Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń quryltaıynda qalamgerlerge taratylǵan «Ádebı ómir» fotoshejiresinen daý shyqty. Bul jınaqqa jarııalanǵan sýretter ruqsatsyz jarııalanǵany aıtylady. Buǵan qosa sýrettiń avtorlary kórsetilmegen. Týyndy ıeleri endi zańdy jolmen qýynýdy jón sanap otyr.
Bul fotoalbom Jazýshylar odaǵynyń 85 jyldyǵyna arnalyp shyǵarylǵan eken. Al bıyl qurylǵanyna 98 jyl tolatyn birlestiktiń jınaqty nege qazir taratyp jatqanyn eshkim surap jatqan joq.
«ÁDEBI ÓMIR DE, FOTOShEJIRE DE ELGE KEREK»
Daý avtorlyq quqyq máselesinen týyndap otyr. Fotograftar albom jazýshylarǵa taratylǵannan keıin baryp, óz týyndylaryn kórip aıran-asyr tańǵalǵanǵa uqsaıdy.
Bul týraly birinshi bolyp, belgili fotograf Shúkir Shahaı áleýmettik jelide dabyl qaqqan. Oǵan basqa da fotograftar men basqa da shyǵarmashylyq ókilderi men qarapaıym adamdar úles qosqan.
«Eńbegim ketti dalaǵa... Ádebı ómir de, fotoshejire de elge kerek. Biraq osynyń bárin óz retimen, óz jónimen atqarǵan jón. Sol fotoalbomda men túsirgen baqandaı alty sýret jarııalanypty. Alaıda esh jerde aty-jónim kórsetilmegen. Jalǵyz men emes, basqa fototilshilerdiń de eshqaısysynyń esimi jazylmaǵan. Bul ne sonda? Eńbegimiz nege elenbeıdi? Osy kitapty qurastyrý barysynda bir fototilshiden surasa, barlyq sýretti anyqtap beredi ǵoı. Qudaıǵa shúkir, bir-biriniń balalaryn jaqsy biletin jaqyn dostar sekildi biz de túsirgen sýretterimizdi bir qaraǵannan tústep tanımyz. Sondyqtan bul asa qıyn sharýa emes. Ras, keıde sýretter áleýmettik jelide avtorsyz jarııalanyp kete beredi. Sodan ala salyp, Jazýshylar odaǵy sııaqty salmaqty mekeme shyǵaratyn salıqaly kitapqa avtoryn kórsetpeı basa salǵandaryńyz qalaı?»-dedi ol.
Kópshilik ony qoldaǵan.
«QOIYRTPAQ JASAP JIBERGEN»
Jazýshy Beıbit Saparaly áleýmettik jelige jazǵan pikirinde jınaqta sýret avtorlaryna kóńil bólinbegenin atap ótti.
«Fotoshejireni endi ǵana qolǵa alyp, asyqpaı paraqtap shyqtyq. Foto avtorlaryna esh kóńil bólinbegen. Ashyq aqparat kózderinen aldyq dep qoıa salǵan. Barynsha atap ótý kerek edi. Atalmysh jınaq 2019 jyly 2000 taralymmen basylǵan. Odan beri qanshama alqaly jıyndar ótti nemese chat arqyly da habar berip, qol qoıdyryp taratýǵa bolatyn edi ǵoı? Kitap basylar aldynda foto jınaqtap suraý da salǵan emes. Shejire bolǵan soń ýaqyt, zaman, kezeń tártibi qatań saqtalsa kerek-ti. Joq, olaı emes, alpys jyl burynǵy foto men bertińgi jas qalamgerler sýreti teńdeı berilip, sapyrylysyp ketken. Kámen Orazalın, Jánibek Kármenov sııaqty marqumdardyń birde-bir fotosy joq?! Biz sııaqty alpysqa bet alǵandardyń da jeke turmaq, kóppen túsken bir fotomyz joq?! Jasyna, eńbegine, ataǵyna qaramaı aralastyryp qoıyrtpaq jasap jibergen. «Ádebı ómir» degen ataý da óte dál kelmeıdi. Ózge ult qalamgerleri ókilderi de az qamtylǵan. Odaqtyń atynan ábden oılasyp shyǵarylǵan kitap deýge esh kelmeıdi», - dep pikir bildirgen jazýshy.
«JAZYLMASA NE BOPTY?..»
Al fototilshi Nahyp Shyntemirov bolsa, elimizde fotograftardyń eńbegi laıyq deńgeıde baǵalanbaıtynyn jazyp, shaǵynǵan
«Osy syndy jaıt meniń basymnan da birneshe ret ótti. Belgili bir jýrnaldyń redaktory menen sýretter alyp, bir sanyna 25 shaqty fotony jarııalaǵan bolatyn. Eń soraqysy – avtorlyq quqyq saqtalmaǵan. Nege cýretterde meniń aty-jónim berilmegen desem, «umytyp ketippiz» deıdi.
«Jazylmasa ne bolypty? Buryndary da jarııaladyq qoı, onyń ústinen seniń jumys ornyńmen kelisim shartymyz bar» degen jaýap aldym. Bul aqparat taratý men avtorlyq quqyq, jýrnalıstik etıka normalary syndy biz baǵynatyn zańdylyqtarǵa qaıshy emes pe? Sýretti túsirgen avtordyń aty atalýy tıis. Sondyqtan fotograftarǵa qatysty avtorlyq quqyq týraly zańdy tolyqtyrý kerek. Sol kezde ǵana eńbek baǵalanady!»- dep nazyn aıtty ol.
Jazba avtory Shúkir Shahaıdy Janarbek Áshimjan, Kenjeǵalı Myrjyqbaı, Sáýle Janpeıisova, Joltaı Jumat-Álmashuly syndy belgili tulǵalar qoldap, pikir bildirdi.
«ShALA BÚLINIP JATQAN JOQPYN»
Buǵan qosa, daý týdyrǵan foto-jınaqty shyǵarǵandardy ǵana qoldap, fotograftarǵa naz aıtqandar da joq emes.
Máselen, Talap Qarash bylaı dep jazǵan:
«Qazaq ádebıetiniń aqsaqaly Ábý Sársenbaev pen pen aqyn anam Qanıpa Buǵybaevanyń bir tal fotosýreti osy kitapqa engenine qýandym! Biraq foto meniń muraǵatymnan alynǵan edi dep, shala búlinip jatqan joqpyn! Qaıta Qazaq rýhanııaty úshin osyndaı eńbektiń jaryqqa shyqqanyna bərekeldi dep otyrmyn! "Kósh júre túzeler"! Sabyr saqtaıyq əriptester!
«Adyrna» tilshisi fotojýrnalıspen tildesip, oqıǵanyń mán-jaıyn surap bildi.
- Sýretterimdi «Táýelsizdik: Qas-qaǵym sát» degen fotoalbomymnan kóshirip alǵan sekildi. Maǵan eshkim habarlaspady. Jazbamdy oqyǵan basqa da fototilshi áriptesterim óz shaǵymdaryn aıtyp, meni qoldap jatyr, - dedi Shúkir Shahaı.
«SOTQA BERÝGE BOLADY»
Biz ne sebepti sýret avtorlarynyń kórsetilmegenin bilý úshin jınaqty qurastyrǵan Ǵalym Qalıbekulyna habarlastyq. Ol sońǵy quryltaıda Jazýshylar odaǵy tóraǵasynyń orynbasarlarynyń biri bolyp bekigen. Biz osy daýdyń mán-jaıyn suraǵanymyzda, ol qolynyń tımeı jatqanyn aıtyp, jaýap berýge asa yqylasty bolmady. Shamasy, jańa qyzmetine endi kirisken shyǵar dep jobalaǵannan basqa amal qalmady.
Al zańger Máýlen Spankulovtyń aıtýynsha, foto máselesinde de avtorlyq quqyq zańmen qorǵalady.
«Týyndy avtorlary sýretterin ruqsatsyz paıdalanǵan adamdarǵa qatysty óz narazylyqtaryn bildire alady. Eger uıymdastyrshylar talap-tilekterdi oryndamasa, aryz jazyp, olardy sotqa berýge bolady. Bul is Qylmystyq Kodekstiń 198-baby, ıaǵnı Avtorlyq jáne (nemese) sabaqtas quqyqtardy buzý boıynsha qaralady. Zań boıynsha 80 AEK-ke deıin aıyppul salynady»,—dedi maman.
Eldegi medıa salasynda jáne áleýmettik jelide mundaı daý jıi kóterelip jatady. Soǵan qaramastan, sýretti ruqsatsyz paıdalaný tyıylmaı tur. 2018 jyly taǵy bir fotograf Sársenbek Qyzaıbekuly «Rýhanı jańǵyrý» uranyna óziniń fotosyn ruqsatsyz jarııalaǵany úshin Almaty ákimdigin sotqa bergen. Sot ákimdikti ótamaqy tóleýge mindettegen.
"Adyrna" ulttyq portaly
