Qazaqstan men Reseı ekonomıkalyq turǵydan odaqtas, áskerı negizde bir uıymda, al saıası turǵydan seriktes.
Eki eldi tek qana resmı baılanystardan bólek jeti myń shaqyrym shekara, Reseıdegi mıllıon qazaq pen Qazaqstandaǵy eki jarym mıllıon orys, KSRO quramyndaǵy ortaq tarıh pen ózge de baılanystyrýshy faktorlar biriktiredi.
Alaıda sol biriktirýshi faktorlardy eki el arasyndaǵy dostyqty damytýshy sıpatta qoldanýdyń ornyna, Kreml qysym jasaýshy rychag retinde paıdalanýdy kózdeıdi. Mysaly ortaq shekarany resmı moıyndap, biraq beıresmı “bizdiń tarıhı jerimiz” degen sandyraqty aıtady.
Orys tiline qysym men orystildilerge kún kórsetpeý degendi oıdan shyǵaryp, Aqordaǵa qysym jasaǵysy keledi. Bul eski ádister bolatyn. Alaıda Máskeý jańa ári qaýipti ádiske kóshe bastady, ol - ekonomıkany qyspaqqa alý.
Reseı aýmaǵy arqyly Qazaqstannyń basty munaı joly ótedi. Ol Kaspıı qubyry. Bıýdjettiń 60 paıyzyn quraıtyn qara altynnyń 80 paıyzy osy qubyr arqyly Reseıdiń Novorossıısk qalasyna baryp, ary Kári Qurlyqqa jol tartady. Bul basty munaı eksport joly.
Onyń mańyzyn Qazaqstan bıligi de, Reseı bıligi de biledi. Bilgendikten de ony Reseı sońǵy ýaqytta túrli syltaýmen jaýyp, túrli qıqarlyqpen bitep tastaýda. Naýryzda “daýyl soqty” dep jaýyp qoıdy, maýsymda “sý betine teńiz mınasy qalqyp shyqty” dep jumysyn toqtatty, shildede “qubyr ekologııaǵa zııan keltirýde” dep otyz kúnge jumysyna sotpen tyıym saldy. Árıne, bul saıası qysym. Bopsa, kóndirý tásili.
Kılikkenge ıligý - buǵa berseń, suǵa beredige ákeledi. Sondyqtan da Qazaqstan qarsy jaýapty izdeı bastady. Ol munaı eksportyn jańa marshrýtpen jetkizý. Qazaqstan Iran jáne Ázerbaıjan arqyly Eýropaǵa munaı jetkizýdi talqylap, qarastyrýda.
Reseı bul qadamdy ózine qarsylyq dep túsineri anyq. Toqaevtyń Peterbýrg jıynyndaǵy sózi, artynsha Qazaqstan Eýropaǵa energoresýrs berýge daıyn ekendigi jaıly málimet Máskeýge aýyr tıdi. Ashýdan býlyǵyp otyr.
Biraq bul naqty qadam, qarsy jaýap. Otyz jyl buryn jasalýǵa tıis qadamdar endi jasalýda. Balama jol men balama eksport marshrýttaryn otyz jyl ishinde tapqanda, dál qazirgideı ekonomıkalyq qıyndyq bolmas edi, bálkı.
Ýkraınaǵa ashylǵan soǵys Qazaqstan-Reseı qatynasyna suraqtardy arttyrdy. Reseıdiń ár agressııalyq qadamy Máskeýden seriktesterin alystata túsedi, onyń ishinde Qazaqstandy da.
Ashat QASENǴALI,
“Adyrna” ulttyq portaly
