Nege 5-maýsym kúni referendýmǵa qatysyp, usynystardy qoldaý kerek?
Sonymen, 5-maýsym kúni Qazaqstannyń jańasha tarıhynda ekinshi ret referendým ótkiziledi.
Qazaqstan azamattary prezıdent Toqaev usynyp otyrǵan konstıtýııalyq reformaǵa qatysty óz tańdaýyn jasaıdy. Alynyp tastalatyn, tolyqtyrylatyn jáne ózgeretin baptar týraly BAQ az aıtyp jatqan joq, olardy qaıtalamaı-aq qoıaıyn.
Plebısıt qarsańynda Qańtar qandy qyrǵynynan keıin oıanǵan, bılikke degen kózqarasyn esh búkpesiz de ashyq aıtýǵa daǵdylana bastaǵan plıýralıstik qoǵamda osy referendýmǵa qatysty eki túrli kózqaras qalyptasqanyn moıyndaý kerek.
Birinshisi – búkilhalyqtyq tańdaýǵa azamat retinde qatysyp, «ıá» dep daýys berip, Toqaevtyń reformasyn tolyq qoldaý.
Bul sanatta bılikshil, oǵan shań jýytpaıtyn, júrgizip otyrǵan saıasatyna eshbir kinárat artpaıtyn, prezıdenttiń saıası fanattary bar. Olar usynylyp otyrǵan ózgeristerdi shák keltirmeıdi, tutasymen hám talqylaýsyz qabyldaıdy.
Ekinshisi – prezıdenttiń bul bastamasyna úzildi-kesildi qarsy aǵaıyn. Bılikke kim kelse de, jaqtyrmaıtyn, ózderin permanentti túrde oppozıııa sezinetin, erteń paıǵambar ókimetke kelse de, onyń tyrnaǵynyń astynan kir izdep, onyń da kez kelgen bastamasyna kúmánmen qarap, tipti ol elge qajet sheshim bolsa da, ony qabyldamaıtyn, bárine radıkaldy baǵa berip, revolıýııany qalaıtyn, kerek deseńiz, qantógisten de ket ári emes kúshter men tulǵalar.
Shynyn aıtý kerek, qazirgi tańda osy eki qoǵamdyq trendtiń arasy ashylyp ketti, bir-birimen bitispes, mámilege kele almaıtyn halge jetkendeı. Ol qoǵamdyq temperatýrany áli de sheshile qoımaǵan áleýmettik-ekonomıkalyq túıtkilder men Toqaevty óziniń jeke jaýy sanaıtyn ishtegi jáne syrttaǵy «oppozııonerler» qarjysyn da, kúsh-qaıratyn aıamaı, kóterip jatyr.
Osyndaı jaǵdaıda ne istemek kerek?
2019 jylǵy prezıdent saılaýynan keıin men uqqan bir jaıt bar: oppozıııanyń bári birkelki emes, ol – jandy ári san alýan pozıııalar men kózqarastardan quralǵan, palıtrasy meılinshe keń aýqymdy organızm.
Biraq, qoǵam sekildi oppozıııada da monopolııa bolýy múmkin emes.
Joǵaryda atalǵan radıkaldarmen birge, bılikke salıqaly da sabyrly túrde syn aıta alatyn, aqty - aq, qarany - qara dep obektıvti túrde baǵalaı alatyn, eń bastysy, memlekettik jáne ulttyq múddeni de esten shyǵarmaıtyn, evolıýııalyq jańarýdy qalaıtyndar bar.
Menińshe, bolashaq osy qoǵamdyq tańdaý jaǵynda.
Jasyratyn nesi bar, referendýmǵa usynylyp otyrǵan ózgeristerdiń bári tolyǵymen meniń de kóńilimnen shyqpaı otyr. Joba arasynan 25 jyl oppozıııada júrip, óz áriptesterimmen birge kóterip kele jatqan kóptegen usynystardy taba almaı otyrmyn. Ol týraly jazdym da.
Biraq, osynaý birbetkeı de ymyrasyz pozıııa ustanyp, referendýmǵa múldem barmaı, ózimniń konstıtýııalyq quqymdy júzege asyrmaı nemese plebısıtke qatysyp, «joq» dep daýys bersem, onym durys bola ma?
Prezıdent Toqaev usynyp otyrǵan ózgerister qabyldanbaı qalsa she? Nazarbaev klany 27 jyl boıyna jeke-dara bılep-tóstegen júıe Ata Zań talaptary turǵysynan baz-baıaǵy qalpynda qalmaı ma? Ondaı quqyqtyq jaǵdaı eskini ańsaýshy, regressıvtik kúshterge dem berip, saıası revansh alýǵa quqyqtyq múmkindik bermeı me? Ishteı tynǵan ári bir barmaǵy búgýli antıtoqaevshyl kúshter áli de áleýetinen aıryla qoıǵan joq, olar bıliktiń óz ishinde jáne Toqaevtyń sońǵy ekonomıkalyq sheshimderinen zardap shekken olıgopolııanyń arasynda tolyp júr ǵoı. Olar erteń bas kóterip, Qańtar qandy qyrǵynyn qaıtalasa ne isteımiz?
Bıtke ókpelep, ortaq tonymyzdy órteımiz be? Qoǵamymyzdyń damýyn bir qadam bolsa da alǵa jyljytý múmkindiginen nege sanaly túrde bas tartamyz?
Sondyqtan da, elimizdiń bolashaǵyna jaýapkershilikpen qarap, qyzýqandylyqqa, bir kezeńdik emoııaǵa salynbaı, 5-maýsym kúni ózimizdiń konstıtýııalyq quqymyzdy paıdalanyp, referendýmǵa qatysyp, osy jolǵy usynystardy qoldaý kerek dep sanaımyn.
Bılik bolsa, saılaýshylardyń osy qadamyn saıası avans retinde qabyldap, 5-maýsymnan keıin de Konstıtýııany, negizgi zańdardy der kezinde jetildirýge baǵyttalǵan reformalyq bastamalaryn jalǵastyra bersin! Qudaı qalasa, halyq qoldasa, bılik kónse, Konstıtýııaǵa basqa da ózgerister engizile jatar!
