Adam quqyǵynyń sot arqyly qorǵalýy qazirgi zamanǵy quqyqtyq memlekettiń mańyzdy negizderiniń biri bolyp tabylady. Bul proess quqyq buzylǵan jaǵdaıda jeke tulǵalardyń óz quqyqtaryn qalpyna keltirý jáne ádildikke qol jetkizý úshin zańdy quraldarǵa ıe bolýyn qamtamasyz etedi. Al áıelderdiń quqyǵy Qazaqstanda qalaı qorǵalǵan. Tolyǵyraq "Adyrna" materıalynda.
Adam quqyqtary — árbir jeke tulǵanyń ómir súrý, bostandyq, qaýipsizdik, ádil sot jáne basqa da negizgi quqyqtary. Bul quqyqtar adamnyń abyroıyn, qadir-qasıetin jáne ózin-ózi tanytýyn qamtamasyz etedi. Adam quqyqtarynyń qorǵalýy — demokratııalyq jáne quqyqtyq memlekettiń ajyramas bóligi. Bul júıe azamattardyń quqyqtaryn buzýdan saqtaýǵa jáne olardy tıimdi qorǵaýǵa múmkindik beredi.
SOT JÚIESINIŃ RÓLI
Sot júıesi adam quqyqtaryn qorǵaýda basty ról atqarady. Ol azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý úshin zańdy mehanızmder usynady. Sottar zańdardyń durys qoldanylýyn qamtamasyz etedi, quqyq buzýshylyqtardy anyqtaıdy jáne olar boıynsha ádil sheshimder qabyldaıdy.
Sot arqyly qorǵaýdyń negizgi qaǵıdattary mynalar:
1. Táýelsizdik jáne beıtaraptyq: Sottar táýelsiz jáne beıtarap bolýy tıis, bul olardyń ádil sheshimder qabyldaýyna negiz bolady.
2. Qoljetimdilik: Árbir azamat óz quqyqtaryn qorǵaý úshin sotqa júginýge múmkindigi bolýy tıis.
3. Ádildik jáne jarııalylyq: Sot proesteri ádil jáne ashyq ótýi tıis, bul qoǵamda senimdilik pen zańdylyqty qamtamasyz etedi.
4. Tıimdilik: Sot sheshimderi ýaqytyly jáne oryndalýǵa mindetti bolýy tıis.
QAZAQSTANDAǴY ADAM QUQYQTARYNYŃ SOT ARQYLY QORǴALÝY
Qazaqstan Respýblıkasynda adam quqyqtarynyń sot arqyly qorǵalýy Konstıtýııada jáne ulttyq zańnamalarda bekitilgen. Qazaqstan Konstıtýııasynyń 13-babynda árbir azamattyń quqyqtary men bostandyqtary sot arqyly qorǵalatyny kórsetilgen. Bul quqyqtyq negiz adam quqyqtaryn qorǵaý júıesin qalyptastyrady jáne azamattardyń zańdy múddelerin qamtamasyz etedi.
Qazaqstanda adam quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy negizgi zańnamalyq aktiler mynalar:
- Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýııasy: Konstıtýııa azamattardyń negizgi quqyqtary men bostandyqtaryn belgileıdi jáne olardy qorǵaý mehanızmderin qarastyrady.
- Azamattyq proestik kodeksi: Azamattyq proestik kodeks azamattyq isterdi sotta qaraý tártibin retteıdi.
- Qylmystyq proestik kodeksi: Qylmystyq proestik kodeks qylmystyq isterdi sotta qaraý tártibin jáne quqyq buzýshylyqtardy anyqtaý proedýralaryn belgileıdi.
HALYQARALYQ TÁJIRIBE
Halyqaralyq tájirıbe adam quqyqtaryn qorǵaýdyń tıimdi tetikterin usynady. Birikken Ulttar Uıymy, Eýropalyq Odaq jáne basqa da halyqaralyq uıymdar adam quqyqtaryn qorǵaý salasynda mańyzdy ról atqarady. Mysaly, Eýropalyq Adam Quqyqtary Soty — Eýropa elderiniń azamattaryna adam quqyqtary buzylǵan jaǵdaıda júginýge múmkindik beredi.
QAZAQSTANDAǴY ÁIEL QUQYǴY
Qazirgi ýaqytta búkil álemde erlerdiń áıelderge qatysty tarıhı ústemdigi ózgerýde. Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstan erler men áıelderdiń quqyqtary men zańdy múddelerin qorǵaýda da jetistikterge jetti.
1998 jylǵy 29 maýsymdaǵy N 248 Zańymen Qazaqstan Respýblıkasy 1979 jylǵy 18 jeltoqsandaǵy Áıelderge qatysty kemsitýshiliktiń barlyq nysandaryn joıý týraly konvenııaǵa qosyldy. BUU-nyń «Áıelderdiń saıası quqyqtary týraly» jáne «Erli-zaıypty áıelderdiń azamattyǵy týraly» konvenııalary da ratıfıkaııalandy.
2009 jyly «Erler men áıelderdiń teń quqyqtary men teń múmkindikteriniń memlekettik kepildikteri týraly» Zań qabyldandy.
Qazirgi tańda Qazaqstan Respýblıkasynda áıelder quqyqtaryn qamtamasyz etý jáne qorǵaý baǵytynda kóptegen jumystar atqarylýda. Áıelderdiń quqyqtary týraly negizgi erejeler Konstıtýııada kórsetilgen.
