Qazaqstanda múmkindigi shekteýli balalardyń quqyqtaryn qorǵaý birqatar zańnamalyq aktilermen qamtamasyz etilgen. 2015 jyly BUU-nyń Múgedekterdiń quqyqtary týraly konvenııasy ratıfıkaııalanyp, 2017 jyly BUU Komıtetine múgedekter quqyqtarynyń saqtalýy týraly birinshi baıandama usynyldy. Degenmen, kúndelikti ómirde múmkindigi shekteýli balalardyń bilim alýyna jáne qoǵamdyq ómirge qatysýyna qol jetkizýde áli de qıyndyqtar týyndaıdy.
Qazaqstandaǵy balalardyń 3 paıyzy ǵana múmkindigi shekteýli jáne erekshe qajettilikteri bar balalar retinde tirkelgen. Bul kórsetkish balalardyń 10-15% quraıtyn álemniń basqa elderinen aıtarlyqtaı tómen. Bul aıyrmashylyq, eń aldymen, múgedek balalardy anyqtaý ádistemesiniń basqa elderdegi ádister men jikteýlerden aıyrmashylyǵyna baılanysty - Qazaqstannyń ádistemesi áli de múgedektiktiń medıınalyq jaǵyn qarastyrady.
Zańnamada múgedekterdi kemsitetin zańdar bolmaýy kerek. Qajet bolǵan jaǵdaıda úkimet múgedekterdiń quqyqtaryn qorǵaý úshin jańa zańdar ázirlep, sol zańdardy oryndaýy kerek. Jańa zańdar men saıasattardy ázirleý kezinde úkimetter múgedektermen, sonyń ishinde múgedek balalarmen keńesýi kerek.
Múgedek bolsa, memleket múgedektik boıynsha ótemaqy, aqparat jáne qyzmetter arqyly sizdiń otbasyńyzǵa qoldaý kórsetýi kerek. Múgedek balalardy múgedektikke baılanysty ata-anasynan ajyratýǵa bolmaıdy! Eger siz jaqyn týystaryńyzben birge tura almasańyz, úkimet sizge alystaǵy týystaryńyzdyń nemese jergilikti qoǵamdastyqtyń qamqorlyǵyn qamtamasyz etýi kerek. Múgedek jastar basqalarmen teń dárejede urpaqty bolý densaýlyǵy týraly aqparat alýǵa, sondaı-aq nekege turýǵa jáne otbasyn qurýǵa quqyly.
Buqaralyq aqparat quraldary múmkindigi shekteýli balalar men eresekterge qatysty ádiletsizdikter týraly habarlaýy kerek.
Úkimetter búkil qoǵamdy múgedekterdiń quqyqtary men qadir-qasıeti, sondaı-aq olardyń jetistikteri men daǵdylary týraly aqparattandyrýǵa jumys isteýi kerek. Olar múgedekterge qatysty stereotıptermen, nemquraılylyqpen jáne zııandy árekettermen kúresýge umtylady. Mysaly, mektepterde múmkindigi shekteýli jandarǵa qurmet kórsetý kerek, muny tipti kishkentaı balalarǵa da úıretý kerek.
Barlyq adamdardyń bilim alýǵa quqyǵy bar. Múgedek bolǵanyńyz bilim almaýyńyz kerek degendi bildirmeıdi. Arnaıy mektepterde oqýdyń qajeti joq. Basqa adamdar sııaqty mektepterge baryp, sol pánderdi oqýǵa quqyǵyńyz bar, memleket sizge qajetti kómek kórsetýge mindetti. Mysaly, bul sizdiń muǵalimderińiz sizdiń qajettilikterińizge qalaı jaýap berý kerektigin túsinýi úshin sizge qarym-qatynas jasaý múmkindigin berýi kerek.
Múgedekterdiń basqalar sııaqty sapaly jáne deńgeıdegi medıınalyq qyzmetterdi alýǵa quqyǵy bar. Eger sizde múgedek bolsa, sizdiń de medıınalyq jáne ońaltý qyzmetterin alýǵa quqyǵyńyz bar.
Úkimetter múgedekterge táýelsiz ómir súrýge jáne qoǵamdastyqqa qatysýǵa múmkindik berýdi mindetteıdi. Kez kelgen qoǵamdyq keńistik, sonyń ishinde ǵımarattar, joldar, mektepter men aýrýhanalar múmkindigi shekteýli adamdarǵa, sonyń ishinde múgedek balalarǵa qoljetimdi bolýy kerek.
