Ámise, áıel jumbaǵyn
Áýlıe de sheshe almas.
Támsil
Kerbez de keýdelileý jigit Máýlenniń sońǵy kúnderdegi ózgerisi basqalarǵa baıqalmasa da, úı ishindegilerdiń bárine úreı týǵyza bastaǵandaı edi.
Myrzalyǵy men jomarttyǵyn mańaıyndaǵy jurtqa qashanda kórsetkisi kelip júretin maqtanshaqtaý azamat óziniń áıeliniń sulýlyǵynan bastap, han saraıyndaı alty bólmeli úıi barlyǵyn, qymbat kólik minip júrgenin, aýdan ortalyǵyndaǵy eń jańa mekteptiń dırektory ekendigin sanamalaı kelip, óziniń qara basyn eń baqytty adamdardyń qataryna baıaǵyda qosyp qoıǵan.
Bir úıdiń jalǵyz balasy bolǵan soń, ishkeni – aldynda, ishpegeni – artynda, qalaı júrem, qalaı turam demeı, erkin ósken bula jigittiń balalyq shaǵy da, stýdenttik kezi de alqyp-shalqýmen ótkeni ras. Muny úılendire salyp ákesi Seıiljan qaıtys bolyp ketkennen keıin, eki-úsh aı boıy eńsesi ezilip, jetimdik, jalǵyzdyq degenniń ne ekenin endi-endi sezinip júrgen kezinde, anasynyń qaısarlyǵy men namystylyǵynyń arqasynda, tez-aq boıyn jınap alǵan bolatyn.
Keıde ǵana kúrsindirip qoıatyn bir ýaıymy – kórgen perzentiniń de jalǵyzdyǵy, áıeliniń bir bala taba salyp, qursaǵy qurǵap, tep-tez toqyrap qalǵandyǵy. «Ekeýdiń biri ketse – biri qalar, jalǵyzdyń ózi ketse – kimi qalar?» degen – mátel sózge aınalyp ketken óleń joldaryn jıi-jıi esine alyp, muńdylaý oıǵa batyp ketetini de sodan.
Atyn Májıt dep ózi qoıǵan erke balasy on jasqa tolǵan soń mundaı ataýly mezetti eskerýsiz qaldyrý jón bolmas dep, aǵaıyn-týys, dos-jarandardyń basyn qosyp, dúrildetip toı jasaǵany taıaýda ǵana. Mine, sol toı óte salysymen-aq Máýlenniń kóńil kúıi sabyndaı buzylyp, otyz jastan baıaǵyda asyp ketse de, tal shybyqtaı buralyp turatyn kelinshegi Zylıhaǵa da, anasy men balasyna da sýyq tartyp, olar tildese qalsa, tanaýynyń astynan mińgirlep sóıleıtin minez shyǵarǵan. Munysy úıdegilerdiń bárine áser etip, tipti, dastarhan basyndaǵylar burynǵydaı ashylyp sóıleýden, jaırańdap kúlýden de qalyp barady.
Darıǵa kempir jasaýraı beretin bulyńǵyr kózderin jaýlyǵynyń ushymen qaıta-qaıta súrtkishteı túsip, otyz bes jasqa kelse de, ózine áli sábıdeı bolyp kórinetin buıra bas balasyna qaraǵyshtap, telmeńdeıdi de otyrady.
Úılengenderine on eki jyldaı ýaqyt ótse de, urysyp-kerispek túgili, bir-birine «sháı» desip kórmegen erli-zaıyptylar da toń-torys. Bul shańyraqtyń astyna shýaq tógip, nur shashyp turatyn Májıttiń syqylyqtap kúlgen qońyraýly daýysy da azaıyp bara jatqandaı: tórtinshi synypta oqıtyn erke bala óziniń on jasqa tolǵanyn toılap, jıylǵan jurttyń bárine betinen súıgizgenine, ákelingen syılyqtardyń óz bólmesinde taý bolyp úıilip jatqanyna tym masaırap-aq júr edi. Biraq, ákesi men sheshesiniń arasynda álde bir kelispeýshiliktiń bar ekenin sezingennen keıin, bir qaýipten sekemdengendeı, úlkenderge úrke qarap, jaýtańdaı beretindi shyǵarypty.
Búgin tańǵy as ústinde bir-eki kese shaıdy ysyldap-pysyldap otyryp, jaý qýyp kele jatqandaı aptyǵyp ishken Máýlen kesesin tóńkerek saldy da, kelinshigine ádetten tys áýenmen:
– Áı, Zylıha, Oqýshylardyń kanıkýly bitýine de eki-úsh-aq kún qaldy. Mekteptiń jumysy bastalyp ketedi. Toı-poı dep júrip, qansha ýaqytty bosqa ótkizip aldyq, – dedi.
– Iá... ne? Bir sharýań bar ma edi? – dedi Zylıha, kúıeýiniń betine tosyrqaı qarap.
– Anaý kartop egetin jerdi qashap tastaý kerek. Mine, kóktem de ótip barady. Sen... Zylıha, davaı, myna Májıttiń tabany qalyń rezeńke etigin taýyp ber. Ekeýmiz jer qashaımyz. – dep ornynan turyp ketti de, balasyna qarap: – Májıt, sen on jasqa toldyń. Jigit bolyp qaldyń. Endi maǵan kómektesetin ýaqytyń jetti. Jınal! Júr! – dedi qatań daýyspen.
Kempirdiń kózi shaqshıyp ketti.
– Áı, Máýlen! Toqta!
Darıǵa basyndaǵy aq jaýlyǵyn silkı sypyryp, anandaı jerge laqtyryp jiberdi.
– Sen osy toı aıaqtalǵannan beri basyńdy butyńa tyǵyp alyp, ishkenimizdi – iriń, jegenimizdi jelim qylyp bittiń ǵoı. Seni jyn qaqty ma, álde basyńdy bireý dýalap tastady ma? Atadan qalǵan bir jalǵyz dep, áýletti jalǵaıtyn bir tuıaq dep, basyńnan qus ushyrmaı ósirdik qoı seni, jarymjan ákeń ekeýmiz. Jaqsy oqydyń. Rahmet. Bet-bedeldi azamat boldyń. Anaý úsh qabatty eń úlken mektepti basqaryp otyrsyń. Endigi mynaýyń ne qyljaq?! Sen de búgin jalǵyz ulyńnyń amandyǵy men saýlyǵyn qudaıdan tilep otyrǵan joqsyń ba? Álde, tilemeısiń be? Qabyrǵasy qatyp, buǵanasy bekimegen on jastaǵy balaǵa jer qashatý degen ne sumdyq!
– Apataı, ashýlanbańyzshy. Davlenıeńiz kóterilip ketedi. Qudaı úshin... – Zylıha enesin qushaqtaı alyp, eki betinen shópildetip súıe bastady.
Esikti «tars» etkizip jaýyp ketken ákesiniń sońynan Májıt te tompań qaǵyp ilese jónelgen.
Sálden soń, butyna shalbar, aıaǵyna úp-úlken etik kıip, basyna oramalyn shart baılap alǵan Zylıha da dalaǵa shyqty. Qolynda – kúrek.
– Áı, Zylıha, sen pysyqsymaı-aq qoı. Apamnyń qasynda bol, dárisin ber, – dedi Máýlen.
Zylıha bir sát qalt turyp qaldy da, kúregin selqos súıretip, Máýlenniń qasyna jaqyndady. Bul kezde Májıt esik aldynda jatqan usaq tastardy tepkilep, ózimen-ózi áýre bolyp turǵan.
– Máýlen... aıtshy... saǵan ne bop júr? – dedi Zylıha, – Ózim bilgeli seniń mundaı minezińdi birinshi ret kórip turmyn. Saǵan ne boldy?
– Al saǵan ne bolyp edi.... sonda?.. Baıaǵyda...
– Túk túsinsem buıyrmasyn.
– Osy, sonaý Almatydan at sabyltyp toıǵa kelgen álgi... Sáken... sol – seniń baıyńnyń dosy ma? Álde seniń burynǵy kóńildesiń be?
Zylıhanyń sulý óńi sup-sur bolyp, sostıǵan kúıinde turyp qaldy. Qap-qara, uzyn kirpikteri shyqtanyp, bota kózderi áldebir tereń tuńǵıyqqa sińip bara jatqandaı.
– Sen... ne dep tursyń? – dep kúbirlegendeı boldy.
– «Ne dep tursyń?» deıdi. «Ol medınstıtýtta oqysa da, dosyń ǵoı, kýrstarstaryńmen qosyp shaqyr. Kópten beri kórisken de joqpyz» degen sen ediń ǵoı. Endi óp-ótirik tań qalǵan bop tursyń.
– Máýlen, ne aıtyp kettiń, ol seniń eń jaqyn dosyń emes pe edi?
– Dos!.. Iá, dos! Sol dostyǵynan ǵoı, meniń myna jalǵyz balam da dál sonyń aýzynan túskendeı. Bilegindegi jalpaq qalyna deıin... Toıda Májıtpen birge túsken sýretteri tur ǵoı, qarasańshy!
– Idıot! – Zylıha kúregin laqtyra salyp, qos qolymen betin basqan kúıi úıge qaraı tura júgirdi.
– Áı, sen de bara ber! – dep zekidi Máýlen balasyna.
* * *
Májıt óz bólmesine kire salysymen, tósegine shalqasynan túsip jata ketti. Terezeden túsken kún sáýlesinen jasqanyp, betin kólegeıleı berip edi, bilegindegi qap-qara qal kózine ottaı basyldy. Shoshyp ketkendeı, qolyn tez serpip jibergenin ózi de sezbeı qaldy. Ákesiniń jańaǵy aıtyp turǵany – osy qal.
Balanyń kóz aldyna Almatydan toıǵa kelgen Sáken aǵasynyń bet-beınesi elesteı jónelgen. Onyń kólikten túse salyp, muny shaqyrtyp ala qoıǵany, «Oı, Máýlentaı, on jasqa toldyń ba, úlken jigit boldyń ba?» dep, úsh ret kókke kóterip, betinen, mańdaıynan súıgeni, sonsoń sómkesinen bir qorapty shyǵaryp, onyń ishinen altyndalǵan, jarqyldaǵan qalta telefonyn sýyryp alyp, «maǵan zvandap tur» dep qolyna ustatqany... bári-bári búgingideı esinde. «Sonda... bul kisi...» dep áldeneni oılaǵysy keldi de, ornynan turyp, qattalǵan kúıinde ústel ústinde jatqan fotosýretterdi bir-birlep qaraı bastady. Mine, myna sýrette Sáken aǵasynyń tizesine otyryp alyp, onyń tanaýyna saýsaǵyn tıgizip, kúlip otyr. Ekeýi de máz. Al myna sýrette Sáken aǵasy muny moınyna mingizip, ózi at bolyp shaýyp júr.
«Papamnyń jańa «aýzynan túskendeı» degeni – «uqsaıdy» degeni ǵoı. Qaı jerimiz uqsaıdy? M-m!.. Murnymyz, qasymyz. Toqta. Kózimiz de uqsaıtyn sııaqty».
Májıt ezý tartyp, kúlimsireı tústi de, kenet qabaǵyn túıip, aýzyn burtıta qaldy. Sonsoń, sýretke yzalana, tesile qarap turdy da, eki sýretti de jyrtyp-jyrtyp, as úıdegi qoqys jáshigine aparyp, tastaı saldy.
Ol óz bólmesine qaıtyp kelip, taǵy da tósegine qulaı ketti. Tóbege qarap jatyp, Sáken aǵa týraly mamasynyń toı ústinde aıtqandaryn esine túsire bastady.
Mamasynyń aıtýy boıynsha, munyń ákesi men Sáken aǵa kishkentaı kúninen birge ósipti. Bir synypta oqypty. Sáken aǵanyń ákesi osy aýyldaǵy bastyqtardyń biri eken, tósek tartyp jatqan Seıiljan atasy men Darıǵa ájesine ylǵı kómektesip, qamqor bolyp júretin jaqsy adam kórinedi. Mektepti bitirgennen keıin munyń ákesi muǵalimder oqýyna, Sáken aǵa dárigerlik oqýǵa túsip, ekeýi de Almaty qalasynda juptaryn jazbaı birge júripti. Oqýlaryn bitirgennen keıin Sáken aǵa Almatyda qalyp, munyń ákesi aýlyna kelip, muǵalim bolǵan.
Darıǵa ájesiniń aıtýynsha, óziniń kúıeýi Seıiljan Sákenniń ákesi Kósherbaıdan bir jyl keıin qaıtys bolǵanda, Almatyda oqyp júrgen Májıt pen Sáken ekeýi bir qorymda qatar jerlengen óz ákeleriniń basyna mármár tastan qulpytas ornatypty.
«Eger ekeýi sonsha jaqyn dos bolsa, meniń ákem Sáken aǵany nege jaqsy kórmeı qalǵan?» dep oılady Májıt.
Ol baǵanaǵy mamasy men papasynyń kerisip qalǵan sátin taǵy da bir elestetip ótti.
Mamasynyń júgire basyp, jylap ketkenine Májıt qatty nazalanyp qalyp edi. Qazirgi jaǵdaıy qalaı eken? Qasyna baryp, mamasyn jubatqany durys qoı.
Májıt jatyn bólmesiniń esigin aqyryn ashyp, sańylaýdan syǵalap qarap edi, mamasy teris qarap, búrisip jatyr eken. Baǵana jer qashaýǵa kómektesemin dep kıgen jumys kıimderin de sheshpepti.
«Mama» dep shashynan sıpalaǵan ulynyń qasyna kelip turǵanyn sezse de, anasy eki kózin tars jumyp, tis jarmady. Qabaǵy qars túıilgen anasynyń júzine zer sala qaraǵan bala, onyń beti men tanaýynyń ústinen taram-taram bolyp jas aǵyp jatqanyn baıqady. Májıttiń qara kózderine de shúpildep jas tolyp tur edi.
* * *
Sol jatqannan besin aýǵansha ornynan turmaǵan kelinine alań bolǵan Darıǵa kempirdiń mazasy ketip, túski astan da nár tatpaǵan Zylıhany sháıǵa shaqyraıyn dep, jatyn bólmege kirdi. Kire sala baıqaǵany – qap-qara shashy qalaı bolsa solaı qobyrap, aq seısepti ústine qymtana jamylyp alǵan kelini terezege telmire qarap otyr eken. Zylıhany mynandaı qalypta kórgende, keıýana baıǵus shoshynyp, ábigerlenip qalǵany sonshama, kelininiń qasyna sylq etip qalaı otyra ketkenin bilmeı qaldy.
– Zyqashjan-aý, qalyń qalaı, janym? – dedi Darıǵa, kelininiń shashyn bir qolymen rettep otyryp, – Júr, júre ǵoı. Sháıińdi ish. Dastarhan jasap qoıdym.
– Joq, ishpeımin, apa. Eshteńege zaýqym soqpaı, álsirep otyrmyn, – dedi Zylıha. – Máýlen qaıda?
– Ol túske deıin jer qopardy. Qazir qonaq úıde kitap oqyp jatyr ǵoı deımin.
– Shaqyryńyzshy. Ońasha áńgimeleseıin dep edim.
Darıǵa shyǵyp ketken soń, ile-shala máıkisheńdenip alǵan Máýlen kirdi. Zylıha esik kózinde sostıyp turyp qalǵan kúıeýine qadala qaraǵanda, onyń kózderindegi jarq-jurq etip turǵan otty kekesin men yzaly músirkeýge shydaı almaǵan Máýlen tósektiń aıaq jaǵyna otyra ketti.
– Sonymen... Máýlesh, maǵan taǵy da qandaı jaman ataqty japsyrmaq oıyń bar? – dedi Zylıha báseń bolsa da yzǵarly daýyspen. – Men ózimdi sen úshin týdym, sen úshin ómir súrem, qajet bolsa, sen úshin ólemin deýshi edim. Biraq onymnyń bári beker eken. Sen meni bir-aq sátte jaman atqa qıyp, júregimdi dal-dul etip jaraladyń. Joq, jaralaǵan joqsyń, óziń úshin soǵyp turǵan jazyqsyz júrekti qolqasymen qosa sýyryp aldyń. Májıttiń túri Sákenge uqsap ketkenin kórip, ózińniń arzan da arsyz oı tolǵamyńnyń jetegine erip, meniń betime qara kúıe jaǵýǵa deıin bardyń. Men appaq júregimdi qolyma ustap turyp, aldyńda tizerlep otyryp, adaldyǵymdy aıtyp aqtalar edim. Biraq oǵan meniń áıeldik, analyq namysyn jibermeıdi. Men seniń aldyńda ne úshin aqtalýym kerek? Tipti, aqtalý degen sózdiń óziniń aty qandaı jaman! Qylmys jasaǵan adam ǵana aqtalady. Álde, seniń bala kúnnen birge ósken dosyńdy jaqsy kórip, syılaǵanym úshin, ony toıǵa shaqyr dep keńes bergenim úshin qaralanyp qalyp pa edim? Meniń búkil oıym da, tipti, maqsat, muratym da – tek seniń azamattyq mártebeńdi ósirip, dańqyńdy asyrý ǵana. Aıtshy, men qaı ýaqytta ózim úshin qam jasap, umtylmasqa umtyldym? Qashan sońǵy sánmen tigilgen kıimge qumartyp, qulaǵyńnyń qurtyn jedim? Áshekeı-úshekeıge áýes bolyp, «alaıynshy», «taǵaıynshy» dep bir ret aıtyp kórdim be?..
Zylıhanyń qan-sólsiz qýarǵan óńine, keshki batar kúnniń sáýlesimen shaǵylysyp, qyzǵylttanyp turǵan ay jas pen ashýǵa toly janaryna tiktep qaraı almasa da, eki qolyn keýdesine aıqastyra salǵan boıy tip-tik otyrǵan Máýlenniń bet júzinen eshqandaı qubylys baıqalar emes. Tas músindeı miz baqpaǵan qalpy.
– Osy sen maǵan japqan jalańnyń qandaı aýyr ekendigin, maǵan qalaı áser etkenin bir sát te bolsa paıymdap kórgen joqsyń ǵoı deımin? – dedi Zylıha baǵanadan beri ózin qabyrǵaǵa sóılep otyrǵandaı sezinip.
Máýlen Zylıhaǵa eńserile buryldy.
– Adamǵa adamnyń uqsaı beretini ras qoı, – dedi sonsoń, – biraq, «qasqa aıǵyrdan qasqa týmasa da, tóbel týady» degen sóz bar. Adamǵa adam da beker uqsamaıdy ǵoı. Eger sen meniń ornymda bolsań, qaıter ediń? Men bolyp bir sát oılanyp kórshi.
– Atamyz qazaq dana ǵoı, – dedi Zylıha, – osyndaı jaılardyń bolmaı qalmasyn eskergen bolar, aıaǵy aýyr áıeldiń qursaǵyna qadalyp qaraǵan adamǵa da týashaq sábıdiń tartyp kútýi múmkin degen burynǵylar.
– Sen osy joly ózińniń ádebıetshi ǵana emes, suńǵyla ekenińdi de anyq baıqatyp otyrsyń. Aıtqan ýájińniń bárine nana beretin – men bala emespin ǵoı. Eń durysy biz bul áńgimeni doǵaraıyq ta, el men jurtqa kúlki bolmaı turǵanda, osy aýyldan basqa jaqqa, tipti, bir alys jaqqa kóship keteıik. – dedi Máýlen alǵash ret Zylıhaǵa tiktep qarap.
– Qaı jaqqa? Almatyǵy kóshsek dep júrýshi ediń ǵoı?
– Joq, Almatyny túsimde de kórgim kelmeıdi.
– Nege?
– Bilmeı otyrmysyń?
– Á! Sáken bar eken ǵoı. Sáken degen – sen úshin qara páledeı bir eles. Endi sol eles Teskentaý asyp ketseń de, qyr sońyńnan qala qoımas. Júregińe óziń juqtyryp alǵan osy bir qara qasiret ýaqyt shirkinniń alaqanymen súrtile-súrtile, bir kúni joq bolyp keter dep úmittenbeı-aq qoı. Kerisinshe, ýaqyt ótken saıyn bul qara tańba aıqyndalǵan ústine aıqyndalyp, tereńdeı-tereńdeı súıegińe de sińip ketetin shyǵar. Bilesiń be, mahabbat saparynda bolsa da, otbasylyq ómirde bolsa da sheshilmesteı bir túıin paıda bolsa, sol túıin sát saıyn túınektele beredi de, bir kúni túbińe jetip tynady.
– Sonda ne demekshisiń?
– Eger sen ózińniń súıip alǵan áıeliń men jalǵyz balańnan aırylǵyń kelmese, jazǵy demalys kezinde Májıtti qasyńa ertip, Almatyǵa bar da, álgi... medeınıalyq saraptama deı me, nemene, soǵan baryp tekserilińder. Sonda bul balanyń ákesi óziń ekendigińe kóziń jetip, bárimiz baqytty ómir súretin bolamyz.
– Múmkin, sóıtermiz. – dedi Máýlen eki shekesin qos qolymen syǵymdaı túsip.
– Aıaq astynan maǵan osynsha kúmándanǵanyń ne? – dedi Zylıha kúıeýin áli de tuqyrta túseıin degendeı.
* * *
Jasy jetpisten asqan Darıǵa keıýana – keıingi kezde kózinen ǵana qorlyq kórip júrgeni bolmasa, estý qabiletinen aıyrylmaǵan, saqqulaq kisi.
Kelininiń balasyna ne aıtqysy kelgenin bilgisi kelip, jaýlyǵyn qulaǵynan asyra túrip tastap, shala jabylǵan esiktiń sańylaýynan ekeýiniń sózin tyńdap turdy. Máseleniń negizi nemeresiniń Sákenge tartyp týǵanyna baılanysty ekendigin bilgen sátinde-aq, qos qulaǵy shýyldap, eki kózi qaraýytyp, turǵan ornynda qulap qala jazdady. Júreginiń soǵysy álsirep, býyn-býyny quryp, qabyrǵany qarmalaı sıpalap, óz tósegine zorǵa jetti.
Jalǵyz nemeresi kóp kúttirip dúnıege kelgennen beri Darıǵanyń kókeıine eki udaı sezim uıalap alǵan bolatyn. Onyń birinshisi – óspeı, ónbeı, kele jatqan osy áýletti joǵaltpaı, keler kúnge jalǵastyrar taǵy da bir sábıdiń dúnıege kelgenine degen shúkirshiligi bolsa, ekinshisi – osy sábıdi týythanadan alyp kele salysymen, qundaǵyn sheship, tyrbańdaǵan qyzylshaqany qyzyqtap otyrǵanynda, onyń bilegindegi qap-qara qaldy kórip, shoshyna qaraǵan sátinen bastalǵan úreıli sezim bolatyn. Ol úreı bala bilegindege qara qaldy jamandyqqa joryp yrymdaǵannan emes, sol qara qal keýdesiniń túkpirindegi tas zyndanda otyz alty jyldan beri máńgi qulyptalǵan qupıasynyń kiltindeı, jurtqa sony jaıyp salatyn kýágerindeı bolyp kóringendiginen edi.
Sol qara qal balanyń bileginde emes, óziniń júreginde turǵandaı kórinip, qatty titirkendirip, úreılendirip jibergen.
Balasy men kelininiń arasyna máńgi jymdaspas jik túsirip, júrekterine eshqashan aıyqpas kúdik pen kúmánǵa toly qaıǵy-qasiret ornatqandaı bolǵan jazyǵy joq Sákenniń ákesi Kósherbaıdyń bileginde de týra osyndaı qara qal bar edi. Sol qap-qara qaly bar júndesteý bilegi munyń qypsha beli men qyl myqynyna qansha ret oratyldy deseńshi!
Kósherbaı óziniń bul qap-qara qalyn «Qudaıdyń ózi tartý etken nysana, bilektilik pen júrektiliktiń belgisi» dep maqtan etetin.
Ol jylqy fermasynyń bastyǵy edi de, munyń kúıeýi Seıiljan bas jylqyshy bolatyn. Bular fermanyń ortalyǵy bolyp sanalatyn kishkentaı aýyldaǵy qorjyn úıde turdy. Úılengenderine bes-alty jyl bolsa da, Darıǵanyń pushpaǵy qanamaı, bir shıkiókpeni ańsaýmen kún ótkizip jatqan jas jubaılardyń qabaǵyndaǵy kirbeń qyraý ýaqyt ótken saıyn muzǵa aınalyp bara jatqandaı edi. Sóıtip júrgende, Seıiljan ózi úıretpekshi bolǵan asaýdan jyǵylyp, jambasyn syndyryp aldy da, uzaq ýaqyt oblystyq aýrýhanada emdelip jatty. Mine, sol kezderde kóp ýaqyttan beri Darıǵaǵa yntyq bolyp, kóńilin bildire almaı júrgen Kósherbaı óziniń dittegen maqsatyna jetip tynyp edi.
Kóp uzamaı-aq Darıǵa bala kóterip, Seıiljannyń shańyraǵyna shattyq ornady. Aqjarylqap dáýren bastaldy. Dúnıege sábı kelip, onyń atyn Kósherbaıǵa qoıǵyzdy. Kósherbaı: «Bul bala jolbarystaı qaıratty, arystandaı aıbatty bolsyn! Atyn Máýlen dep qoıamyn. Bilesińder me, jolbarystyń kúshigin «máýlen» dep ataıdy ǵoı!» – dep, qolyna ustap turǵan aıǵyr staqanǵa toltyryla quıylǵan aq araqty túbine deıin biraq simirip, qalyń qara murtpen kómkerilgen qyp-qyzyl erinderin bir shúıirip qoıyp, aýzyn alaqanymen basyp, uzaq turyp qalyp edi, sonda.
Darıǵa óz nárestesiniń Kósherbaıǵa tartpaı ózine tartýyn tilep, jaratýshy ıege kúnde jalbarynatyn. Aqyry, sol tilegi oryndalyp, Máýlen sheshesine tartqan – qaratorynyń ádemisi deıtindeı jigit bolyp ósti.
Oń jambasynan qatty mertikken Seıiljannyń osy kemdikten kórmegen beıneti joq: at qulaǵynda oınap júrgen arystandaı azamat baldaqqa baılanyp qalǵan soń, atqa da ózi mine almaıtyn boldy. Jylqy dese, ishken asyn jerge qoıatyn atjandy baıqus shurqyrap júrgen jylqy úıirlerin kórgende, birese kúlimsirep, birese jylamsyrap turǵandaı, bir ózgeshe keıipke enýshi edi. Syrtqy jurt «Shoınaq Seıiljan» dep atap ketkenine ishteı namystanyp júrse de, óz atustary Máýlen dúnıege kelgen soń búkil qaıǵy-qasireti biraq kúnde kókke ushyp ketkendeı, óńi nurlanyp, ózi qyrlanyp shyǵa keldi.
Ol qundaqtaýly bópesin áýektep otyryp:
Aınalaıyq baladan –
Taýyp alǵan daladan.
Dalada bala jata ma,
Túsip qalǵan ǵoı shanadan.
– degen óleńdi qaıta-qaıta ándetip aıtqan saıyn, Darıǵanyń júregi dir-dir etip, ózinen-ózi qýystanyp, bet qubylysyn sezdirmeıin dep, teris aınalyp ketetin. Birde, «Osy óleńińdi qoıshy!» dep aıta jazdap baryp, tez tıyla qalǵyny da bar. Darıǵa ár kezde sál nárseden Seıiljannyń kúdigi oıanyp kete me dep qaýip-qater ústinde júrgendeı bolatyn. Sondyqtan bolar, Kósherbaıdy mańyna jýytpaq turmaq, onyń qarasyn kórse boldy, jaý kórgendeı shoshynyp, tezirek kózden tasa jerge qıystap ketýge yńǵaılanar edi. Kósherbaı da kóńildesiniń jaıyn tereń túsingendeı, bulardyń burynǵy qarym-qatynastaryn eske salatyndaı eshqandaı qylyq kórsetpedi. Sóıtip, sol bir arqa-basyn titirkendiretin qosúreı sátter de birte-birte alystap, tipti, umytylýǵa aınalǵandaı boyp edi.
Amal qansha, ash arystandaı bolyp aldynan taǵy shyqty sol úreı! Endi ne istese eken?!
Bul qupııany táýekel etip balalaryna ashyp salýǵa da dáti barmaq emes. Oıbaı-aý, odan ótken sumdyq bar ma, bul jalǵanda?! Bir aıaǵy jerde, bir aıaǵy kórde turǵan shaǵynda búkil áýlettiń betine máńgi shirkeý bolatyn bul kúnáni, bul qylmysty qalaı ǵana jarııa etpek?! Ózi ǵana áshkerelenip, ózi ǵana kúnahar atalsa, bir sirá, odan keıin munyń balalary men úrim-butaǵy el men jurtqa qaı betimen qaraıdy? Kúnahar analaryna qarǵys aıtyp, ómir baqı óksýmen, jurt kózinen qysylyp-qymtyrylýymen ótpeı me?!
Joq! Darıǵa óziniń kelinshek kezinde jasaǵan osy bir kúnásin óz júreginiń túbine berik saqtap, jabýly qazandy jabýly kúıinde qaldyrady! Bul qupııany ózimen birge kórge ala ketedi!..
Darıǵa jaýlyǵynyń ushymen eki kózin kezek súrtkilep otyryp, óz kúıeýi Seıiljannyń nemeresin kórmeı, kúıinish pen kúdikke shyrmalmaı, ómirden sál de bolsa erterek ótip ketkenine, qurdym qusanyń quryǵyna túspegenine myń da bir shúkirshilik etti.
Jalǵyzdyǵyna jany qulazyp, onyń ústine óziniń de urpaqqa jarymaı qalǵanyna muńaıyp júrgen Máýleniniń bir ákeden týǵan óz baýyry dál qasynda júrgenin bilmeı ómirden ótetini de qandaı azap!
«Eshqashan bilmesin! Bilmegeni ózine de, ózgege de jaqsy!» degen baılam jasady kempir.
