estigen deısiń. Esime ájem aıtatyn ashtyqtan oınaýǵa shamasy joq kedeı balasyna baıdyń balasy Syr kúrishke toıyp alyp oınaı bermeısiń ba?,- depti degeni tústi. Janymdaǵylarǵa sol ańyzdy aıtyp berip bir kúlip aldyq.
Jýrnalısterdi aralastyryp júrip Ertýardyń qyrýar aqshasyna jaldanatyn tikushaq taptyq. Anasyn ańsaǵan ulda es joq, qýanyp júr, ne dese de kónedi. Áıteýir anasyn kórgenshe asyq....
Sonymen, «Habardyń» prodıýsseri, jýrnalıst pen operatory bar, Ertýar ekeýmiz bolyp, ushqyshpen alty adam kókke kóterildik.
Almatydan shyqsa bir táýlik ýaqyt ketetin Shálkódeniń jaılaýyna bir saǵattan asa jetip keldik. Jasyl jaılaýdyń jazyǵyna qonǵan tikushaqty shopandar qorshap aldy.
-Keledi degen habarlaryńyzdy estigenmen, dál osyndaı aspannan túse qalady dep oılamap edik,- dep Tolǵanaı qarsy alǵanda júregi jaryla qýandy. Anasyna aspannan balasyn túsirip bergendeı boldyq qoı.
Tolǵanaıdyń kúıeýi naǵyz erteginiń batyry dersiń. Súıekti, aq kóńil, naǵyz aýzyn ashsa júregi kórinetin jan bolyp shyqty. Jaǵdaıdyń bilgen soń, balam keldi dep qýanyp bir taıdy alyp urdy da, bata alyp baýyzdap jiberdi. Biz hıkaıamyzdy aıtyp shyqqansha ana men bala bir-birine jolaı almaı turdy. Biri – anasy, ekinshisi – balasy ekendigin bilgendegi tabysqandaryn kórýdiń ózi bizge ońaı bolmady. Han Táńiriniń baýyryndaǵy han jaılaýynda otyz jyl ekeýi eki memlekette júrgen ana men bala jylaı qushaqtasqanda – taý tebirenip, jer qozǵalǵandaı. Kórgen jan tebirenip, sol mańda Kún tutyldy deýge de bolatyn edi. Tolǵanaıdyń erjetip qalǵan tórt uly ákelerimen birge qoldy-aıaqqa turmaı qyzmet jasap júrdi, bireýi et jaıǵap, ekinshisi dastarhanǵa bas-kóz bolyp, úshinshisi qonaqtardy kútip shapqylaıdy. Kózderinen ot janady. «Taýdyń jigitteri osyndaı bolady!»,- dep ushqyshymyz olarǵa qyzyǵa qaraıdy. Operatorlar ár sátti qalt jibermeı túsirip jatyr. Jýrnalıst mańaıyndaǵy árbir adamdy suhbatqa tartyp óz isin atqarýda. Kelesi senbidegi «Barmysyń baýyrymnyń» negizi salynyp jatty.
Besin aýa Shalkódedegi at tuıaǵy jeter, qulaq estir jerdegi malshylar qulaqtanyp Dáýtáli jaılaǵan tóbege jınalyp jatty.
Tolǵanaı aq oramaly jelbirep, kók kóılegi kólbeńdep, qýanyshtan júregi alyp-ushyp, baryn dastarhanyna tógip, babyna kelgen bal qymyzyn sapyryp-sapyryp usynýda qonaqtaryna.
Jat jerde kúderi úzilip qalǵan uly at jalyn tartyp minip ózi izdep kelgeninen baıǵus ananyń baqyttan júzi bal-bul janyp, balasyna kózi toımaı qaraı beredi. Ertýar da meniń ulym osylaı bolsa deıtindeı-aq oǵlan ǵoı, qalaı qaramasyn.
Jınalǵan qaýym áýelete án salyp, kúmbirlete kúı tógip, nebir áńgimelerdi aıtyp tamsanyp, túndi tańǵa ulastyryp toı toılap, ana men balany tabystyryp tarqastyq.
Maldy óriske shyǵarar aldynda toıshy qaýym anasyn izdep Anadolydan kelgen ulmen qımaı qoshtasyp, tikushaqqa attyń ústinde otyryp qol bulǵap turdy...
QR Eńbek sińirgen qaıratkeri Sáýle DOSJAN
"Adyrna" ulttyq portaly
