Kezinde marqum etnograf Jaǵda Babalyqulynan birneshe márte suhbat alý baqyty buıyrdy. Ol kisiniń úıinde de bolǵan edik.
Sol kisi maǵan ǵundardyń qalaı jańa jyldy qarsy alǵany týraly qyzyqty málimet aıtyp bergen edi. Álgi áńgimeni sol kezde men jumys istegen “Dala men qala” gazetine birneshe márte maqala etip shyǵarǵandyqtan, sanama sińip-aq qalǵan.
Sonymen, ǵundar jańa jyldy qalaı qarsy alǵan?
Táńirquty (ǵundardyń qaǵany solaı atalǵan) kún men tún teńelgen kúni óte bıik taý basyna shyǵady. Taýdyń eń bıik tusynan qaǵan kúnniń shyǵýyn kútedi. Kúnniń alǵashqy shapaǵy kóringende ol qolyn kúnge qaraı aıqara sozyp búkil el-jurtyna arnap alǵys-batasyn aıtady.
Odan keıin baqsylar ártúrli aspaptarda 365 kúı oryndaǵan eken. Baqsylyq bı rásimderin jasaǵan. Bir jyldaǵy kún sanymen sáıkes 365 kúıdi oryndap shyǵý birneshe kúnge sozylǵan desedi. Ulanasyr toı-dýman da sonsha ýaqyt jalǵasqan.
Bizge jetken bul ańyzdyń jany bar. Mońǵoldar ózderiniń “agan sar” dep atalatyn jańa jyl merekesinde kúndi qarsy alý rásimin atqarady. Altaı taýynyń aınalasyndaǵy týystas elderde jańa jylda tańdy qarsy alý dástúrleri áli kúnge saqtalǵan.
Ne sebepti tańdy qarsy alý rásimi babalarymyz úshin mańyzdy boldy?
Jańa kúnniń ǵana emes, jańa jyldyń bastaýy tańmen talasyp jetedi. Al taý basynda kúndi alǵashqy bolyp kórýge múmkindik bar. Bir sát jyl basy bolýǵa talasqan jan-janýarlar týraly áıgili ertegini eske alsaq, tyshqan úshin túıeniń basy kúndi kórýge eń bıik núkte retinde sıpattalady.
Jańa kúndi qarsy alýda jan-dúnıemen jańarý, rýhanı tazarý, aq tilekpen jańa jylǵa senim artý, kemshilikterdi keshirý sııaqty úlken mán-maǵyna jatyr. Odan bólek, jańa qarqynmen, aq paraqtan bárin basynan bastaýǵa nıettengen erekshe motıvaııa da bar.
Ulystyń uly kúni parsylardan kelgen be?
Kóshpelilerdiń erekshe bolmysyn kórsetetin bul meıram bizge eshqandaı da parsylardan kelmegen. Ózimizdiń dalamyzda burynnan bolǵan.
Bizdiń uly babalarymyz ǵana emes, búkil álem jańa jyldy kóktemde qarsy alǵan. Óıtkeni logıkaǵa salsaq ta qys kórpesin jamylǵan qaqaǵan sýyq kez jańa jyl atalýǵa esh kelmeıdi. Hrıstıan dini kelgenge deıin eýropalyqtardyń jańa jyldy kóktemde toılaǵanyn tarıhı derekterden talaı oqydyq. Ol týraly toqtalsaq uzaq áńgime.
Tómende 2014 jyly - jylqy jyly “Dúldúl án men pyraq kúı” atty jylqyǵa arnalǵan ánder men kúıler keshin uıymdastyrǵan edim. Sonda ǵundardyń jańa jyldy qarsy alý rásiminen shaǵyn kórinis jasadyq. Deńgeıi keremet bolmasa da alǵashqy qadam. Aq tańdaǵy qustardyń saıraǵan dybystarymen bastalyp, Táńirqutynyń aq batasymen jalǵasyp, baqsylardyń kúıimen, bıimen aıaqtalǵan edi. Qustardyń saıraǵany vıdeoǵa túspeı qalypty. Sol tamasha konertti esh qarajatsyz júrip shaǵyn demeýshilermen ótkizgen edik.
Tamyry tereńge tartqan Ulys kúni qutty bolsyn, aǵaıyn! Ult yntymaǵy arta bersin!!!
Arman Aubakir
