19 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda BAQ paıda bolǵannan keıin birden jappaı oqyrman men kórermen paıda boldy. Ǵylymı shoýlar, ǵarysh týraly fılmder jáne 500 myń danaǵa deıin taralymy bar ǵylymı-tanymal jýrnaldar dáýiri bastaldy. 17-18 ǵasyrlardaǵy aǵartýshylar mundaı múmkindikterge qyzǵanyshpen qaraıtyn edi. Óıtkeni, olar ǵylymı bilimdi jalpyǵa qol jetimdi etýdi oılap tapty. Sol dáýirdiń tanymal bolýynyń bir mysaly Franchesko Algarottıdiń 1737 jylǵy "hanymdarǵa arnalǵan Nıýtonınızm" kitaby boldy. Aǵartýshylar, bylaısha aıtqanda, halyqty bilim men jańalyqtardyń kómegimen nadandyqtyń qarańǵylyǵynan shyǵarýdy armandady. Búginde bul, ókinishke oraı, áli de ózekti.
Básekege qabiletti ǵylymı bazany qurý qazirgi ýaqytta jańa daryndy mamandardyń aǵynyn talap etedi, olardyń qyzyǵýshylyǵy men keıbir máselelerdi sheshýge qazirgi kózqarasy tájirıbeli ǵalymdardyń kózqarastarynan ózgeshe bolady. Shyǵarmashylyq jáne ınnovaııalyq tásil ǵylymı zertteýlerdi jańa deńgeıge kóterýge múmkindik beredi. Alaıda, qazirgi jastar, ókinishke oraı, yntaly emes. Zertteýge, iri jobalarǵa qatysýǵa motıvaııa men nıet joq. Bul motıvaııanyń bolmaýy, ókinishke oraı, qazirgi zamanǵy naryq sál ózgeshe erejelerdi talap etetindigimen baılanysty, qyzmet kórsetý, kommerııalyq negizde jobalar qurý salasyndaǵy mamandar qajet, bul ǵylymı-zertteý qyzmetimen jáne ǵylymnyń "alǵa"qozǵalysymen túbegeıli baılanysty emes.
Qazirgi álemde jastar óz ómirin qaı salamen baılanystyrý týraly sheshim qabyldaý qajet bolǵan kezde jıi joǵalady. Bolashaq stýdentterdiń ómirden ne qalaıtyny jáne olardyń ómirin qandaı salamen baılanystyrǵysy keletini týraly suraq týyndaıdy. Muǵalimniń tájirıbesi jáne birinshi kýrs stýdentteriniń saýalnamalary, ókinishke oraı, stýdentterdiń kópshiligi "jer qyrtysy úshin" nemese Qarýly Kúshterdegi qyzmetten keıinge qaldyrý maqsatynda joǵary bilim alýǵa bara jatqanyn kórsetedi. Jas stýdentter ony zertteý qyzmetinde odan ári qoldaný maqsatynda bilim alǵysy kelmeıdi. Qazirgi ýaqytta jas stýdentter ınternette, atap aıtqanda YouTube platformasynda kóp ýaqyt ótkizedi.
Qorytyndylaı kele, ártúrli ınternet-resýrstardy, ondaı-aq beıne hostıng platformalaryn paıdalaný jastardyń ǵylymı tanym salasynda "suranysyn" qalyptastyrýǵa kómektesetinin atap ótýge bolady. Jastardyń ǵylymı salada jumys isteýge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý stýdentterdi qazirgi zamanǵy daıarlaýdyń mańyzdy mindetteriniń biri bolyp tabylady. Negizgi mindet-mazmundy ázirleý jáne osy ǵylymı aqparattyń tegis ıntegraııasy. Ár túrli beıne dárister, múmkin onlaın týrlar ornalastyrylýy kerek birqatar arnalardy qurý qajet bolýy múmkin.
Búgingi tańda tehnologııalar qalalyq ınfraqurylymǵa engizilýde, kúndelikti ómirdiń barlyq salalaryna enip jatyr. Jasandy ıntellekt, úlken derekter, "aqyldy" robottar-munyń bári qazirgi qalalyq ortanyń bir bóligine aınaldy. Osy jańa tehnologııalarǵa qol jetimdilik barlyǵyna ashyq.
Memleket basshysynyń qoldaýymen sońǵy jyldary ǵylym salasynda birqatar ózgerister boldy. Atap aıtqanda, ǵalymdardyń jalaqysy ósti, jas mamandardy qoldaý sharalary keńeıtildi, sondaı-aq Qazaqstanda ǵylymdy damytýǵa jumsalatyn qarajat kólemi ósti.
Degenmen, bul salada olqylyqtar bar ekenin baıqamaý múmkin emes. Sonyń biri, Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, basqarýshylyq qyzmettiń joqtyǵy. Osyǵan baılanysty Memleket basshysy ǵylymnan alystaǵylardan arylýǵa buıryq berdi jáne osy salaǵa jaýapty adamdarǵa keıbir mindetter qoıdy.
Ǵylym salasyn damytý-qazirgi tańda elimizdegi ózekti máselelerdiń biri. Buǵan deıin prezıdent, bul salada jastardyń jetispeıtindigin atap ótken bolatyn. Qazaqstanda ǵylym salasyn damytý maqsatynda prezıdent Ǵylym jáne tehnologııalar jónindegi Ulttyq keńes qurylatyndyǵyn jarııalady. Toqaevtyń pikirinshe, ǵylym akademııasyna óz mamandyǵyna qumar jáne úlken ǵylymı áleýeti bar kóptegen bilimdi, kózi ashyq azamattardy tartý qajet.
"Adamzat tarıhyna kóz júgirtsek barlyq jetistikter bilim arqyly keldi. Sonymen qatar, qazirgi damyǵan tehnologııalar dáýirinde ǵylymsyz eshqandaı progress bolýy múmkin emes, bolmaıtyny da anyq. Sondyqtan men onyń damýyna erekshe nazar aýdaramyn. Saılaýaldy baǵdarlamamda men dál osy ózekti problema boıynsha óz pikirim men ustanymymdy arnaıy atadym. Ǵylym salasyn damytý memlekettik saıasattyń mańyzdy baǵyttarynyń biri. Ókinishke qaraı, elimizde kóptegen jyldar boıy ǵylymǵa tıisti kóńil bólinbedi. Osyǵan baılanysty kóptegen sheshilmegen túıitkildi máseleler kóp. Ǵylym artta qaldy dep aıtsa da bolady. Eger biz gúldengen el bolǵymyz kelse, bul olqylyqtyń ornyn toltyrýymyz kerek", - dedi Toqaev qarsańynda Ǵylym jáne tehnologııalar jónindegi ulttyq keńestiń otyrysynda.
Memleket basshysynyń qoldaýymen sońǵy jyldarda ǵylym salasynda eleýli ózgerister oryn aldy. Ǵylymdy damytý baǵytynda birqatar ulttyq baǵdarlamalar bekitilip, qajetti resýrstar da bólindi. Sonymen qatar, negizgi mindetter anyqtaldy.
Sońǵy málimetterge súıensek, búginde elimizde ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystardy júrgizetin 438 uıym bar. Olardyń ishinde memlekettik sektorǵa jatatyndarynyń sany — 101, joǵary kásiptik bilim berý salasyna — 95, kásipkerlikke — 202, kommerııalyq emes sektorǵa-40. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetinshe, joǵaryda atalǵan uıymdarda 21 617 ǵalym jumys isteıdi. Zertteýshilerdiń 35% - y ǵylymı nemese akademııalyq dárejege ıe. Joǵary bilikti ǵalymdardy daıarlaý kadrlyq áleýetti damytýda úlken ról atqarady. Qazaqstanda jyl saıyn orta eseppen 905 doktorant jáne 20 myńǵa jýyq magıstrant shyǵarylady.
