Taıvan araldary men Ońtústik Qytaı teńizindegi áskerı rejım
AQSh-tyń Qytaıǵa qarsy ekonomıkalyq sankııasy men áskerı rejımdegi ses kórsetýi údep barady.
Osydan biraz ýaqyt buryn Argentınada ótken Úlken jıyrmalyqtyń G-20 sammıtinde AQSh prezıdenti Donald Tramp pen Qytaı prezıdenti Sı zınpıdiń arasynda eki eldiń ımporttyq taýar aınalymyndaǵy baj salyǵy men ekonomıkalyq sankııalardy alyp tastaý boıynsha kezdesý ótken bolatyn. Úlken jıyrmalyqtyń sammıtinen keıin AQSh taraby óziniń Qytaıǵa qarsy beıtarap ustanymda bola almaıtynyn ashyq bildirdi. Amerıka ókimeti Qytaıdyń 250 mıllıard AQSh dollaryna baǵalanatyn ımport taýarlaryna baj salyǵyn arttyryp jiberdi. Bul kórsetkish jaqynda ǵana 200 mıllıard dollar bolatyn.
Sonymen qatar, AQSh ókimeti jýyq arada Qytaıdan keletin ımporttyń taýarlardyń ekinshi tolqynyna taǵy da jańa sankııalyq paketterdiń daıyn ekenin ashyq aıtty. Onyń kólemi 267 mıllıard AQSh dollaryn quraıtyny belgili bolyp otyr. Bul aýyrlatylǵan ekonomıkalyq sankııalardan Qytaı ekonomıkasy aýyr zardap shegip, toqyraýǵa tap bolyp jatyr. Qytaı men AQSh tyń arasyndaǵy bir jyldyq taýar aınalymyn 740 mıllıard AQSh dollarynan joǵary dep baǵalasaq, qazirgi eki rettik sankııalar tolqyny az ýaqyttyń ishinde (jarty jylǵa jetpeıtin ýaqytta) Qytaıǵa orasan shyǵyndy alyp kelgeli tur. Munyń saldarynan Qytaıdaǵy myńdaǵan kishi kásiporyndar men júzdegen iri korporaııalar jumysyn toqtatýy da múmkin, Osynyń aldynda AQSh-tyń tarapynan salynǵan sankııalardyń zardabynan Qytaıdaǵy IT tehnologııa salasynda úlken kompanııalar jumysyn toqtatty. Qazir IT tehnologııalar salasynda qytaıda jasalyp jatqan joǵary óndiristi mıkroshemalar men jasandy ıntellekti qurylǵylardyń jumystary toqtap, eksperttik baqylaýǵa alyndy. AQSh Qytaıdyń arnaıy zertteýler júrgizetin salalary men strategııalyq sektorlaryn qadaǵalap, olardyń Japonııamen, Kanadamen, Jańa Zelandııamen, Ońtústik Koreıamen, Taıvanmen baılanys jasaıtyn lobbıstik qyzmetteriniń bárine tosqaýyl qoıyp jatyr.
Osynyń saldarynan «Hýaveı» men «ZTE» kompanııalary dabyl qaǵyp, Qytaıdyń ulttyq qaýipsizdigine zııan kelip jatqanyn ashyq aıtyp otyr. Dál qazirgi ýaqytta Vashıngton Pekınniń tehnologııalyq áleýetine óte kúshti soqqy jasap otyr. Tipti toqtatyp tastady desek te bolady. Birneshe baǵyttaǵy ekonomıkalyq sankııalardyń soqqysynan dál qazir Qytaıdyń ulttyq qýaipsizdigine de orasan zııan kelip jatyr.
AQSh-tyń Qytaıǵa dál osylaı shúıligýiniń astarynda birneshe sebepteri bar. Osydan biraz ýaqyt buryn AQSh tarapy Qytaıdaǵy ózge etnostardyń qýǵynǵa ushyrap, arnaıy saıası úırený lagerlerine jabylyp jatqanyn aıyptap, ony halyqaralyq adam quqyqtary boıynsha normalardy elemeý dep aıyptap, eskertý jasaǵan bolatyn. Ekinshi jaǵynan, AQSh tarapy Qytaıdyń «Bir beldeý – bir jol» degen ǵasyrlyq jobasynyń iske asýyna múddeli emestigin ashyq aıtyp, Eýroodaqtyń birneshe elderine úndep, Qytaıǵa qarsy sankııalyq ustanymdy kúsheıtýge shaqyrdy. AQSh tarapy Qytaıdyń ishindegi ólkelik avtonomııalardyń barlyǵynyń derbestigin qoldap, olarǵa da arasha bolýǵa daıyn ekenin jetkizip otyr.
AQSh qazir Ońtústik Qytaı teńizinde áskerı rejımdi kúsheıtti. Taıvan AQSh-tyń yqpalyna ótti. Aınalasyndaǵy memleketter men muhıttaǵy araldardyń kóbisine áskerı bazalaryn ornatyp tastady. Taıvan araldaryna AQSh-tyń birneshe áskerı teńiz jáne qorǵanys kúshteri ornatyldy. Dál osy tustan AQSh-tyń Qytaıǵa qarsy áskerı operaııalary bastalýy da múmkin ekendigi boljanyp otyr. Alyp derjavlardyń arasyndaǵy qııan keski tartys AQSh-ty mańaılaǵan keıbir kishi elderge (Taıvan, Vetnam, Polsha, irileri Túrkııa, Úndistan) tıimdi bolyp jatqanymen, Úlken jıyrmalyqtyń ekonomıkasy órlegen elderine (Eýropa elderi, Japonııa, Avstralııa, Kanada, Ońtústik Koreıa) óndiris pen tehnologııa jaǵynan keri ásetin tıgizip te jatyr. AQSh ókimeti dál osy ekonomıkalyq qýaty myqty elderdiń barlyǵyn da Qytaıdyń jymysqy saıasaty men halyqaralyq saıasattyǵy keri ustanymyna qarsy turýǵa ózdiginen múddeli etip jatyr. Qytaıdyń qazirgi halyqaralyq saıasattaǵy ustanymyna bul elderdiń barlyǵy derlik qarsy shyǵýda. Olaı etpegen jaǵdaıda bul múddeli memleketterdiń barlyǵynyń ǵylymı áleýetterine, strategııalyq damý sektorlaryna, saýda qarym-qatynastaryna, ishki óndirisine keri ıpmýls kelip otyr. Qytaıǵa baǵyttalǵan ekonomıkalyq soǵystar Qytaıdyń avıaǵaryshtyq salasyna, zamanaıý óndiristeriniń áleýetine de aýyr tıip jatyr. Osy sektorlarynyń barlyǵy da kezinde AQSh-tyń tarapynan qoldaý tapqan. Odan basqa da korporaııalarda dál qazir aıyppul tóleý men zańdy teksetister kúshine engen.
Kórshi bolyp otyrǵan alyp derjava Qytaıdan shettegi jaıǵasqan elderdiń bári de qaýiptenip jatqanda, Jaratýshym bizdiń qazaǵymyzǵa jar bolsyn! Qytaı alyp aıdahar, jan jaǵyndaǵy kishi elderdi ýysyna alyp barady. Qytaıdyń saýdasynyń ózi álemdegi úlken soǵystyń naq ózi. Biz de Qytaıdan saqtanaıyq! Alyp aıdahardy tek qana alyp kúsh qulata alady.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ulttyq portaly
