«كەلىنى جاقسى ءۇيدىڭ – كەرەگەسى التىن» دەيتىن حالىقپىز. ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە قالىپتاسقان سالت-داستۇرگە بايلانىستى كەلىندەرگە قويىلاتىن تالاپتار دا ءار قيلى كەلەدى. «ەۋرازيا» ءبىرىنشى ارناسىنىڭ تىلشىلەرى ءار ايماقتىڭ كەلىندەرىنىڭ ءبىر كۇنىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
قازىرگى كەلىندەرگە، تۇسكەن وڭىرىنە بايلانىستى زامان اعىمىنا ساي قويىلاتىن تالاپتار ءار قيلى كەلەدى. ماسەلەن باتىستىڭ كەلىندەرىنە اق جاۋلىعى مەن كامزولىن تاستاماۋ مىندەت بولسا، سىر وڭىرىندە كەلىننىڭ ەنەگە دەگەن قۇرمەتى ءبىرىنشى ورىندا. ال كەي جەرلەردە كەلىندەر ەنەلەرىمەن قۇرداسىنداي سىرلاسىپ، ازىلدەسىپ جۇرە بەرەتىن كورىنەدى.
ماڭعىستاۋلىق كەلىندەردىڭ تاڭدارى ساعات 5-تە اتىپ، تۇيە ساۋمەن باستالسا، قىزىلوردا كەلىندەرى تاڭدارىن ەشكى ساۋمەن اتىرادى ەكەن.
«ءبىزدىڭ وڭىردەگى كەلىندەردىڭ بارلىعى دا 5-تە تۇرادى. ول مىندەت. كيىز ءۇيى بار ءۇي، تۇرا سالا تۇندىكتى اشادى. ول تەك ءبىزدىڭ وڭىردە عانا ەمەس، «تۇندىك اشۋ» قازاقتىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ىرىمى. تاڭعى ساعات 5-تە تۇرىپ، تۇيە ساۋامىن. ۇيدە ءتورت تۇيە بار. ونى ابىسىنىم ەكەۋلەپ ساۋىپ الامىز. سيىرعا قاراعاندا تۇيە ساۋعان جەڭىلدەۋ. مىسالى مىنا تۇيەنىڭ اتى ينديرا. ەنەم سولاي دەپ قويعان. وتە اساۋ بولعاندىقتان اياعىن ارقانمەن بايلاپ ساۋامىن. ايتپەسە تەۋىپ جىبەرەۋى مۇمكىن. باتىستىڭ كەلىندەرى ەشقاشان ەر ادامنىڭ الدىنان كەسىپ وتپەگەن. كۇندەلىكتى تاڭەرتەڭ اتا-ەنەگە، كورشىڭدى كورىپ قالساڭ ول ءۇيدىڭ ادامدارىنا سالەم سالادى. ەنشىسىن الىپ، بولەك شىققان كەلىن ۇلكەن شاڭىراققا كەلگەندە، ەسىكتەن كىرە سالا، ۇيدە ادام بولسىن-بولماسىن ۇلكەن ۇيگە قۇرمەت رەتىندە سالەم سالىپ كىرەدى. ول شاڭىراققا سالەم دەگەندى بىلدىرەدى»،- دەدى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ كەلىنى بيبىگۇل امانقوسوۆا.
ماڭعىستاۋلىق كەلىندەردىڭ باسقا وڭىرلەرگە قاراعاندا ەرەكشەلىگى – العاشقى ءبىر جىل بويى اق كيىم كيىپ، اق ورامال تاعىپ، وسى ارالىقتا توركىندەپ قىدىرمايدى. جاڭا تۇسكەن كەلىننىڭ كيىمى مەن جاساۋىنداعى تۇستەرگە قاتتى نازار اۋدارىلادى. مىسالى جاس كەلىننىڭ كيىمى مەن جاساۋىنا سارى ءتۇستى مۇلدە قولدانبايدى. ول ساعىنىشتىڭ بەلگىسى دەپ سانالادى. توركىنىن سارعايىپ ساعىنباسىن، جولداسى امان ءجۇرسىن دەگەن ىرىممەن بۇل ءتۇستى قولدانبايدى. ەگەر جولداسى ومىردەن وتسە، كەلىن اق ورامال تاقپايدى. ونىڭ ءتۇسىن وزگەرتەدى. كەلىندەر اتا-ەنەدەن باستاپ، كورشى-قولاڭعا، اعايىن-تۋىسقا، ۇلكەن ءۇيدىڭ بوساعاسىنا مىندەتتى تۇردە سالەم سالادى. جولداسى ومىردەن وتكەننەن كەيىن، كەلىن سالەم سالۋدى توقتاتادى.
«جامان كەلىن دەگەن بولمايدى. ەنەسى جاقسى بولسا بارلىق شارۋانى ۇيرەتىپ، كەلىندى ءوزى باپتاۋى ءتيىس. سەن تاماق جاساي المايسىڭ، تۇيە ساۋا المايسىڭ دەپ تۇرتپەكتەۋدىڭ قاجەتى جوق. ونداي ۇيدە بەرەكە بولمايدى. 50 جىلدان بەرى كەلىندەرىمنىڭ قولىنان ءشاي ءىشىپ كەلەمىن. بارلىعىنا دا ءۇي شارۋاسىن ءوزىم ۇيرەتىپ، تاربيەلەپ العانمىن. جامان ەمەس. 4 كەلىنىم، 41 نەمەرەم، 6 شوبەرەم بار. بارلىعىنىڭ اتتارىن اتاپ شىعۋعا شامام كەلمەيدى. شاتاسىپ قالامىن»،- دەيدى اجارحان سارعوجاەۆا.
ماڭعىستاۋ ءوڭىرىنىڭ كەلىندەرىنە تەك اق ءتۇستى كيىم كيگىزىلسە، قىزىلوردالىق كەلىندەردى باستان اياق قىزىل ءتۇستى كيىممەن كيىندىرەدى. بۇل جاس كەلىن ءتىل-كوزدەن امان ءجۇرسىن، سول ءۇيدىڭ جاڭا تۇسكەن كەلىنى ەكەنى بايقالىپ تۇرسىن دەگەن ىرىم ەكەن. اراعا جىل سالىپ، كەلىن ءسابيلى بولىپ، انا كەلىن اتانعان كەزدە، باسىنداعى ورامالىن اق تۇسكە اۋىستىرادى ەكەن.
«تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، ەشكى ساۋىپ، تاۋىقتاردىڭ جۇمىرتقاسىن جيناپ، مالدى ورىسكە ايداپ، اتا-ەنەمىز تۇرعانشا ىستىق باۋىرساعىمىزبەن ءشايىمىز دايىن تۇرادى. اۋلەتتىڭ ۇلكەندەرىنە، اۋىلدىڭ قاريالارىنا، جاسى ۇلكەن ابىسىندارىمىزعا مىندەتتى تۇردە سالەم سالامىز. بۇل ءبىزدىڭ ءداستۇر!»،-دەيدى سىر ءوڭىرىنىڭ كەلىنى جانەركە ءابىلدا.
بۇگىندە ارقانىڭ كەلىندەرىنە بۇل سالت-ءداستۇردى قاتاڭ ۇستانۋ مىندەتتى ەمەستەي كورىندى. ءازىلى جاراسىپ جاتسا، اتاسىمەن ازىلدەسىپ، قۇپ كورىپ جاتسا، ەنەسىمەن قۇربىداي تاتۋ تۇرامىز دەدى استانالىق كەلىن ۇلداناي بايباقوۆا.
«باسىندا كەلگەندە ءبىراز دۇنيەلەر جات كورىنگەنىمەن تەز ءسىڭىسىپ كەتتىم. ويتكەنى مەنىڭ ەنەم وتە جاقسى ادام. ماعان كەلىن رەتىندە ەمەس ءوز قىزىنداي قارايدى. ەركەلەتەدى، بىرگە دۇكەن ارالاپ، ءسان سالوندارعا دا بىرگە بارا بەرەمىز. مەنىڭ مىنەزىم ەنەمە قاتتى ۇقساعاندىقتان بولار، بىزگە ءتىل تابىسۋ جەڭىل بولدى. سالەمدى تەك بەتاشاردا عانا سالاسىڭ، ورامالدى دا تەك اس ۇيدە تاعاسىڭ بولدى. باستى تالاپ ەتتتى مۇشەلەپ اسۋ كەرەك. باسقا ەشقانداي تالاپ بولعان ەمەس. ماعان وسىلاي ۇنايدى!»
«ءار جاقتان كەلىن كەلەر، ءار ءتۇرلى ىرىم ەتەر» دەمەكشى، جاس كەلىننىڭ جاڭا ءتۇسىپ، سول اۋلەتتىڭ انا كەلىنى اتانعانىنشا، ۇلكەندەر تاراپىنان توقتاۋسىز قولداۋ مەن كومەك قاجەت ەكەنىن ۇمىتپايىق.
