Keshe Almatyda «Atajurt jastary» birlestiginiń uıytqy bolýymen jıyn ótkenin habarladyq. Uzyn sany 40-qa jýyq adam jınalǵan bas qosýǵa Qytaı túrmesi men saıası oqytý lagerlerine túsken azamattardyń týystary men Qytaıda saıası oqytý lagerlerinde qamaýda bolyp, bosap kelgen azamattar qatysty.
Jıylystyń jalpy maqsaty – Qytaıda qamaýda bolyp, Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrliginiń aralasýymen, aman-esen elge oralǵan azamattarmen kezdesý, olardyń bastan ótkergen qıyndyqtary jaıly pikir almasý boldy. Jıyn barysynda elge oralǵan azamattar Qazaqstan Úkimeti men osyndaǵy aǵaıynǵa alǵystaryn aıtty.
Atalǵan jıyn jaıly kúni keshe «Abai.kz» aqparattyq portalynda «Qytaı túrmesinen shyqqan qazaqtardyń zary. 1. Qaırat Samarhan» atty maqala jarııa boldy. Onda Qytaıdyń saıası oqytý lagerinde qamaýda bolyp, bosap shyqqan, Qytaıdaǵy úı-jaıy men 1 mıllıon teńge kóleminde aqy tólep, Qazaqstanǵa kelgen Qaırat Samarhannyń bastan keshken oqıǵasy tolyq baıandalǵan edi.
Búgin Taıaýda Qazaqstan syrtqy ister mınıstrliginiń aralasýymen Qytaıdaǵy saıası úırený ortalyǵynan bosap shyǵyp, elge oralǵan Qazaqstan azamaty Aman Janseıittiń oqıǵasyn baıandaımyz.
Aman Janseıit, Qytaıda 2 aı qamaýda bolǵan. QR Azamaty:
- 2018 jyldyń 18-aqpany kúni Almaty qalasynan Beıjińge ushaqpen bardym. Barǵan kezde-aq, polıııa meni ustap, Sháýeshekke qaıtardy. Qarasam, meni qol-aıaǵymdy kisendep aparatyn túri bar. Men "bılet satyp alyp, ózim baramyn" dedim. Sodan Úrimjige barǵan kezde, áýejaıdan 3 qytaı saqshysy kútip aldy. Olar meni máshınege otyrǵyzyp, Sháýeshekke apardy. Sol jerde 4 kún tergedi. Tergep bolǵan soń, saıası oqytý lagerine apardy. Sol barǵannan mol bardym. Osy jaqta el-jurtymnyń, memleketimniń izdeý salýynyń arqasynda 2 aı degende álgi lagerden bosap shyqtym.
Ol jaqta qalaı? Ol jaqta syrtqa shyǵarmaıdy. Tańǵy, túski, keshki asty isherde mindetti túrde Qytaıdyń ánuranyn aıtamyz. Eń qıyny, bizge ýaqyt belgisiz boldy. Osyndaı kúni, osyndaı aıda shyǵasyń degen merzim joq. Biz ol jerde 1 jyl ma, joq 2 jyl ma, qansha jatarymyz belgisiz boldy..
2 aptada bir ret bizge arnaıy sóılesý grýppasy kelip, sóılesip ketedi. Men talaı ret jaǵdaıymdy aıttym. Qazaqstanda 4 balam bar ekenin, áıelim osy jaqta qalǵanyn, men áke-sheshem, áıel-bala-shaǵamnyń jalǵyz asyraýshysy ekenimdi aıttym. Saqshylar: «Olar sensiz de ómir súre beredi. Sen osy jaqta tynysh júr» dedi.
Ol jaqta aıaq-qolymyz kisendeýli boldy. 2 aptada bir bolatyn sóılesý kezinde 1 saǵat otyryp óz jaǵdaıymyzdy aıtamyz. Olarǵa májbúrli túrde «jaǵdaıymyz jaqsy» dep aıtqyzdy. Ár sózge «maqul» dep qana jaýap beremiz. Basqasyn aıtsań, bitti jalǵyz aparyp qamap qoıady. Ol jer endi adam tózgisiz jer. Qap-qarańǵy, sýyq. Zyndan ǵoı. Sondyqtan, amalsyz maqulbaı bolyp júrdik.
Olar maǵan ár sóılesken saıyn, «sen eki memlekettiń azamattyǵyn qatar alyp júrdiń» dep kiná taqty. Men: «Joq men Qazaqstan azamatymyn. Osy jaqta tirkeýim óshirilmegendikten, kelgen edim. Kelgendegi maqsatym tirkeýdi óshirý bolatyn» dep aıttym. Olar qaıta-qaıta maǵan sol kináni taǵa berdi.
Men: «Qytaı azamay basqa eldiń azamattyǵyna ótken kezde, Qytaıdaǵy azamattyǵy avtomatty túrde joıylady degen zań Qytaı Respýblıkasynyń zańynda bar emes pe?» dep suradym.
Eń sońynda, 53 kún degende, meniń zań buzbaǵanym dáleldendi. Qytaıdyń saıasaty solaı bolyp jatqanyn aıttyp ózderi moıyndady.
Ol lagerlerde kóp qazaq jatyr. Olardyń arasynda yqtııarhaty bar nemese meshitterde ustalǵan qazaqtar kóp. Eshkim shyǵatyn merzimin bilmeıdi. Rýhanı jaǵynan óte aýyr jaǵdaıda, qysymda júredi.
Meniń qasymda jatqan bir qazaqtyń ózi de, áıeli de lagerge qamalǵan. Biraq kezdese almaıdy. Sebebi, erler men áıelder bólek-bólek ornalasqan. Jańaǵynyń 2 balasyn 70-ten asqan áke-sheshesine tapsyrǵan. Sheshesi aýyryp bolnıaǵa túsken. Qazir sol eki bala anaý qarııanyń qolynda.
Saıası oqytý lagerinde kúnine 3-4 saǵat sabaq oqytady. Biraq meni oqýǵa jibermedi. Men Qytaıda qytaısha oqyǵanmyn. Sońǵy 1 aıda ǵana sabaqqa qatystym. Olardyń aıtqanyna baǵynbaǵandardy qamaıtyn zyndany bar. Shuńqyr qazyp qoıǵan. Soǵan tastap jiberedi. Biraq, men ony kórgen joqpyn. Ol jerge túskenderdi túrli tásilmen jazalap jatady. Ony biz bilmeımiz. Tek soǵan jaqyn jaqtaǵy bólmelerde jatatyndardyń sybyrlap aıtqany esimde. Oǵan qamaǵalǵandardyń shyńǵyrǵan, baqyrǵan daýystary estiledi eken. Men sál shetkeri jaqta jattym. Ol daýystardy estigen joqpyn. Kishkentaı ǵana terezeden adamdardy alyp bara jatqanyn kórgenbiz.
Ol jaqta tipti bir-birimizben áńgimelesýdiń ózi qıyn. Tek kitap oqý kezinde ǵana aldymyzǵa kitapty qoıyp qoıyp, bir-birimizben sybyrlasyp qana sóılese alamyz. Eger qatty sóılesip qoısaq, kameradan qarap turǵandar ursady.
Ara-arasynda daýystap «oryndaryńnan turyp áreket qylýǵa bolady. 10 mınýt» dep aıtyp turady. Biz 10 mınýt turyp, aıaq-qolymyzdy jazyp alamyz. Sosyn qaıtadan kitap oqýǵa otyrǵyzady.
Aıtpaqshy, keshegi jıynǵa Qyrǵyz astanasy Bishkekten arnaıy kelgen Áseldiń de kúıeýi qazir Qytaıda, saıası oqytý lagerinde. Áseldiń kúıeýi - Qytaılyq qazaq. Ekeýiniń arasynda bir bala bar.
Ásel Alymqulova, Qyrǵyz azamatshasy. Kúıeýi qazaq. Qytaıda lagerde:
- Men Qyrǵyzstan azamatymyn. Ózim qyrǵyzbyn. Kúıeýim Qytaı azamaty. Ulty - qazaq. Ekeýimiz Qyrǵyzstanda jolyqtyq. Turmys qurdyq. Sonda turamyz. Qyrǵyzstanda Qytaı kompanııasynda jumys isteıdi. Bári zań sheńberinde. Bir balamyz bar.
2016 jyly ózi jumys jasap jatqan kompanııamen birge Qytaıǵa barǵan. Sodan jumystaryn bitirip, qaıtaıyn dep jatqanda aıaq astynan baılanys úzilip qaldy. Biz endi oıymyzda jaman eshteńe joq, jumystarynan qoly bosamaı jatqan bolar dedik. Sóıtip júrgende 10 kúndeı hat-habar alyspaı qaldyq.
10 kún degende Qyrǵyzstandaǵy kompanııadan habarlasyp, meniń kúıeýimdi izdeı bastady. Sodan, men vıchatpen emes, birden qońyraý shaldym. Telefony óship jatty.
20 kún ótkende Qytaıdan habarlasty. Ózi isteıtin kompanııadaǵylar, kúıeýimniń qaıda júrgenin surady. Mine, sodan beri 8 aı boldy.
Bir kúni, keshke ınternetten aqparattardy qarap otyryp, myna Qazaqstandaǵy Qytaıdan kelgen qazaqtardyń bas kóterip, aǵaıyndaryna suraý salyp jatqanyn kórip, birden osy jaqqa keldim.
Kúıeýimniń iz-tússiz joǵalyp ketkenine 8 aı boldy. Onyń qamalǵan-qamalmaǵany jaıly esh habar joq.
Men Qytaıdaǵy kompanııaǵa habarlasyp em, olar: «Bizde zań kúsheıip ketti. Oqýǵa kirip ketti» dedi. Men oqý dese, kompanııa ózi oqytyp jatqan eken ǵoı dep oılappyn. Biliktilikti arttyratyn kýrstar bar ǵoı.
1 aıdan keıin osy jaqtaǵy kompanııaǵa Qytaıdan adamdar kele bastady. Solardan surasam, ol saıası úırený lagerleri eken. Ol jaqqa qansha ýaqyt ustaıtyny belgisiz ekenin aıtty.
Kúıeýimniń aty Shaıyrbek Dáýlethan. 45 jasta. Balam 11 jasta.
(Jalǵasy bar...)
Nurgeldi ÁBDIǴANIULY,
Abai.kz
