SOT JÜIESINIŊ RÖLI
Sot jüiesı adam qūqyqtaryn qorǧauda basty röl atqarady. Ol azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧau üşın zaŋdy mehanizmder ūsynady. Sottar zaŋdardyŋ dūrys qoldanyluyn qamtamasyz etedı, qūqyq būzuşylyqtardy anyqtaidy jäne olar boiynşa ädıl şeşımder qabyldaidy. Sot arqyly qorǧaudyŋ negızgı qaǧidattary mynalar: 1. Täuelsızdık jäne beitaraptyq: Sottar täuelsız jäne beitarap boluy tiıs, būl olardyŋ ädıl şeşımder qabyldauyna negız bolady. 2. Qoljetımdılık: Ärbır azamat öz qūqyqtaryn qorǧau üşın sotqa jügınuge mümkındıgı boluy tiıs. 3. Ädıldık jäne jariialylyq: Sot prosesterı ädıl jäne aşyq ötuı tiıs, būl qoǧamda senımdılık pen zaŋdylyqty qamtamasyz etedı. 4. Tiımdılık: Sot şeşımderı uaqytyly jäne oryndaluǧa mındettı boluy tiıs.
QAZAQSTANDAǦY ADAM QŪQYQTARYNYŊ SOT ARQYLY QORǦALUY
Qazaqstan Respublikasynda adam qūqyqtarynyŋ sot arqyly qorǧaluy Konstitusiiada jäne ūlttyq zaŋnamalarda bekıtılgen. Qazaqstan Konstitusiiasynyŋ 13-babynda ärbır azamattyŋ qūqyqtary men bostandyqtary sot arqyly qorǧalatyny körsetılgen. Būl qūqyqtyq negız adam qūqyqtaryn qorǧau jüiesın qalyptastyrady jäne azamattardyŋ zaŋdy müddelerın qamtamasyz etedı. Qazaqstanda adam qūqyqtaryn qorǧau salasyndaǧy negızgı zaŋnamalyq aktıler mynalar: - Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasy: Konstitusiia azamattardyŋ negızgı qūqyqtary men bostandyqtaryn belgıleidı jäne olardy qorǧau mehanizmderın qarastyrady. - Azamattyq prosestık kodeksı: Azamattyq prosestık kodeks azamattyq ısterdı sotta qarau tärtıbın retteidı. - Qylmystyq prosestık kodeksı: Qylmystyq prosestık kodeks qylmystyq ısterdı sotta qarau tärtıbın jäne qūqyq būzuşylyqtardy anyqtau proseduralaryn belgıleidı.
HALYQARALYQ TÄJIRİBE
Halyqaralyq täjıribe adam qūqyqtaryn qorǧaudyŋ tiımdı tetıkterın ūsynady. Bırıkken Ūlttar Ūiymy, Europalyq Odaq jäne basqa da halyqaralyq ūiymdar adam qūqyqtaryn qorǧau salasynda maŋyzdy röl atqarady. Mysaly, Europalyq Adam Qūqyqtary Soty — Europa elderınıŋ azamattaryna adam qūqyqtary būzylǧan jaǧdaida jügınuge mümkındık beredı.
QAZAQSTANDAǦY ÄIEL QŪQYǦY
Qazırgı uaqytta bükıl älemde erlerdıŋ äielderge qatysty tarihi üstemdıgı özgerude. Täuelsızdık jyldarynda Qazaqstan erler men äielderdıŋ qūqyqtary men zaŋdy müddelerın qorǧauda da jetıstıkterge jettı. 1998 jylǧy 29 mausymdaǧy N 248 Zaŋymen Qazaqstan Respublikasy 1979 jylǧy 18 jeltoqsandaǧy Äielderge qatysty kemsıtuşılıktıŋ barlyq nysandaryn joiu turaly konvensiiaǧa qosyldy. BŪŪ-nyŋ «Äielderdıŋ saiasi qūqyqtary turaly» jäne «Erlı-zaiypty äielderdıŋ azamattyǧy turaly» konvensiialary da ratifikasiialandy. 2009 jyly «Erler men äielderdıŋ teŋ qūqyqtary men teŋ mümkındıkterınıŋ memlekettık kepıldıkterı turaly» Zaŋ qabyldandy. Qazırgı taŋda Qazaqstan Respublikasynda äielder qūqyqtaryn qamtamasyz etu jäne qorǧau baǧytynda köptegen jūmystar atqaryluda. Äielderdıŋ qūqyqtary turaly negızgı erejeler Konstitusiiada körsetılgen.
