Ǵumyrym bilim men ǵylymǵa arnalǵan soń, aıtarym, bul salada ıgilikti ózgerister bolmady deýge bolmaıdy. Ár joǵary oqý oryndary óz álderinshe tyrmysyp eńbek etýde, izdeniste. Biraq aqyldy adamdar baǵdardan adaspaý úshin kompasty teginnen-tegin oılap tappaǵan. Máseleni Eýropa keńistigine qatysty aıtsaq (sebebi, biz Eýropalyq baǵdardamyz), baǵdardy erterekte din aıqyndady, odan bergide aǵartýshylyq dáýirinde dinniń ornyn fılosofııa basty. Franııada, Anglııada, Germanııada t.b. elderde osyndaı úrdis bastalyp, qoǵam ómirinde sheshýshi kúshter sekýlıarızaııa jáne zaıyrlylyq boldy. Qandaı nátıjege jettik? Qýanarlyq jaǵdaı bolmady.
Eýropada eki alapat jahandyq qyrǵyn soǵys uıymdastyryldy. Eýropa elderi azyp-tozyp, baǵyt-baǵdar izdeı bastady, olar demokratııalyq jáne lıberaldyq joldarǵa tústi. Ol durys pa, burys pa, kompasqa qaraý kerek. Elder, tulǵalar adasyp jatyr. Kompas tili ózgermeıdi, ol únemi Soltústikti kórsetip tur, ıaǵnı baǵynatyn bir kúsh-qýat baryn kórsetýde kompas tili. Oılaný kerek!
*
Elimizde qansha bilim, ǵylym mınıstri bolsa, sonshama reforma boldy. Kompas tili dalada qaldy, «menbilimdikke» salyndy.
Bilim, ǵylym salasy búginde syn kótererlik jaǵdaıda emes. Qandaı isti bolmasyn, maman kadrlar sheshedi desek, muǵalimder men dárigerler qaýymynyń jalaqylary Astana qalasyndaǵy ortasha jalaqy mólsherinen áldeqaıda tómen. Astana qalasynyń ortasha jalaqysy – 220 myń teńge. Jas maman bolyp qyzmetke kirisken qaı muǵalim, qaı dáriger osyndaı jalaqy almaq? Bul másele jurtshylyqqa málim.
Joǵary oqý ornyndaǵy professorlardyń jalaqysy – 160 000-200 000 teńge aralyǵynda, ol naqty ár ýnıversıtet basshylaryna baılanysty. Jýyrda Japonııa eline saparym túsip, Hırosıma qalasynda áriptesterimizben suhbattasyp qaldyq. Bireý Japon professorynyń jalaqy mólsherin surady, ol aıyna 14 myń AQSh dollaryn alatynyn aıtty, ol professor menen surady, «Siz qansha alasyz?» – dep, men namystanyp, sol siz alatyn mólsherde dedim. Qasymdaǵylar maǵan tańqalyp, qarap qalypty. Jaǵdaı solaı. Kedeı professorlar «kedeı bilim» beredi, sebebi, kún kórý úshin ózge istermen aınalysyp ketedi, ózge amal joq. Bizdiń eldiń professorlary – kedeıler. Bilim, ǵylym salasynyń taǵy ilgerilemeı turǵanynyń bir sebebi bar. Elimizdegi joǵary oqý oryndarynda olıgarhtardyń, mınıstrlerdiń, ákimderdiń, kóptegen depýtattardyń ul-qyzy, nemeresi otandyq bilim júıelerinde joq, olar shetelderde bilim alýda. Mekteptegi jaǵdaılary da solaı. Demek bilim júıesine kimder qyzaraqtaýlary kerek. Oılanaıyq!
Sabaqtastyq degende osy máselelerdi eskermesek, qandaı sabaqtastyq bolmaq?!
Ǵarıfolla Esim
"Adyrna" ulttyq portaly
