KSRO ydyrap, bodan bolǧan elder öz täuelsızdıgın alǧannan keiın, toqyrau kezeŋı bastaldy. Postkeŋestık elder öz aldyna derbes memleket boldy jäne är el özındık damu jolyn taŋdady. Naryqtyq ekonomikaǧa ötu bır elde sättı, bır elde sätsız bolyp jatty. Alaida barlyq memleketter üşın tän bır ortaqtyq bar edı, ol - reketirlık jäne bandalyq toptardyŋ artuy. Būrynǧy jüienıŋ ornyna endıgı taŋda jaŋa jüie keldı. Toqyrau jyldary memlekettık bilık älsız, tärtıp saqşylarynyŋ jūmysy jüiesız boldy. Sondyqtan qoǧamda türlı qylmystyq elementter sany artty. Qarjy bar jerde «qadaǧalau men paidany böludı» reketirlık toptar ıske asyrdy. Äsırese sauda oryndary, bazar jäne aqşa aiyrbastau beketterın atalmyş toptar öz baqylauynda ūstady. Bylaişa aitqanda «kryşa» boldy.
El auzynda aŋyz bolyp taraǧan «Ryjii Almaz», «Ataba», «Adai», «Deputatskii korpus», «Chetyre brata» atty qylmystyq toptar jaily köpşılık jaqsy bıledı. Keibırı sottalsa, endı bırı qaza tapty. Osylaişa atyşuly toptar köpşılık aldynan kettı. Bıraq qylmystyq toptardyŋ äreketı toqtaǧan emes. Olardyŋ tek formaty özgerdı. Mysaly bügınde zeinettegı polisiia polkovnigı Baltabek Maratūly bylai deidı: «90-jyldary bandittık toptar bailyqtyŋ artynan qumai, köbıne kapitaldy las jolmen tabuǧa ūmtyldy. Al jaŋa ǧasyrdyŋ basynda olar öz qarjylaryn türlı jemqor jäne paraqor şeneunıkter arqyly öz qarjylyq qūrylymdaryn aşyp, las aqşalaryn tazartuǧa tyrysty. Al soŋǧy uaqytta qylmystyq toptar öz yqpaldaryn arttyryp, memlekettık sektorǧa ūmtylyp, ekonomikanyŋ bırqatar salalaryna baqylau ornatuǧa ūmtyluda.
90-jyldary qylmystyq toptar älımjettık körsetu, kısı öltıru, tonau jäne bopsalaumen ainalysty. 2000-jyldary olar reiderlık äreketter, kontrabanda, salyqtan jaltaru, qarjylyq piramidalardy qūru syndy qylmys türlerıne köştı. Soŋǧy onjyldyqta tıptı memlekettık qūrylym men konstitusiialyq bütındıkke nūqsan keltıretın qylmystarǧa köşe bastady. Bır ǧana syra korolı atanǧan Töleşovtyŋ 2015 jyly memlekettık töŋkerıstı daiyndauynyŋ özı nege tūrady», – deidı ol.
Qylmystyq toptar san türlı äreket türlerın ıske asyruda. Memleket olarmen küresudıŋ ädıs-täsılderın ünemı jetıldırıp otyruǧa mäjbür. Mysaly pandemiia kezeŋınde farmasevtikaǧa bailanysty qylmys türı artty. Ol zaŋsyz därı-därmek tasymaly, därılerdı qoldan jasau jäne saudalau. İnternet qarqyny damyǧan saiyn san türlı qylmys köbeidı. Ol qarjylyq negızde türlı piramidalar qūru, esırtkı satudy onlain negızde ıske asyru, adam saudasy jäne alaiaqtyq, jalǧan sauda men hakerlık. Atalmyş qylmystyq toptarmen küresu maqsatynda memleket ūdaiy monitoring jürgızudı arttyru üstınde.
Äsırese, şekaralyq aimaqtaǧy qylmystyq toptar memleket üşın asa qauıptı. Elımızdıŋ batys aimaǧynda brakonerlıkpen ainalysatyn toptar Kaspii teŋızınde bekırenı zaŋsyz aulau, ony saudalau boiynşa elge ziian keltırude. Täuelsızdık alǧannan berı ūzaq jyldar boiy atalmyş qylmystyq top türlerımen küres jürude. Olar «Qyzyl Kıtapqa» engen bekıre tūqymdastardyŋ qūryp ketuıne sebepker boluy mümkın. Sonymen qatar tek qana balyq aulau emes, esırtkı jäne qaru tasymalyn da ıske asyruda.
Elımızdıŋ ekonomikasynyŋ basym bölıgın mūnai jäne gaz önımderı qūraidy. Būl asa maŋyzdy sala. Qarjysy köp salada qylmystyŋ da köp bolary anyq. Sondyqtan mūnai salasynda jasalatyn qylmys öte köp. Äsırese mūnai önımderın zaŋsyz saudalau jylyna bırneşe mlrd teŋgelık şyǧyn äkelude. Ūiymdasqan qylmystyq toptar atalmyş qylmys türımen jüielı jäne asqan joǧary daiyndyqpen ainalysady. Sondyqtan ŪQK jäne arnaiy qyzmet būl qylmystyq toptardy dereu arada toqtatyp, qoldaryna kısen salyp keledı.
El ışınde şöp terumen ainalysatyn jäne böken atudy käsıp etken qylmystyq toptar da bar. Olar tabiǧatqa orasan zor ziian keltırıp, flora men faunaǧa orny tolmas qylmys jasauda.
Şekaralyq aimaqta dıni ekstremizm men terrorizmge qatysty qylmysty ıske asyruǧa tyrysatyn qylmystyq toptar äreket etedı. Olar köbıne qaru kırgızu, tyiym salynǧan kıtap türlerın memleketke kırgızuge talpynu syndy äreketterge baryp jatady. Dıni radikaldyq toptardyŋ basty maqsaty da qarjy tabu jäne öz jaqtastaryn arttyru. Sondyqtan olar köbıne sauda salasyndaǧy qylmys türlerıne barady, alypsatarlyqpen ainalysady. Memleket būl qūrylymdardy jıtı baqylauynda ūstaidy, sebebı qarjylyq qylmyspen qatar, terrorizm jäne ekstremizm qaupı de bar.
"Qasırettı qaŋtar" memlekettık jüienıŋ qauqary men qylmystyq toptardyŋ qabıletın de qatar körsettı. Beibıt talappen şyqqan halyqtyŋ arasyna kırıp, arandatuşylyqpen ainalysyp, tonau jäne memlekettık bilıktı basyp aluǧa talpynǧan bırqatar qylmystyq toptardyŋ äleuetı körındı. Bilık tärtıp saqşylary arasynda reforma jürgızuge talpynuda. Ol qylmystyq toptarmen kürestı nätijelı etuge jäne beibıt halyq pen ekonomikany qorǧauǧa baǧyttaluy tiıs.
El auzynda aŋyz bolyp taraǧan «Ryjii Almaz», «Ataba», «Adai», «Deputatskii korpus», «Chetyre brata» atty qylmystyq toptar jaily köpşılık jaqsy bıledı. Keibırı sottalsa, endı bırı qaza tapty. Osylaişa atyşuly toptar köpşılık aldynan kettı. Bıraq qylmystyq toptardyŋ äreketı toqtaǧan emes. Olardyŋ tek formaty özgerdı. Mysaly bügınde zeinettegı polisiia polkovnigı Baltabek Maratūly bylai deidı: «90-jyldary bandittık toptar bailyqtyŋ artynan qumai, köbıne kapitaldy las jolmen tabuǧa ūmtyldy. Al jaŋa ǧasyrdyŋ basynda olar öz qarjylaryn türlı jemqor jäne paraqor şeneunıkter arqyly öz qarjylyq qūrylymdaryn aşyp, las aqşalaryn tazartuǧa tyrysty. Al soŋǧy uaqytta qylmystyq toptar öz yqpaldaryn arttyryp, memlekettık sektorǧa ūmtylyp, ekonomikanyŋ bırqatar salalaryna baqylau ornatuǧa ūmtyluda.
90-jyldary qylmystyq toptar älımjettık körsetu, kısı öltıru, tonau jäne bopsalaumen ainalysty. 2000-jyldary olar reiderlık äreketter, kontrabanda, salyqtan jaltaru, qarjylyq piramidalardy qūru syndy qylmys türlerıne köştı. Soŋǧy onjyldyqta tıptı memlekettık qūrylym men konstitusiialyq bütındıkke nūqsan keltıretın qylmystarǧa köşe bastady. Bır ǧana syra korolı atanǧan Töleşovtyŋ 2015 jyly memlekettık töŋkerıstı daiyndauynyŋ özı nege tūrady», – deidı ol.
Qylmystyq toptar san türlı äreket türlerın ıske asyruda. Memleket olarmen küresudıŋ ädıs-täsılderın ünemı jetıldırıp otyruǧa mäjbür. Mysaly pandemiia kezeŋınde farmasevtikaǧa bailanysty qylmys türı artty. Ol zaŋsyz därı-därmek tasymaly, därılerdı qoldan jasau jäne saudalau. İnternet qarqyny damyǧan saiyn san türlı qylmys köbeidı. Ol qarjylyq negızde türlı piramidalar qūru, esırtkı satudy onlain negızde ıske asyru, adam saudasy jäne alaiaqtyq, jalǧan sauda men hakerlık. Atalmyş qylmystyq toptarmen küresu maqsatynda memleket ūdaiy monitoring jürgızudı arttyru üstınde.
Äsırese, şekaralyq aimaqtaǧy qylmystyq toptar memleket üşın asa qauıptı. Elımızdıŋ batys aimaǧynda brakonerlıkpen ainalysatyn toptar Kaspii teŋızınde bekırenı zaŋsyz aulau, ony saudalau boiynşa elge ziian keltırude. Täuelsızdık alǧannan berı ūzaq jyldar boiy atalmyş qylmystyq top türlerımen küres jürude. Olar «Qyzyl Kıtapqa» engen bekıre tūqymdastardyŋ qūryp ketuıne sebepker boluy mümkın. Sonymen qatar tek qana balyq aulau emes, esırtkı jäne qaru tasymalyn da ıske asyruda.
Elımızdıŋ ekonomikasynyŋ basym bölıgın mūnai jäne gaz önımderı qūraidy. Būl asa maŋyzdy sala. Qarjysy köp salada qylmystyŋ da köp bolary anyq. Sondyqtan mūnai salasynda jasalatyn qylmys öte köp. Äsırese mūnai önımderın zaŋsyz saudalau jylyna bırneşe mlrd teŋgelık şyǧyn äkelude. Ūiymdasqan qylmystyq toptar atalmyş qylmys türımen jüielı jäne asqan joǧary daiyndyqpen ainalysady. Sondyqtan ŪQK jäne arnaiy qyzmet būl qylmystyq toptardy dereu arada toqtatyp, qoldaryna kısen salyp keledı.
El ışınde şöp terumen ainalysatyn jäne böken atudy käsıp etken qylmystyq toptar da bar. Olar tabiǧatqa orasan zor ziian keltırıp, flora men faunaǧa orny tolmas qylmys jasauda.
Şekaralyq aimaqta dıni ekstremizm men terrorizmge qatysty qylmysty ıske asyruǧa tyrysatyn qylmystyq toptar äreket etedı. Olar köbıne qaru kırgızu, tyiym salynǧan kıtap türlerın memleketke kırgızuge talpynu syndy äreketterge baryp jatady. Dıni radikaldyq toptardyŋ basty maqsaty da qarjy tabu jäne öz jaqtastaryn arttyru. Sondyqtan olar köbıne sauda salasyndaǧy qylmys türlerıne barady, alypsatarlyqpen ainalysady. Memleket būl qūrylymdardy jıtı baqylauynda ūstaidy, sebebı qarjylyq qylmyspen qatar, terrorizm jäne ekstremizm qaupı de bar.
"Qasırettı qaŋtar" memlekettık jüienıŋ qauqary men qylmystyq toptardyŋ qabıletın de qatar körsettı. Beibıt talappen şyqqan halyqtyŋ arasyna kırıp, arandatuşylyqpen ainalysyp, tonau jäne memlekettık bilıktı basyp aluǧa talpynǧan bırqatar qylmystyq toptardyŋ äleuetı körındı. Bilık tärtıp saqşylary arasynda reforma jürgızuge talpynuda. Ol qylmystyq toptarmen kürestı nätijelı etuge jäne beibıt halyq pen ekonomikany qorǧauǧa baǧyttaluy tiıs.
"Adyrna" ūlttyq portaly
