Abzal Quspan: Saıragúl saıası oıyndardyń qurbany bolyp ketpese eken deımin

2437
Adyrna.kz Telegram

Qytaıdan kelgen qandastardyń basyna túsken aýyrtpalyqtardy zańdyq negizde jeńildetýge kúsh salyp júrgen azamattyq belsendi, advokat Abzal Quspan myrzamen óz qorǵaýyndaǵy Saıragúl Saýytbaıdyń ózinen bas tartýyna jáne Qytaıdaǵy qazaq taǵdyryna qatysty máselelerdiń túıtkildi tustary jóninde suhbattastyq.

 - Saıragúl Saýytbaı sizden ne úshin bas tartty ? Jalpy, siz bul jóninde búginge deıin bildińiz be?

- Men bul jóninde keshe Astanaǵa kelgende bildim. Sol kezge deıin men bilgen joqpyn. Men Oralda ushaqqa otyrǵanǵa deıin Saıragúlge «qujattardy umytyp ketpe» - dep tapsyrmalar bergende ol maǵan eshnárse bildirmegen bolatyn... Nede bolsa keldim. Taldyqorǵanǵa deıin baryp, eldiń kózinshe sóılesip, maǵan qandaı da bir ókpe-renishi, talaby, menen qandaı da bir jamandyq kórdi me, endi qaıtyp bul máselege oralmaıtynymdy bildirip kettim. Buǵan deıin «menen bas tartamyn» degen jaǵdaı bolǵan. Biraq keıin «oıbaı bas tartpaımyn» - degen. Bul sottyń ekinshi satysy. Osy kezge deıin júrgizip keldim. Anaý qylmystyq is bitti. Kóshi-qon komıtetterine jazǵan aryz, BUU-ǵa jazǵan aryz, sotqa talap-aryzdardyń barlyǵyn ózim jazdym. Endi sotqa qatysýǵa kelgende Saıragúldiń menen ne sebepti bas tartqandyǵy jaýabyna ılanyp otyrǵan joqpyn. (Saıragúl Saýytbaı – red): «Ol áıel adam (Saıragúl Saýytbaıdyń qazirgi advokaty Aıman Omarova), áıel adamǵa áıel retinde aıtatyndarym bar. Abzal Quspanǵa aıta almaımyn» - deıdi. Qylmystyq is boıynsha eshqandaı máselesiz aq qorǵap shyqtyq qoı... Biraq buny qalaı bolǵan jaǵdaıda da tragedııaǵa aınaldyrýǵa bolmaıdy. Biz bir nárseni umytpaýymyz kerek. Advokatty tańdaý quqyǵy árbir adamnyń ózinde. Bul jerde el-jurtqa «bulardyń arasynda ne bolyp qaldy?» degen qyzyq bolýy múmkin. Saıragúl Saýytbaı ekeýmizdiń aramyzda osy kezge deıin qandaı da bir kıkiljiń bolǵan emes. Aıaq astynan bulaı ózgeriske enýin men qandaı da bolmasyn oıyn júrip jatyr dep esepteımin. Men óz basym qazir ony túsinip otyrǵan joqpyn. Kóp jyldyq zańgerlik qyzmetimde tap bolmaǵan áldeqandaı oıyndardyń júrip jatqanyn sezemin. Biraq onyń ne oıyndar ekendigin men bilmeımin.  Meniń bir ǵana tilegim: «Saıragúl saıası oıyndardyń qurbany bolyp ketpese eken» deımin. Qylmystyq iste de men sezingenmin. Bul jerde kóptegen múddeler toǵysyp jatyr. Olardyń barlyǵy tek qana Saıragúlge jany ashyp aralasyp jatyr degenge kishkentaı bala senetin shyǵar, biraq men senbeımin. Bul másele halyqaralyq dárejedegi oıyn alańyna aınalyp ketti. Bul jerde adam taǵdyry saýdaǵa aınalyp ketip jatqan jaǵdaıy bar.

 - Bul oıynda siz kedergi jasaıdy dep sizden bas tartty ma sonda?

- Men ol jaǵyn anyq bilmeımin. Qalaı bolǵan jaǵdaıda da bul Saıragúldiń qabyldaǵan sheshimi emes ekendigin bilemin. Áıtpese, ol ne «men telefon kótermedi» degen, « men telefonǵa jaýap bermedi» degen. Meniń jaýap bermegen kezeńim, ol meniń Túrkııada qyzyma ota jasaǵan kezi. Ekinshi, 17 qańtarda qaraly habardy estigen kezim. Osy kezde men 22 qańtarǵa deıin telefonymdy óshirip tastadym. Telefonym Saıragúl úshin emes, barlyǵy úshin óshirýli boldy. Al 22 qańtardan bastap, 30-31 qańtarǵa  Saıragúl men daıyndap bergen qujattardy Taldyqorǵan qalalyq sotyna tapsyrǵanǵa deıin biz baılanysta boldyq. Tapsyrǵan sátten bastap Saıragúl «Abzal Quspan meniń telefondaryma jaýap bermeıdi» dep menen bas tartty. Men qyzymnyń topyraǵy keppeı jatyp osynyń barlyǵymen aınalysyp, ýaqyt taptym ǵoı. Jalpy, men osy ýaqytqa deıin Saıragúlge qatysty bir de bir sotqa, bir de bir jıynǵa barmaı qalmaq túgili keshigip kórgen adam emespin...

- Saıragúl isi aldaǵy ýaqytta qalaı qaraı órbıdi dep oılaısyz?

- Ári qaraı qalaı bolatynyn men bilmeımin. Bul saıasatqa tikeleı baılanysty. Bul jerde «tek qana zańnyń aıasynda sheshemiz» degen qur bos áńgime.

- Jalpy, Saıragúl Saýytbaı máselesin, Qytaıdaǵy qazaq máselesin bizdiń quzyrly organdar derbes sheshýge qaýqarly ma? Joq álde buǵan mindetti túrde halyqaralyq uıymdar aralasýy kerek pe?

- Qazirgi tańda Qazaqstan qandaı másele kóterip, shý shyǵarsa da biz Qytaıǵa qarsy ne isteı alamyz? Biz Qytaıǵa qarsy soǵys asha almaımyz. Biz ekonomıkalyq jaǵynan tolyǵymen táýeldi memleketpiz. Jer asty baılyqtaryn berip jatqanymyzdy paıdalanyp, máseleni dıplomatııalyq jolmen sheshý birinshi jol bolsa, halyqaralyq uıymdar arqyly sheshý ekinshi jol ekendigin men joqqa shyǵarmaımyn. Biraq halyqaralyq uıymdardyń da uıymdary bar. Olardyń Qytaıǵa baılanysty ózderiniń bir geosaıası múddeleri bar ustanyp otyrǵan. Olar qazaqtarǵa jany ashyp, osyndaı is-áreketke barady degenge tolyq sene almaımyz. Halyqaralyq uıymdardy Qazaqstannyń ózi paıdalansa deımin. Alaıda, qazir Qazaqstanda bir top bar. Ol tap-taza uıǵyrdyń múddesi úshin jumys istep jatqan top. Atyn atamaımyn, túsin tústemeımin.

 - Tuspaldap bolsa da aıta almaısyz ba?

- Joq, men myna bir nárseni aıtqym keledi. Halyqaralyq uıymdar máselesinde biz óte saq bolýymyz qajet. Bul Saıragúl máselesinen bólek qoı. Ol sonyń ishindegi másele. Men tórt jyl boıy osy máselemen aınalysyp kele jatqan advokat retinde aıtaıyn, uıǵyrlardyń bir toby Qazaqstandaǵy ókilderi arqyly qarjylandyrýǵa da qaýqarly. Qazirgi mynaý aıqaı-shýdyń barlyǵy birinshi kezekte uıǵyr dıasporasyna tıimdi bolyp tur. Osy nárseni de biz oıdan shyǵarmaýymyz kerek. Bul máselede uıǵyrmen birigý bizge eń qaýipti ekendigin esten shyǵarmaıyq. Osydan 10-15 jyl burynǵy Tıbettiń jaǵdaıyn alyp qaraıyqshy. Sol kezde búkil álemdegi top jańalyqtardyń basynda kim turatyn edi? Tıbettiń Dalaılamasy turatyn edi. Búkil álem bolyp Dalaılamany sóıletti, Tıbettikterdiń quqyǵy buzylyp jatyr dep aıqaılady. Biraq Qytaıǵa eshkim, eshnárse jasaı almady. Osydan eki-úsh jyl buryn Túrkııa prezıdenti Erdoǵan «eger uıǵyrlardyń quqyǵyn aıaqqa taptaı beretin bolsa, men Qytaıǵa ásker kirgizemin» degen málimdeme jasady. Artynsha Shı Jıńpıń ekeýi kezdesip, máńgilik dospyz dep, saýda kelisim sharttaryna qol qoıyp tarqasty. Budan bizge neni uǵýǵa bolady? Basqa memleketterdiń bul máselege arlasýynyń artynda báribir belgili bir múdde turady. Men óz basym BUU sııaqty ózin-ózi tanytqan uıymdar bolmasa, barlyq birdeı uıymdarǵa sene berýge bolmaıdy dep esepteımin. Biz halyqaralyq uıymdardyń ara-jigin ajyratýymyz kerek. Keıbir uıymdardyń artynda uıǵyrlardyń dıasporasy tur. Uıǵyrlardyń jaı ǵana oppozıııasy emes, terrorısterimen birigip ketetin bolsaq, onda qazaq máselesi eshqashan sheshilmeıdi degen sóz... Uıǵyrlarǵa qatysty qysym sońǵy on jyl kóleminde oryn alǵan bolsa, qazaqtarǵa qatysty másele eki-úsh jyldyń kóleminde bastaldy. Bastapqyda Qytaı bıliginiń qazaqtarǵa dál qazirgideı teris kózqarasy bolǵan joq. Negizinen Qytaı men uıǵyr arasyndaǵy máselege keıin belgisiz sebeptermen qazaq máselesi aralasyp ketti. Sol jaqta qyzmet etken qazaq uıymdarynyń buǵan tikeleı qatysy bar degen de áńgime shyǵýda qazir.

 - Bul qandaı uıymdar?

- Men uıymdardyń atyn naqty bilmeımin. Biraq sol uıymdardyń ókilderi qazir Qazaqstanda áreket etip jatyr.

 - Onyń atyn naqty aıta almaısyz ba?

- Dál qazir men onyń atyn aıtýdan qorqyp otyrǵan joqpyn. Men qyzymnyń qyrqy ótkenshe daý-damaıǵa aralasqym kelip otyrǵan joq, shynymdy aıtsam. Odan keıin men bir adamdardyń atyn atap turyp shyǵarǵym keledi. Sol jaqta otyrǵan elshimiz qaı ult ókili? Maǵan kelgen málimet boıynsha, uıǵyr ultynyń ókili deıdi. Qazaqstannyń Qytaıdaǵy elshisi uıǵyr. Bizdiń quzyrly organdar tarapynan qandaı múdde bar myna jaqtaǵy shýlatýshylarǵa? Ony jalpylama aıtyp ketýge bolady. UQK qaıda qarap otyr mysal úshin? Maǵan túsiniksiz kóp nárse bul jerde. Mynda bir jekelegen toptar shyǵady da, SIM aldyna baryp, kishigirim pıket uıymdastyrady. Reseı men AQSh prezıdentine oryssha, aǵylshynsha úndeýler jarııalaıdy: «Bizdi qutqaryńyz Qytaıdyń qysymynan» dep. Oǵan eshkim tosqaýyl qoımaıdy. «Sonda bul qaıdan kelip jatqan kúsh? Ol adamdar qaıdan paıda boldy? Nege UQK tarapynan sondaı qoldaýǵa ıe bolyp otyr bular? UQK basshylyǵynda bularǵa qoldaý jasaıtyn qandaı adamdar otyr?» - degen suraqtar kóp jerde kúbir-sybyrmen aıtylyp jatyr. Sonymen qatar, osyndaǵy toptarmen bizdiń Qazaqstannyń Qytaıdaǵy elshiligi arasynda qandaı baılanys bar? Qytaıdaǵy elshi kim, nege ol bul máselemen aınalyspaıdy? Eń birinshi júk sol Qytaıdaǵy Qazaqstannyń elshiligine túsýi kerek edi ǵoı. Nege sol elshiniń aty-jóni atalmaıdy jáne ol kim degen suraqqa osy kúnge deıin jaýap tabylmaıdy? – degen máselelerdi qazir jalpylama suraq kúıinde qoıyp ketkim keledi. Bul basqa turmaq Astanada, talaı-talaı jerde aıtylyp jatqan áńgime negizinde. Bul qazir kúbir-sybyrmen aıtylsa, kúni erteń ashyq jarııa bolady.

- Aldaǵy ýaqytta qandastar máselesimen aınalysýyńyzdy jalǵastyrasyz ba?

- «Bıtke ókpelep tonyńdy otqa jaqpa» deıdi. Qazir maǵan bir ǵana qıyndyq bar. Ol meniń baýyr etim balamnan aıyrylǵanym. Odan jaman nárse bolý múmkin emes maǵan. Osydan bir esimdi jıyp alaıyn. Men bul máselege qaıtyp oralamyn. Biraq burynǵydaı jeke dara oralmandardy qorǵaý jumysyn azaıtatyn bolarmyn. Mende óte kóp materıal bar, ózimniń kórgenim bar, túıgenim bar eger qajet bolatyn bolsa, men bizdiń elimizdiń Qaýipsizdik Keńesine, basqa da quzyrly organdaryna durystap bir hat daıyndaǵym keledi. Osy jaǵdaılardyń barlyǵyna nazar aýdartqym kelip otyr...  Men ózim bul suraqtardyń jaýabyn áli tolyq tapqanym joq. Belgili bir oı túıgen jaǵdaıda men buny kópshilikpen bólisýge ketary emespin...

Esdáýlet Qyzyrbekuly

"The Qazaq Times"

Pikirler