Saiasattanuşy Dosym Sätpaevtyŋ aituynşa, Qytai Reseimen «oinap» otyr. Uaqyty kelgende Kremldı Orta Aziiadan yǧystyryp şyǧady Qytai bilıgı.
«Qytaidyŋ «Jıbek joly ekonomikalyq beldeuı» qaiyrymdylyq maqsatta qūrylǧan deseŋız, qatelesesız. Būl – özegınde bütın bır memlekettıŋ müddesı jatqan joiqyn joba.
Kör de tūryŋyz, aldaǧy ekı ǧasyr boiyna Qytai būl baǧdarlamaǧa barynşa basymdyq beredı. Mūnyŋ ekı saiasi sipaty bar», – deidı Sätpaev.
2021 jyly Qytai kompartiiasynyŋ qūrylǧanyna 100 jyl tolmaq. Sätpaevtyŋ pıkırınşe, Qytai bilıgı būǧan deiın eldegı orta taptyŋ sany men sapasy artady, ülken küşke ainalady dep ümıttenıp otyr.
Būl – bırınşı jüzjyldyqtyŋ mejesı.
«Ekınşı jüzjyldyqta – 2049 jyly Qytai Halyq Respublikasynyŋ mereitoiy toilanady.
Mıne, osy kezde Qytai özın jahandyq ekonomikalyq superderjava retınde mälımdemek. Būl uaqytqa deiın Qytai Reseidı Orta Aziiadan bırjolata tyqsyryp, yǧystyryp şyǧady.Orta Aziia elderı ekonomikalyq tūrǧydan Aspanasty elımen ärıptesudı qoş körıp, Reseiden ırgesın aulaq sala bastaidy.
Boljauymşa, sanksiialyq jäne sauda soǧysy Kremldı tityqtatyp tynbaq aqyr aiaǧynda. Reseidıŋ özı de ärıptes retınde Qytaidy qyzyqtyrudan qalady», – deidı Dosym Sätpaev.
Qytai mūnymen toqtap qalmaidy. Kelesı kezekte Euraziialyq ekonomikalyq odaqqa auyz salady körşı el.«Jūtyp qūiady būl odaqty. Jūtyp qoiǧanyn aŋǧarmaidy da. Odaqty äldeqandai qylatyndar üşın salystyraiyqşy: Euraziialyq odaqtyŋ negızgı qarjylyq qūrylymy sanalatyn Euraziialyq banktıŋ jarǧylyq kapitaly 10 mlrd dollardyŋ ar jaq, ber jaǧynda. Al Aziia infraqūrylymdyq investisiialyq bankınıŋ jarǧylyq kapitaly 100 mlrd dollardan asyp jyǧylady», – deidı Sätpaev. Aituynşa, Orta Aziiadaǧy bes memlekettıŋ barlyǧy söz jüzınde Mäskeumen aradaǧy dostyq pen ärıptestıktıŋ saqtaluyn qalaǧanymen, ıs jüzınde alystan aralasqandy jön köredı. «Türıkmenstan men Täjıkstannyŋ Reseimen aradaǧy qarym-qatynasy tıptı salqyn. Jalpy, bızdıŋ aimaq üşın kreditı men investisiiasy jaǧynan Qytai äldeqaida tartymdy», – deidı ol.
Sätpaevtyŋ aituyna qaraǧanda, «Jıbek joly ekonomikalyq beldeuı» paida bolmai tūra Qytai Şanhai yntymaqtastyq ūiymyn bolaşaq ekonomikalyq joba retınde qarastyrǧan. Qytai qaşanda ekı mäselege nazar audarǧan. Bırı – ekonomika, endı bırı – qauıpsızdık.
Däl qazır ŞYŪ «Jıbek joly» jobasy aiasyndaǧy ekonomikalyq maqsat-mūratty jüzege asyruda qauıpsızdıktı qamtamasyz etetın baǧdarlamaǧa ainaldy.Al ŞYŪ-ǧa Orta Aziia elderınıŋ bärı derlıgı müşe. «Beijıŋ Orta Aziiadaǧy ahualdyŋ barynşa tūraqty bolǧanyn qalaidy. Asqynyp ketkenınen qauıptenedı. Sebebı bızde bülık şyqsa, şalyǧy Şyŋjaŋ-Ūiǧyr avtonomiiasyn da şarpyp ketuı mümkın. Būl aimaqta oŋtaily sättı kütıp, alaqanyn ysqylap otyrǧan Qytaimen qyrǧi-qabaq toptar bar», – deidı Sätpaev. Saiasattanuşynyŋ paiymdauynşa, Qytai ekonomikasynyŋ äuel bastaǧy baǧyty – mūnai-gaz salasy. Būl tūrǧyda Qytaidyŋ 2020 jylǧa deiıngı Energetikany damytu baǧdarlamasyna nazar audarǧan jön.
«Nege? – deidı Sätpaev. Sebebı baǧdarlamanyŋ negızgı baǧyttary mūnai-gaz salasyna qatysty. Onyŋ ışınde jaŋa mūnai közderın tabu, mūnai qoryn köbeitu, mūnai tasymaldaudyŋ balamaly közderın ızdestıru.Mūnai-gaz salasynda Qytai Orta Aziianyŋ üş memleketı – Qazaqstan, Özbekstan jäne Türıkmenstanmen tyǧyz ärıptestık ornatqan. Bıraq, bärıbır de būl baǧyttaǧy Qytaidyŋ negızgı strategiialyq ärıptesı Qazaqstan bolyp qala bermek. Būǧan Qytai ǧana emes, bız de müddelımız» , – deidı ol.
İä, bız de müddelımız. Sätpaev solai dep paiymdaidy. Qytai naryǧyna mūnai men gaz jetkızetın ırı tasymaldauşyǧa ainaludy közdeidı bızdıŋ el.
2015 jyly Qazaqstan mūnaiynyŋ 80 paiyzy İtaliia, Fransiia, Gollandiia, Şveisariia jäne İspaniiaǧa eksporttalǧan. Mūnaidyŋ 70 paiyzy Kaspii qūbyr konsorsiumy (KTK) arqyly jöneltılıptı. KTK künı keşe modernizasiiadan öttı. Būl öz kezegınde qazaq mūnaiynyŋ tasymalyn jylyna 52 mln-nan 67 mln tonnaǧa deiın arttyruǧa mümkındık bermek.
Sätpaevtyŋ aituynşa, Qazaqstan mūnaiy älı bırazǧa deiın KTK arqyly jetkızıledı. Bızdegı mūnaidyŋ 25 paiyzyn Qytai kompaniialary igerıp otyr eken.
Al Resei üşın öz mūnaiyn Qazaqstan arqyly Qytaiǧa tasymaldau asa özektı mäsele. «Rosneft» Qytaiǧa tasymaldanatyn mūnai kölemın jylyna 13-18 mln-nan 30 mln-ǧa deiın arttyratynyn aitqan.«Qytai Jıbek joly jobasynan ümıttı. Bırqatar auditorlyq kompaniialar jobanyŋ qanşalyqty jemıstı bolaryna zertteu jürgızgen-tūǧyn. Olardyŋ boljamynşa būl jobaǧa qatysy bar elderdıŋ ekınşı tynysy aşylady. İnvestisiia sudai aǧylady būl elderge. Qytai qarjy aiap otyrǧan joq. Jıbek joly aiasyndaǧy infraqūrylymdarǧa 50 mlrd dollar bölmek. Mūnyŋ belgılı bölıgı temır jol men kölık joldaryna baǧyttalary tüsınıktı. Qazaqstan temırjolynyŋ deregınşe, 2011 jyly Qazaqstan arqyly Europaǧa myŋǧa jaqyn konteiner ötken, al 2020 jylǧa qarai būl körsetkış 2 mln konteinerge jetpek», – deidı Sätpaev.
______________________________________________________________________________________________________ 365info.kz
Ūqsas jaŋalyqtar
