Qulanótpes jeri ǵasyrlar qoınaýynan ata-babanyń esteligi bolyp bizge jetti. Jerdiń Qulanótpes atalýy sonaý HIII-ǵasyrdan negiz alǵan Nurly Nura óńiri ejelden tarıhı meken. Qazaq dalasyn mekendegen tekti túriktiń shuraıly, sýly ólkesi Nura saryarqanyń kindiginde ornalasqan. Kóshpendi babalarymyz zamandarynda Nura óńirin negizinen kókteý men jaılaý retinde paıdalanǵan. Erteden ózenderi kóp ólkede qaz-qatar kıiz úıler tigilip, kól jaǵalaı qońsy qonyp, aldyńǵy kelip ornyqqany, keıingisine erýligin ázirlep otyratyn dástúrge negizdelgen tártip ornatqan. Uly dala da kóshpendiler mádenıetin qalyptastyrǵan. Babalarymyzdyń tabany tıip, izi qalǵan Nuradan Qulanótpes ózeni aǵyp ótedi. Qaraǵandy oblysy Nura aýdanynda Qulanótpes aýyldyq okrýgi de bar.
Tarıhı jer-sý ataýynyń toponımıkalyq anyqtamasyn alýda halyq ańyzdaryna da arqa súıeıtinimiz anyq. Qulanótpes jeri ǵasyrlar qoınaýynan ata-babanyń esteligi bolyp bizge jetti. Jerdiń Qulanótpes atalýy sonaý HIII-ǵasyrdan negiz alǵan
"Ańyzǵa súıensek, Ertede, Shyńǵyshannyń úlken uly – Joshy Deshti Qypshaqty túgel jaýlap alyp, bıligin júrgizip turǵan kezinde bir kúni nókerlerimen serýen quryp, ań aýlaýǵa shyǵady. Kele jatyp, aldarynan top qulanǵa kezdesedi de qýyp kep beredi. Qýǵynnyń qyzyǵyna túsken Joshy, qasyndaǵy nókerleriniń ilese almaı alysta qalyp qoıǵanyn baıqamaıdy. Han balasy shaýyp kele jatyp, sadaǵyn bura tartyp qalyp, top qulannyń kósemin aıaynan jaralaıdy. Ashynǵan aqsaq qulan aınalyp kelip Joshynyń ózine shaýyp shaınap, taptap óltiredi. Sońynan qýyp jetken nókerleri ólip jatqan han balasyn kórip qatty sasady, Shyńǵyshanǵa kalaı habarlaýdy bilmeıdi. Qaıtyp oralǵan nókerlerdiń eshqaısysy hanǵa qaraly habardy jetkizýge batyly barmaıdy. Bir jamandyqty sezgen Shyńǵyshan «Kimde-kim jamandyq habar jetkizse, basy shabylady» dep qaharlanady. Sonda el ishinen qart kúıshi Shyńǵyshanǵa kelip qaraly habardy dombyramen «Aqsaq qulan» kúıin tartyp estirtken eken."
Basqa derekterde Joshy ólimin Shyńǵyshanǵa Naımannan shyqqan Ketbuǵy jyrshy jetkizedi. Sonda han qart tartqan kúıden bárin túsinedi de, kúıshiniń basyn alýǵa ámir etedi. Sonda qart: «Taqsyr, men saǵan eshteńe aıtqam joq, sóılegen myna meniń dombyram»–deıdi. Shyńǵyshan dombyranyń kómeıine 38 qorǵasyn quıyp, únin óshirýge ámir etipti jáne sarbazdaryna sol jerden uzynnan-uzaq tereń or qazdyryp, qazaqtyń sary dalasyndaǵy qulan bitkendi qazylǵan orǵa aıdap qulatýǵa jarlyq beripti. Sol kazylǵan or keıin ózenge aınalyp, «Qulanótpes» atalyp ketken eken.
Uly dala Saryarqanyń tórinen aǵyp ótetin Qulanótpes ózeni Joshynyń ólimine sebepker bolǵan jer bolýy da yqtımal. Ólke de jazyqtan qazylǵan oıpandar kóp. Jergilikti halyq orlardy «Topyraq sýyrǵan» dep ataıdy. Joshy denesin qulan taptaǵannan keıin baryp «Topyraq sýyrǵan» dep atalsa kerek. Osyǵan qosa, qulanǵa qatysty áńgimelerge ózek bolatyn jer attary da jeterlik. Máselen, Tarbaǵataıdan Ile ózenine deıin qazylǵan qulanótpes ordyń soraby bar. Ony kezinde Shoqan Ýálıhanov ta jerine jetkize jazǵan. Sondaı-aq arqa men shýdyń arasyn jalǵaıtyn qulanǵa qatysty jerler jeterlik.
Shý boıyndaǵy «Bes qulan», «Qaban qula», «Bókensan nurasy» degen jer attary sol kezeńderden syr shertedi. Basyn sonaý Ulytaýdan alyp jatqan, soltústikke qaraı umsyna sozylǵan «Qulan ótpes», «Terisaqqan» ózenderin kórgende ańyzdyń shyndyqqa aınalǵanyna kózimiz jetkendeı bolady. Dese de Nurly Nuradaǵy Qulanótpes jeriniń tarıhı shyńdyqqa jaqyndyǵy kóptegen zertteý eńbekterde aıtylady. Jergilikti halyqta jer-sý ataýyn Shyńǵyshan dáýirinen bastap, Joshy han tragedııasymen baılanystyrady.
Búginde Nura aýdanynda Qulanótpes aýyldyq okrýgi men Qulanótpes aýyly bar. Aýdan ortalyǵy Kıevka kentiniń ońtústik-batysynan – 228 km, Qaraǵandy qalasynyń batysynan 525 km jerde ornalasqan. Aýyl irgesi 1981 jyly qalanǵan.
Nurly Nuranyń dalasynda on úshinshi ǵasyrdan qalǵan Qulanótpes tarıhy – el, halyq tarıhymen ushtasyp jatyr. Búgingi urpaǵymyzǵa ótkenimizden habar berip turǵan Qulanótpes dalasy talaı ǵasyrdyń kýási. Sondyqtan kóne ataýyn Shyńǵyshan dáýirinen bastaıtyn Qulanótpes jerinin tarıhyn, ol týraly derekter urpaqtyń jer tarıhyn bilýge qumaryn arttyratyny anyq. Uly dalanyń tarıhı syrǵa toly keremet ólkeleri jeterlik. Qulanótpes solardyń bir parasy ǵana.
Altynbek BEKNUR
