Saıasattanýshy Dosym Sátpaevtyń aıtýynsha, Qytaı Reseımen «oınap» otyr. Ýaqyty kelgende Kremldi Orta Azııadan yǵystyryp shyǵady Qytaı bıligi.
«Qytaıdyń «Jibek joly ekonomıkalyq beldeýi» qaıyrymdylyq maqsatta qurylǵan deseńiz, qatelesesiz. Bul – ózeginde bútin bir memlekettiń múddesi jatqan joıqyn joba.
Kór de turyńyz, aldaǵy eki ǵasyr boıyna Qytaı bul baǵdarlamaǵa barynsha basymdyq beredi. Munyń eki saıası sıpaty bar», – deıdi Sátpaev.
2021 jyly Qytaı kompartııasynyń qurylǵanyna 100 jyl tolmaq. Sátpaevtyń pikirinshe, Qytaı bıligi buǵan deıin eldegi orta taptyń sany men sapasy artady, úlken kúshke aınalady dep úmittenip otyr.
Bul – birinshi júzjyldyqtyń mejesi.
«Ekinshi júzjyldyqta – 2049 jyly Qytaı Halyq Respýblıkasynyń mereıtoıy toılanady.
Mine, osy kezde Qytaı ózin jahandyq ekonomıkalyq sýperderjava retinde málimdemek. Bul ýaqytqa deıin Qytaı Reseıdi Orta Azııadan birjolata tyqsyryp, yǵystyryp shyǵady.
Orta Azııa elderi ekonomıkalyq turǵydan Aspanasty elimen áriptesýdi qosh kórip, Reseıden irgesin aýlaq sala bastaıdy.
Boljaýymsha, sankııalyq jáne saýda soǵysy Kremldi tıtyqtatyp tynbaq aqyr aıaǵynda. Reseıdiń ózi de áriptes retinde Qytaıdy qyzyqtyrýdan qalady», – deıdi Dosym Sátpaev.
Qytaı munymen toqtap qalmaıdy. Kelesi kezekte Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa aýyz salady kórshi el.
«Jutyp quıady bul odaqty. Jutyp qoıǵanyn ańǵarmaıdy da. Odaqty áldeqandaı qylatyndar úshin salystyraıyqshy: Eýrazııalyq odaqtyń negizgi qarjylyq qurylymy sanalatyn Eýrazııalyq banktiń jarǵylyq kapıtaly 10 mlrd dollardyń ar jaq, ber jaǵynda. Al Azııa ınfraqurylymdyq ınvestıııalyq bankiniń jarǵylyq kapıtaly 100 mlrd dollardan asyp jyǵylady», – deıdi Sátpaev.
Aıtýynsha, Orta Azııadaǵy bes memlekettiń barlyǵy sóz júzinde Máskeýmen aradaǵy dostyq pen áriptestiktiń saqtalýyn qalaǵanymen, is júzinde alystan aralasqandy jón kóredi.
«Túrikmenstan men Tájikstannyń Reseımen aradaǵy qarym-qatynasy tipti salqyn. Jalpy, bizdiń aımaq úshin kredıti men ınvestıııasy jaǵynan Qytaı áldeqaıda tartymdy», – deıdi ol.
Sátpaevtyń aıtýyna qaraǵanda, «Jibek joly ekonomıkalyq beldeýi» paıda bolmaı tura Qytaı Shanhaı yntymaqtastyq uıymyn bolashaq ekonomıkalyq joba retinde qarastyrǵan. Qytaı qashanda eki máselege nazar aýdarǵan. Biri – ekonomıka, endi biri – qaýipsizdik.
Dál qazir ShYU «Jibek joly» jobasy aıasyndaǵy ekonomıkalyq maqsat-muratty júzege asyrýda qaýipsizdikti qamtamasyz etetin baǵdarlamaǵa aınaldy.
Al ShYU-ǵa Orta Azııa elderiniń bári derligi múshe.
«Beıjiń Orta Azııadaǵy ahýaldyń barynsha turaqty bolǵanyn qalaıdy. Asqynyp ketkeninen qaýiptenedi. Sebebi bizde búlik shyqsa, shalyǵy Shyńjań-Uıǵyr avtonomııasyn da sharpyp ketýi múmkin. Bul aımaqta ońtaıly sátti kútip, alaqanyn ysqylap otyrǵan Qytaımen qyrǵı-qabaq toptar bar», – deıdi Sátpaev.
Saıasattanýshynyń paıymdaýynsha, Qytaı ekonomıkasynyń áýel bastaǵy baǵyty – munaı-gaz salasy. Bul turǵyda Qytaıdyń 2020 jylǵa deıingi Energetıkany damytý baǵdarlamasyna nazar aýdarǵan jón.
«Nege? – deıdi Sátpaev. Sebebi baǵdarlamanyń negizgi baǵyttary munaı-gaz salasyna qatysty. Onyń ishinde jańa munaı kózderin tabý, munaı qoryn kóbeıtý, munaı tasymaldaýdyń balamaly kózderin izdestirý.
Munaı-gaz salasynda Qytaı Orta Azııanyń úsh memleketi – Qazaqstan, Ózbekstan jáne Túrikmenstanmen tyǵyz áriptestik ornatqan. Biraq, báribir de bul baǵyttaǵy Qytaıdyń negizgi strategııalyq áriptesi Qazaqstan bolyp qala bermek. Buǵan Qytaı ǵana emes, biz de múddelimiz» , – deıdi ol.
Iá, biz de múddelimiz. Sátpaev solaı dep paıymdaıdy. Qytaı naryǵyna munaı men gaz jetkizetin iri tasymaldaýshyǵa aınalýdy kózdeıdi bizdiń el.
2015 jyly Qazaqstan munaıynyń 80 paıyzy Italııa, Franııa, Gollandııa, Shveıarııa jáne Ispanııaǵa eksporttalǵan. Munaıdyń 70 paıyzy Kaspıı qubyr konsorıýmy (KTK) arqyly jóneltilipti. KTK kúni keshe modernızaııadan ótti. Bul óz kezeginde qazaq munaıynyń tasymalyn jylyna 52 mln-nan 67 mln tonnaǵa deıin arttyrýǵa múmkindik bermek.
Sátpaevtyń aıtýynsha, Qazaqstan munaıy áli birazǵa deıin KTK arqyly jetkiziledi. Bizdegi munaıdyń 25 paıyzyn Qytaı kompanııalary ıgerip otyr eken.
Al Reseı úshin óz munaıyn Qazaqstan arqyly Qytaıǵa tasymaldaý asa ózekti másele. «Rosneft» Qytaıǵa tasymaldanatyn munaı kólemin jylyna 13-18 mln-nan 30 mln-ǵa deıin arttyratynyn aıtqan.
«Qytaı Jibek joly jobasynan úmitti. Birqatar aýdıtorlyq kompanııalar jobanyń qanshalyqty jemisti bolaryna zertteý júrgizgen-tuǵyn. Olardyń boljamynsha bul jobaǵa qatysy bar elderdiń ekinshi tynysy ashylady. Investıııa sýdaı aǵylady bul elderge.
Qytaı qarjy aıap otyrǵan joq. Jibek joly aıasyndaǵy ınfraqurylymdarǵa 50 mlrd dollar bólmek. Munyń belgili bóligi temir jol men kólik joldaryna baǵyttalary túsinikti.
Qazaqstan temirjolynyń dereginshe, 2011 jyly Qazaqstan arqyly Eýropaǵa myńǵa jaqyn konteıner ótken, al 2020 jylǵa qaraı bul kórsetkish 2 mln konteınerge jetpek», – deıdi Sátpaev.
______________________________________________________________________________________________________ 365info.kz
