AQSh memlekettik departamenti 13 naýryzda jarııalaǵan 2018 jylǵy álemdegi adam quqyǵy jaǵdaıy týraly esebinde Qytaı bıligin adam quqyǵyn óreskel buzyp otyr dep synady.
"Qytaıda avtorıtarly bılik. Eldi Kommýnıstik partııa basqarady. Kompartııa músheleri úkimetti jáne qaýipsizdik organdaryn basqaryp otyr. 2018 jyly Qytaı bıligi Shyńjań ólkesinde musylmandarǵa, sonyń ishinde – uıǵyrlar men qazaqtarǵa qysymdy kúsheıtip, olardy lagerlerge qamady. Halyqaralyq basylymdar, quqyq qorǵaý uıymdary lagerlerdegi qysym týraly aıtsa da, Qytaı bıligi lagerler terrorızmmen kúres amaly dep sendirýge tyrysty. 2018 jyly Shyńjańdaǵy adam quqyǵy jaıy qatty nasharlady" dep jazylǵan esepte.
AQSh memlekettik departamentiniń esebinde Qytaı bıligi tarapynan adamdardy zańsyz ustaý, zańsyz óltirý oqıǵalary bolǵanyn, jýrnalısterge, blogerlerge, advokattarǵa, jazýshylarǵa, dıssıdentterge qysym jasalǵany jazylǵan.
"Qytaıda saıttar buǵattalady. Beıbit mıtıng ótkizýge kedergi kóp. Jumysshylardyń eńbek quqyǵy buzylady. Bılik tarapynan sheteldik úkimettik emes uıymdarǵa qysym jasalady. Elde bala týýdy shekteý saıasaty, kúshtep túsik jasatý amaldary, adam saýdasy bar" dep málimdedi memlekettik departament óz esebinde.
AQSh memlekettik departamenti adam quqyǵy týraly esebin 1977 jyldan beri jarııalap keledi. 1998 jyldan bastap Qytaı bıligi departament esebine jaýap retinde AQSh-taǵy adam quqyǵy jaıly esep jarııalap júr.
Shyńjań aımaǵyndaǵy lagerler jaıly alǵash ret 2017 jyldyń kókteminde aıtyla bastaǵan. BUU Shyńjańdaǵy "saıası tárbıeleý ortalyqtarynda" mıllıonǵa jýyq adam "erkinen tys" qamaýda otyrǵanyn málimdegen.
Qytaı úkimeti basynda bul ortalyqtardyń baryn joqqa shyǵaryp keldi. Keıin Pekın qysymdy "ekstremızmge qarsy shara" dep málimdedi jáne "qamalǵandar til úırenip, kásip meńgerip shyǵatynyn" aıtty. Al quqyq qorǵaýshylar jáne lagerde bolǵan azamattar bul ortalyqtardyń bilim berý mekemesinen góri túrmege uqsaıtynyn, onda azap pen qysym baryn aıtqan.
Qytaıda týystary qamalǵan azamattar Almatyda birneshe ret jıyn ótkizip, Qytaıdaǵy jaqyndarynyń jappaı qamalyp jatqanyn aıtqan. Olar Qazaqstan bıliginen, halyqaralyq uıymdardan kómek suraǵan.
2018 jyly jeltoqsan aıynyń sońynda Pekın birneshe eldiń elshilerin Shyńjańǵa aparyp, “saıası tárbıeleý ortalyqtaryn” kórsetken. Lagerge barǵandardyń arasynda Qazaqstan elshiliginiń qyzmetkeri de bolǵan. Ol Shyńjańdaǵy saıası tárbıeleý ortalyǵynda "jaǵdaıdyń jaqsy" ekenin aıtqan.
Aqpannyń 10-y kúni Túrkııa Qytaıdan Shyńjańdaǵy lagerlerdi jabýdy talap etip, onda "mıllıondaǵan adam qysym kórip jatyr" degen. Qytaı Túrkııanyń bul málimdemesin "jalǵan aıyptaý" dep atady.
"Azattyq" radıosy
