Sal-seri
Ýálıbek: Qarsy alyńyzdar! Aldaryńyzda kóneniń kózi, búginginiń ózi,..
Sal-seri: Eı, toqta! Sen ne meni el tanymaıdy dep tursań ba?!
Ýálıbek: Oıbaı, kóke-aý, ózińiz emes pe edińiz, kúni keshe ǵana ataq-abyroıymnyń bárin aıt dep sabaǵan.
Sal-seri: Ol kezde meni eshkim tanymaıtyn. Al, qazir bári biledi. Sondyqtan alty atanǵa júk bolarlyq abyroı-bedelimdi aıtyp, jarty kúnińdi alma. Ózimniń de ýaqytym az.
A, jaraıdy. Kórinbeı kettińiz ǵoı.
Sal-seri: Ne men saǵan kórinip turýǵa mindetti me edim?
Oıpyrmaı, kóke-aý, ne jańalyq degen túrim ǵoı. Qaıdan júrsiz, ne sharýa degen áńgime ǵoı meniki.
Sal-seri: Sharýa bylaı, osy eldiń abyz aqsaqaldardyń biri bolǵannan keıin kórgen-bilgenimdi halqymmen bóliseıin dep keldim. Kórgenimdi aıtyp, bilgenimmen bólispesem Ábilmájnún Ǵıbadatı Ǵajaıybı Haqaıyq degen atym qaıda?
Ýálıbek: A, jón eken kóke. Sonymen ne kórdińiz?
Sal-seri: Sen odan da ne kórmediń de. Bárin kórdim. Bárin aıtyp ezip turar ýaqyt joq. Men saǵan Ekspo týraly aıtyp bereıin.
Ýálıbek: Sonda siz Ekspoǵa bardyńyz ba?
Sal-seri: Barmaǵan da she. Ahmetjan Esimov bar, taǵy birdi-ekili mınsıtr bar, bárimiz birge júrdik qoı. Oıpyrmaı Ekspony salýyndaı-aq salǵan eken. Baı-baı-baı... Ulanasyr kórme boldy. Alpys myń qarúı, oı qarúı deppin ǵoı, alpys myń pavılıon saldy. Úsh mıllııard adam júr.
Ýálıbek: Ne deıdi qudaı-aý. Jer betinde bar-joǵy jeti jarym mıllııard qana adam bar ǵoı.
Sal-seri: A-a-a?! Bilmeımin áıteýir sol ýaqytta jer sharynda pýstoı materıkter kóp boldy ǵoı. Sonyń bári Astanada júrmegende qaıda júrdi. Aıtyp otyrmyn ǵoı, túri jaman kórme boldy.
Ýálıbek: Oıpyrmaı, kóke-aý, bos pavılıondar kóp boldy deseńiz sener edik, bos materıkterdiń kóp bolǵanyn siz qaıdan bildińiz?
Sal-seri: Endi ol Ahańnyń aıtysy.
Ýálıbek: Ahańyńyz kim taǵy?
Sal-seri: Ahmetjan Esimovty aıtamyn.
Ýálıbek: A-a-a, sóıtip birden aıtsańyzshy. Ahańnyń áńgimesi degenińiz qazir apamnyń áńgimesi degen sııaqty bolyp qaldy ǵoı... Sený mindetti emes. Ózińiz óner kórsetken shyǵarsyz.
Sal-seri: Kórsetpegende.
Ýálıbek: Qaı ónerińizdi kórsettińiz?
Sal-seri: Qaı óneri nesi?
Ýálıbek: Baıaǵyda ózińizdi aqyn, jyrshy, jyraý, palýan, shabandoz, kókparshy dep tanystyryp edim. Sodan ǵoı, qaı ónerin kórsetti eken dep surap jatqanym.
Sal-seri: Ana etnoaýyl tutasymen meniki boldy ǵoı. Bar jıǵanymdy sáni men saltanatyn kelistirip jasap tastadym ǵoı. Biraq ózim sol aqyn bolǵannan keıin eksponyń jabylý saltanatynda arnaý aıttym.
Ýálıbek: Endi bizge sol arnaýyńyzdy aıtyp berseńizshi.
Sal-seri: á, aqynnan sóz artylǵan ba. Shyqtym da aıttym.
Áý, halaý-lılaý-lılaý
Halaý-halaý-lılaý.
Igog-gıgok-gıgok,
Igog-gıgok-gıgok,
Ýarıdaı, darıdaı,
Shıh-shah-pah,-dedim. Sheteldikterdiń bári qol soqty.
Ýálıbek: Kóke-aý, áli sóz qospaı aıtyp júrsiz be. Eshteńe túsinbese sheteldikter náǵip qol soqty deımin da.
Sal-seri: Másele sonda. Bizdiń sen sııaqty túk túsinbeıtinder ne aıtqanymdy uqpady. Shet eldikter aqıqatty aıtty dep shýlady.
Ýálıbek: Sonda ana sózderińizden ne aqıqat kórip júr olar?
Sal-seri: Tyńda. Halaý-lılaý-lılaý degenim – bilim mınim aljyp, balam sodan mılaý degen sóz. Igog-gıgok-gıgok degenim – tómen jaqta mı kóp, joǵar jaqta mı joq degenim. Arıdaı-darıdaı degenim – baryn mine shashtym, osy maǵan ne kerek, mıym bolsa tarydaı degenim. Al, endi shıh-shah-pah degenim ekspodan keıingi jaǵdaıdy sýrettegenim...
Ýálıbek: Oıpyrmaı, qatty aıtqan ekensiz ǵoı.
Sal-seri: Árıne, óstip jumbaqtap aıtpasań, aıtqyzýshy ma edi olar?
Ýálıbek: Aıtpaqshy, ana naızadaı kirpikteri jerge qarap qalatyn qyzdar kezikpedi me?
Sal-seri: Oı, olar alǵashqy kúnnen bastap-aq kezikti. Barǵan kúni bir káris qyz qıylyp qarady. Bir oıym gastınıaǵa alyp ketsem ba dep qoıady...
Ýálıbek: Sodan?
Sal-seri: Sodan keıingi áńgime el aldynda aıtatyn áńgime emes... Ulanasyr... Tańǵa jýyq oıandym da eı poıyzyńnan qalyp ketesiń dedim.
Bir aqyn jigitke burynǵy júrgen qyzynyń (tıpa mýzasynyń) jazǵan haty
Edık, sálem. Qalaısyń? Óleńderińdi oqyp júrmin. «Ǵajap ádebıet» gazetiniń sońǵy sanyna shyqqan toptamańdy oqyǵannan keıin, ózińe hat jazaıyn dep sheshtim. Ana bir óleńińde «sen de meni oılaısyń ba?» dep jazypsyń. Qalaı men seni oılaımyn? I tak problema kóp. Sadıktiń aqshasy, kvartplata, kredıt degender sen túgili týǵan ákem men sheshemdi oılatpaıdy. Sen qusap sátsiz mahabbatqa ishim ashyp júrse arman joq eken-aý, lombardta kúıip ketken altyndarymdy oılasam, jylaǵym keledi. I vae problema joq bolsa da men seni ne úshin oılaýym kerek? Járaıdy, oıladym deıin, sodan saǵan ýdovno bola ma? Ne sóz ol?.
Sodan keıin ártúrli gúlderge teńegenińdi qoıshy. Oqyp otyryp qaraptan-qarap qysylam. Jalpy meni ańǵa, qusqa teńegenińdi qoıshy a, Qudaı úshin. Quralaıym, kógershinim degen teńeýleriń maǵan túk te kelmeıdi. Men baıaǵy ábshıaganyń artyndaǵy qyzyl qaıyńnyń túbinde syzylyp turatyn taldyrmash qyz emespin. Men eki bala týǵan áıelmin. I saǵan aıtaıyn, ekinshi baladan keıin qarnym tartylmaı qaldy. Aıtpaıyn desem de aıtqyzasyń, jalpy dene-bitimim burynǵydaı emes. Kórseń lırıkańdy jyıyp qoıyp, satıra jazyp keter ediń. Járaıdy ony da qoıshy, burynǵy kezimdi elestetip jazyp júrgen shyǵarsyń. Al ana «jat qushaqta jatyrsyń ba» degeniń ne sóz? Aınalaıyn-aý, ol meniń nekeli jarym. Qalaı ol jat qushaq bolady? Sonda meniń qushaǵym - seniń qushaǵyń ba ne? Seniń qushaǵyńda jatsam óz qushaǵymda jatqan bolamyn ba? Qoı, aınalaıyn. Jáne «ózge oshaqtyń otyn jaqtyń» degenińdi de túsinbedim. Bul meniń óz oshaǵym, ózimniń otanym. Buryn seniń oshaǵyńnyń otyn jaqsam bir jón eken-aý. Gazyńa sháı da qoıyp kórgen joqpyn ǵoı.
Taǵy da qaıtalap aıtamyn, «máńgilik mahabbatym óziń ǵana» degenińdi de qoı. Jalpy máńgilik mahabbat degen sózdi aıtpańdarshy. Osy aqyn, jazýshy degender ótirik aıtqandaryńdy qoısańdarshy. Jas baldar shyn eken dep qalady ǵoı. Sodan keıin «bir ǵana mahabbat» degendi de aıtýshy bolmańdar. Senderdiń kesirlerińnen birinshi mahabbatyna qoly jetpegenderdiń barlyǵy da ózderin baqytsyz sanap, sorlap júredi. Kóptegen jastardyń úılenbeı júrýine sender – aqyn, jazýshylar kinálisińder. Eger bir ǵana mahabbat bolatyn bolsa, sen qaıdan shyqtyń, men qaıdan týdym? Álde myna jurttyń barlyǵy klastastaryna úılendi deımisiń? Joq, aınalaıyn, barlyǵy da ekinshi, úshinshi mahabbattaryna úılenip, urpaq órbitip otyr. Tipti tórtinshi mahabbatyna úılenip, kúlip-oınap júrgender kóp. Besinshi mahabbatynan bes bala súıip, altynshy mahabbatymen altyn toıǵa jetkender bar. Sender osyny nege nasıhattamaısyńdar? Baıaǵyda mamam kitap oqy, kitap oqy dep qaqsaýshy edi. Oqymaǵanym qandaı jaqsy bolǵan. Oqysam Ospanova Aıgúl qusap júrer edim qııaldanyp, qashan boıynda bir mini joq jigit kelip, óle súıip, ertegideı ǵumyr kesher ekenbiz dep.
Bunyń bári ásheıin oılasý ǵoı. Endi tikeleı ózime qatystylaryn aıtaıyn. «Sen de meni súıgen ediń» degendi qaıdan shyǵardyń? Men saǵan qashan súıemin dep edim?. Ras, unattym, jaqsy kórdim. Ásirese kózińdi syǵyraıtyp kúnge qarap turýshy ediń ǵoı. Sol sátiń unaıtyn. Biraq, endi soǵan bola úılene salmaımyn ǵoı. Ekeýmiz qosylyp alyp, sen kúnge qarap syǵyraıyp, men aıǵa qarap alaryp otyrsaq, tirshilikti kim isteıdi? Iá, saǵan sol kezder úshin eshqandaı ókpem joq. Shyq dediń shyqtym, kir dediń kirdim. Teatrǵa bardyq, kınoaǵa bardyq. Bári-bári unaıtyn. Biraq ómir boıy Esentaıdyń jaǵasynda júre bermeıtin shyǵarmyz. Ómir boıy stýdent bolyp júre beretin bolsaq, men de júre berer edim. Eń qurymasa magıstratýraǵa da túse almadyq. Taǵy da eki jyl júre turar edik. Jataqhanadan aıdap shyqqannan keıin qaıda barýym kerek?. Aýyl degen anoooý Atyraýda. Bir barsań qaıta kelý degen áńgime joq. Al, meniń Almatyda qalǵym keldi. Seniń ala qoıatyn túriń kórinbedi. Sol kezderde Almas jolyqty. Almatyda úıi bar eken, astyna mashınasy bar eken... Solaı...
Sen de endi aqyn bolyp júre bermeı birýaq adam bol. Qazaq poezııasynyń saǵan ókpesi joq shyǵar, óleńdi qoıa tur da ómirińdi oıla. Jan-jaǵyńa qarashy, qanshama qyzdar júr. Shetterinen ádemi, súıkimdi, aqyldy, bilimdi. Solardyń ishinen maǵan uqsaıtyn bireýin taýyp al da, úılen. Bópeleriń bolady. Sodan keıin bala týraly, otbasy týraly, súıgen jar týraly, otan týraly jaz. Taqyryp aıań da keńıtin edi. Men túgili óleńdi de oılaýǵa shamań kelmeıtin kezder bolar edi, úılenseń. Al seniń júrisiń mynaý. «O, meniń júregim, júregim...» deısiń de júresiń. Seniń júregiń aýyrmaǵanda, meniń júregim aýyra ma?
Júregiń eshteńe emes, araqty qoımasań baýyryń aýyrady, syrany qoımasań búıregiń aýyrady, temekini qoımasań ókpeń shirıdi. Sodan keıin... Jaman aıtpaı jaqsy joq. Qoı, aınalaıyn. Bárin de qoı.
Saǵan baıaǵyda aıttym, dombyra úırenip alsańshy dep. Búıtip óleń jazyp júre bergenshe, jurttar qusap aıtysqa qatys dedim. Aıtysqa qatyssań ǵoı jaǵdaıyńdy túzep alar ediń. Oryn almaǵan aıtyskerler de 100 myń teńgeden, 200 myń teńgeden alyp qaıtady eken. Oryn alsań tipti jaqsy. Mashına utyp alsań tipti keremet emes pe? Jurttyń balalarynan seniń bir jeriń kem be? Olar mingen mashınany sen minseń, dóńgelegi túsip qalar deımisiń. Bilem, osy joldardy oqyp otyryp, baıaǵy qyrsyq minezińe salyp, kóshe onsyzda propka dep otyrǵan shyǵarsyń. Aıtysker bolmasań da bet ashyp júrer ediń ǵoı. Toılarǵa barǵan saıyn, betasharǵa myń teńge, eki myń teńge salǵan saıyn, sen esime túsesiń. Qudaı-aý, oılamaımyn dep otyryp, esime túsesiń degenim ne taǵy? Iá, keı-keıde esime túsesiń. Aıtyskerlerdiń senen bir jeri artyq deımisiń. Seniń aıtqan óleńińdi aıtady da soń jaǵyn áráıdim, dáráıdim, dáráıdim, dáı deı salady boldy. Járaıdy qoıshy, saǵan aqyl aıtamyn dep qolym da talyp ketti. Bunyń barlyǵy ózińniń problemań. Meniń eshteńem ketpeıdi.
Sózdiń sońynda aıtarym, qolyńnan keledi ǵoı, birdi-ekili hıt bolatyn ánderge sóz jazshy. Abysyndarmen otyra qalyp áńgime aıtqanda, maqtana qoıaıyn dep, maǵan baıaǵyda aqyn jigit ǵashyq bolǵan desem, «qoıshy, qaı ánderdiń sózin jazǵan?»- dep suraıdy.
Al, saý bol, saǵan jynym kelip otyrǵanyn da janym ashyp otyrǵanyn da bilmeımin. Aıtpaqshy, «saǵynyp sen de meni júr me ekensiń?» degenińe aıtarym. Saǵynbaımyn. Biraq, keıde seniń tistep súıetiniń esime túsip kete beredi. Ernim isip ketýshi edi ǵoı, jyndybas.
P.S. Hatty oqyǵan aqyn jigit jaýap jazbaqqa nıetti kórinedi...
Pa, shirkin romantıka
Tańda tursam qar jaýypty. Tap-taza eken. Áppaq eken. Bıylǵy jyldyń berekesimen jaýǵan birinshi qary. Tańǵy saǵat 6:15te jańbyr bolyp bastalyp, 6:35-te qarǵa aınalǵan qar ǵoı. "Qar qylaýymen, bala sylaýymen ósedi" degen maqal esime tústi. Qalbalaqtap qonyp jatqan qar túıirshekterin alaqanyma qondyryp turyp qatty áserlendim. Baıaǵy bala kúngi aqyndyq qasıetim oıanyp ketkendeı boldy. Jyr jazbaǵaly biraz ýaqyt ótip ketse de qatty áserlengendiki shyǵar, óleń jazǵym keldi. Sumdyq kúshti óleń jazǵym keldi. Úıge júgirip kirip qaǵaz ben qalamdy ala salyp otyra qaldym. Birinshi joldy Erlan Júnis qusap qınalmaı birden jazyp tastadym. "Qar jaýady japalaqtap" dedim. Sosyn biraz oılanyp otyryp qaldym. tak bul jattandy joldar. Án sózinde de týra osylaı aıtylady. Qashanǵy japalaqtap jaýady, bıyl qalbalaqtap jaýsyn dedim. Birinshi jol osylaı ózgeriske tústi. "Qar jaýady qalbalaqtap" dedim. Birinshi jol ońaı jazylǵanymen ekinshi jol biraz qınady. Uıqas tappaı ary otyrdym beri otyrdym. Shyǵatyn túri baıqalmady. Sosyn jynym kep ketti de "eı qoıshy qursyn, byltyr da jaýyp edi ǵoı" dep jazdym da ornymnan turyp kettim...
***
Baıaǵyda temeki tartyp ustalyp qalǵanymyzda aǵalarymyz durystap uryspaǵan, negizi. -Bilát naqý, óstip júrip bir kúni qorany órteısiń,-dep, bastan bir uryp jibere salǵan. Sodan biz temekiniń jalǵyz zııany sol, qoranyń órtenip ketýine sebep bolady dep oılaǵanbyz. Sodan ne kerek, qorany órtep almasaq boldy dep, asa saqtyqpen býdaqtata berdik. Qoradan alys ketip, polıa jaqqa baryp tarttyq. Tarap ketken kolxozdyń garajy jaqqa baryp shektik. Jabylyp qalǵan klýbtyń artyna baryp býdaqtattyq. Buzaý izdeı shyqqanda sazda júrip tútindettik. Qora órtenbese boldy, shóp órtenbese boldy dedik. Órtenetin shóbi joq, qorasy qalaǵa kelgende sápsim ashyq kettik... Endi ne boldy, al? Jaman boldy. Sol kezde aǵalarymyz: Bilát naqý óstip júrip qorany órteısiń dep qoıa salmaı, osynshama beıshara qylatynyn túsindirgende, tereńdemeı turǵanda qoıa salar ma edik, kim bilsin. Endi mine, jetpistegi ákemniń jarty jasyna kelmesten, jazdy kúni shildede toqsandaǵy shal qusap kúrk-kúrk jótelip júrmiz...
Ket-eı, gýgl
Ómirden keregińdi óziń izdep tappasań, gýgldan úmit joq eken.
Men basqa nárse surasam, basqa nárse aıtyp qýyp otyr. Men odan shyn baılyq suradym. El qatarly ómir súreıin dep. Ol maǵan fılosofııa aıtyp, aqparat berip qarap tur.
- Okeı, gýgl, baqyt kerek bir kerim.
- «Baqyt degen birde shattyq, birde muń».
- Okeı, gýgl, bitpes baılyq izdep em.
- Tóle babań «erıtuǵyn muz» degen.
- Okeı, gýgl, dostyq degen nemene?
- «Dostyq plaza». Tezdep jetkiń kele me?
- Okeı, gýgl, men adalmyn Otanǵa.
- "Nur Otanǵa" múshe bolsyn botań da.
- Okeı, gýgl, qandaı bizdiń bolashaq?
- «Bolashaq» ol bilimdige jol ashad.
- Okeı, gýgl, toıdyra ma qanaǵat?
- Vy hotelı mm napısat «Qaǵanat».
- Okeı, gýgl, ...qaıtaramyn tamyzda.
- Qazir aqsha tabý qıyn qaryzǵa.
- Ket-eı, gýgl, beretuǵyn túgiń joq.
- Eı, meniń de erigetin jynym joq.
Beıbit SARYBAI
"Adyrna" ulttyq portaly
