توقسانىنشى جىلدار – تاۋەلسىزدىككە ەندى قول جەتكىزگەن ەلىمىز ءۇشىن ەرەكشە كەزەڭ. سول جىلداردا قازاق تەلەۆيزياسى دا جاڭا بەتبۇرىستار مەن وزگەرىستەردىڭ جولىنا ءتۇستى. ۇلتتىق سانا-سەزىمدى قالىپتاستىرۋ، حالىقتى ورتاق يدەيا توڭىرەگىندە ۇيىستىرۋ ىسىندە كوگىلدىر ەكران باستى ءرول اتقاردى.
مىنە، وسى ءبىر قيىن دا جاۋاپتى كەزەڭدە قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ كوشباسىندا تۇرىپ، ونىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقان تارلانبوزداردىڭ ءبىرى ارمان سقابىلۇلى – بۇگىندە الپىستىڭ اسقارىنا شىققان بەلگىلى جۋرناليست، تەلەجۇرگىزۋشى، پروديۋسەر جانە شىعارماشىلىق تۇلعا.
- ءسىز جۋرناليستيكا سالاسىندا جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ەڭبەك ەتىپ كەلەسىز. وسى جىلدار ىشىندە حالىققا ەڭ ماڭىزدى دەپ ساناعان قانداي ماسەلەلەردى جەتكىزدىڭىز؟
- جۋرناليستىك عۇمىردا ءارتۇرلى تاقىرىپتاردى كوتەردىك قوي. سونىڭ ىشىندە ەڭ ەلەۋلىسى دەپ تاۋەلسىزدىك الا سالعان تۇستا مۇناي سالاسىنا، ماسەلەلەرىنە ارنالعان تۇڭعىش باعدارلامانى حابار ارناسىندا جاساعانمىن. "جەتى كۇن" باعدارلاماسى بولدى. سول جەردە استا-توكتە جەر استىنان شىعىپ جاتقان مۇنايدىڭ ماسەلەلەرى، وعان كەلگەن شەتەلدىكتەر، بولاشاق ۇرپاققا ونىڭ قانداي پايداسى بولۋى مۇمكىن، وزىمىزگە قانشالىقتى سالىق تۇسەتىنىن زەرتتەگەنبىز. جاڭادان ءبارى باستالىپ جاتقان كەزەڭ عوي. سول كەزدە مۇنايعا قاتىستى ماسەلەلەر كوتەرىلگەن. مىسالى، سول كەزدە قازاقستاننىڭ وزىندە ۇلتتىق مۇناي كومپانياسى بولۋى كەرەك دەگەن ماسەلە كوتەرىلدى. ودان كەيىن قازىر دۇركىرەپ تۇرعان Qazaq Oil كومپانياسى بار. مەن ءوز باعدارلامامدا "سونداي ۇلتتىق كومپانياعا Kazakh Oil دەگەن ات قويۋ كەرەك شىعار" دەپ ماسەلە كوتەرگەنمىن. ونىڭ ءبارى ارحيۆتە تۇر. كەيىن 1-2 جىلدان سوڭ ۇلتتىق كومپانيا قۇرىلدى. اتاۋى دا سولاي بولدى. ونىڭ ءبارى اسپاننان الىنعان نارسە ەمەس. سول ەلگە قاجەتتى ماسەلە بولدى دەپ ويلايمىن.
ەكىنشى ماسەلەنى ەشكىمگە ايتا بەرمەيمىن نەگىزى. بۇل تۋعان جەرگە دەگەن پاتريوتتىق پارىزىم بولۋى كەرەك. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، 1990 جىلداردىڭ باسىندا ۇكىمەتتىڭ سولاقاي بۇيرىقتارىمەن كوپ اۋدان، اۋىلدار جابىلىپ قالدى. سونىڭ ىشىندە مەنىڭ تۋعان جەرىم نارىنقول اۋدانى جابىلىپ، كەگەن اۋدانىنا قوسىلدى. شەكارانىڭ تۇسى بوس قالعان. حالقىمىز الماتىعا كوشۋگە اسىقتى. جارىق جوق، كەمپىر-شالدار عانا قالىپ قالدى. "جەتى كۇن" باعدارلاماسىن جۇرگىزىپ جۇرگەندە ءتۇسىرىلىم توبىن سول اۋىلعا الىپ باردىق. اۋىل اقساقالدارىن سويلەتىپ، ءبىر سيۋجەت جاساعانىمىز بار. وسى تاقىرىپتى ماسەلە ەتىپ كوتەرگەنبىز. ارتىنشا سوگىس الدىم، تاياق جەدىم. "بۇل قالاي شىقتى؟" دەپ ويلادى. بىراق، ەڭبەگىمىز دالاعا كەتپەدى. وسىنداي ماسەلەلەردى كوتەرگەنبىز.
- ارمان اعا، 60 جىلدىق عۇمىر بەلەسىندە "وسى ءبىر ەڭبەگىم ءومىرىمنىڭ باستى تۋىندىسى" دەپ ەرەكشە اتاۋعا تۇرارلىق دۇنيەڭىز قايسى؟
- "جانىم مەنىڭ" دەگەن سەريالدى تۇسىرگەنمىن. ءومىرىمنىڭ تۋىندىسى دەپ قازىر سونى ايتا الامىن. نەگىزىنەن "جانىم مەنىڭ" فەيسبۋكتە جازعان پوستتان باستالعان. ودان كەيىن ول بولەك شىعارما بولدى. ودان تەلەارنادان ۇسىنىس ءتۇستى. ول كەزدە "قازاقستان" تەلەارناسىن ەرلان قارين باسقارىپ تۇرعان كەز بولاتىن. ەرەكەڭە مۇمكىندىك بەرگەنى ءۇشىن راقمەت. ەندى سەريالدى ءبىرىنشى كۋرستاعى ماحاببات جايىندا عوي. سەريال شىنىمەن دە 80-جىلدارى ستۋدەنت بولعان كىسىلەردىڭ سەزىمىن تەبىرەتكەن سياقتى. ول سەريالدى ءبارى جاقسى قارسى الدى. ودان سوڭ قازىرگى جاستار ءالى كۇنگە دەيىن سەريال تۋرالى سۇراقتارىن قويادى. "ول قىز قازىر قايدا ەكەن؟" "قىزدى تابا الدىڭىز با؟" دەپ سۇراپ جاتادى. جالپى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە جىل سايىن ابيتۋريەنت بولىپ تۇسكەن ستۋدەنتتەرگە دە قازۇۋ-دا جۋرفاك تۋرالى تۋىندى، 5 جاتاقحانا تۋرالى تۋىندى بار دەپ ايتىپ جاتادى ەكەن.
جۇرگەن جەردىڭ بارىندە "جەتى كۇندى جۇرگىزگەن سوڭ", "وكپەلەمەشى" اتتى كىتابىممەن تانىمالمىن دەپ ويلايتىنمىن. بىراق، كەيىنگى كەزدە بايقاعانىمداي، ارمان دەگەن – "جانىم مەنىڭ" دەگەن سياقتى بولىپ كەتكەن ەكەن. 60 جاسقا كەلىپ جاتىرمىز. قازۇۋ تاعى كەزدەسۋگە شاقىرىپ جاتىر. ول كەزدە دە سەريال تۋرالى سۇراقتار قويىلاتىن شىعار دەپ ويلايمىن.
- جۋرناليستيكادا كەزدەسكەن ەڭ كۇردەلى كاسىبي قيىندىق قانداي بولدى؟ ونى قالاي ەڭسەردىڭىز؟
- شەرحان مۇرتازا اعامىزدىڭ ايتقانى بار عوي، ء"جۋرناليستىڭ ارقالاعانى – التىن، جەگەنى – جانتاق" دەيدى. نەگىزى ۇلكەن اۋىرتپالىق موينىمىزدا. ونىڭ ناتيجەسى جۋرناليست قالاعانداي ەمەس. ول ايلىق ماسەلەسى، تۇرمىستىق جاعداي، ءۇي بولسىن. قالاي بولسا دا "جۋرناليستەر كەرەمەت تۇرادى" دەپ سالىستىرىپ جاتادى. ولاي ايتۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى شىندىق وسىنداي. ال ەندى مەنىڭ جۋرناليستيكاداعى وقۋدى ءبىتىرىپ، جاڭادان جۇمىسقا كىرىسكەنىم. 90-جىلداردىڭ باسىنا ءدوپ كەلدى. ول كەزدە گازەت-جۋرنالدىڭ ءبارى جابىلىپ، تەلەارنادا توقىراۋ، ايلىق دەگەن 5-6 ايدا ءبىر بەرىلەتىن. سونداي اۋمالى-توكپەلى كەزەڭ بولدى. كوپتەگەن جاستار جۋرناليستيكاعا شىدامادى، تاستاپ كەتتى. قازىر دە جۋرناليستەر ء"ۇي كەزەگىنە قويمايدى" دەپ رەنجىپ جاتادى.
بۇگىنگىنىڭ قيىندىعى باياعىمەن سالىستىرعاندا تۇك ەمەس. مەنىڭ جەكە كوزقاراسىم، جۋرناليستيكادا ولەرمەن ادامدار عانا قالادى. ءوز ايتقانىنان قايتپايتىن، ماقساتىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزەتىن، اش بولسىن، جالاڭاش بولسىن، قالاي بولعاندا دا جۋرناليستيكانى تاستاماعان ادامدار قازىر جامان ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جوق.
بۇل ماماندىقتىڭ قيىندىعى جەتەدى، بىراق شىداۋ كەرەك. مەن ءوز بالام مەن نەمەرەلەرىمنىڭ جۋرناليستيكاعا تۇسكەنىن قالاماپ ەدىم. بىراق ءبىر نەمەرەم جۋرناليستيكاعا ءتۇستى.
- بۇگىندە جۋرناليستيكا «توقىراۋ زامانىن» باستان وتكەرىپ جاتىر دەپ ايتا الامىز با؟ تاجىريبەلى جۋرناليست رەتىندە قانداي پىكىر بىلدىرەسىز؟
- بۇل قازىر تۋىنداپ وتىرعان ماسەلە ەمەس. وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن كوتەرىلگەن ماسەلە. تەلەارنادا كاسىبي جۋرناليستەر جۇمىس ىستەۋى كەرەك دەپ ايتقانبىز. باسشىلىقتىڭ بەرەتىن جاۋاپتارى "رەيتينگ كەرەك" بولدى. ءبىر ءانشى، ءبيشى بەتى جىلتىراپ شىقسا، حالىق سونى كورەدى دەپ ويلادى. ال حالىق بۇگىن بەتى جىلتىراعاننان دا جالىققان. بۇگىن ءانشىنىڭ ايەلى، ەكىنشى ايەلدەرى دە تەلەارناعا شىعىپ جاتىر. تەلەارنادان قاسيەت كەتتى.
وتكەندە ءبىر سۇمدىق بولدى. باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ سۋرەتىنەن باسىن كەسىپ تاستاپ، ورنىنا ازىلكەش قاباتوۆتىڭ ايەلى تۇر. ونى 4 جىل جۋرناليستيكادا وقىعان، ۇستازدان ءتالىم العان ادام بولسا، باعدارلامانى ولاي ۇيىمداستىرماۋشى ەدى. ءوزىمىز جۋرناليستيكا ەتيكاسى دەپ ايتامىز. قازىر جۋرناليست، بلوگەر كىم، سونى انىقتاۋ كەرەك. سەبەبى ءبارى جۋرناليست سياقتى.
ءباسپاسوز تۋرالى زاڭ قابىلداناتىن كەزدە مەن دە ايتقانمىن. "ماسس مەدياعا ءبارىن كىرگىزىڭدەر دە، بارىنە تالاپ قويىڭدار" دەپ ايتتىم. بلوگەر دە تىركەلسىن، ساۋالىنا ارنايى جاۋاپ الىپ قانا جازاتىن نارسەسىن جازسىن. قازىر كوپشىلىك ء"بىر دەرەكتەن، ءبىزدىڭ دەرەككوزدىڭ مالىمەتىنشە" دەپ بەرەدى. بايعۇس جۋرناليستەرگە "اككرەديتاتسيا، ساۋال جولدا، سونىڭ جاۋابىمەن جاز" دەپ جاتادى. ول دۇرىس ەمەس.
جۋرناليستيكانىڭ توقىراۋ زامانى ءوتتى دەپ ويلايمىن. ول نەگىزىنەن 2010 جىلدارى باستالدى. اسىرەسە جۋرناليستيكا، تەلەۆيدەنيەدە تۇسىرىلگەندى تاڭەرتەڭ ءتۇسىرىپ، تەك كەشكە بەرەدى. ال الەۋمەتتىك جەلىدە بىردەن سالادى. سول زاماندا قيىن بولدى. "گازەت تە، تۆ دا كەرەك ەمەس" دەگەن پىكىر ايتىلدى. مەن توقىراۋ دەپ سونى ايتار ەدىم. جابىلاتىن رەداكتسيا جابىلدى، گازەتتەر سايتقا اينالدى. قازىر مەنىڭ ويىمشا، ءبارى باعىتىن انىقتادى. قازاق ءتىلدى كونتەنتتىڭ بەدەلى دە وتە جوعارى.
- قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ دامۋى ءۇشىن ءالى دە قانداي تىڭ تاقىرىپتار مەن جاڭاشىل يدەيالاردى قولعا الۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- قازاق ءتىلدى باسپاسوزگە سالالىق جۋرناليستەر كەرەك. جاڭادان سايتتار اشىلىپ جاتىر، جاساندى ينتەللەكت شىعىپ جاتىر. قازىر جۋرناليستەردىڭ ءبارى جالپى جۋرناليستيكادا تۇراقتاپ تۇر. سالالىق جۋرناليستيكانىڭ العاشقى قارلىعاشتارى ايبار ولجاي، ءاسيا باقداۋلەت سىندى جۋرناليستەر بار. بانك سالاسىن، كينو سالاسىن شەمىشكەشە شاعادى. گازەت پەن سايتتا دا سالالىق جۋرناليستەر ىستەۋى كەرەك. ەگەر سەن ءوز سالاڭدى وزگەدەن ارتىق بىلسەڭ، جازعانىڭ دا قىسقا، باسقادان ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. وسى ماسەلەنى جاقسىلاپ كوتەرۋ كەرەك، قولعا الۋ قاجەت.
- جاستار ءسىزدى كاسىبي جۋرناليست قانا ەمەس، رۋحاني تۇلعا رەتىندە دە قۇرمەتتەيدى. بۇگىنگى جاس جۋرناليستەرگە قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
- جۋرناليستيكاداعى جولىمىزدا ءبىر عانا نارسەنى ءتۇسىندىم: جاقسى جۋرناليست بولۋ ءۇشىن كوپ وقۋ كەرەك. مەن سالالىق جۋرناليستيكا دەدىم عوي. سول سالادا كىتاپتى كوپ وقۋ كەرەك. جۋرناليستەرىمىزدىڭ تىلدىك بايلىعى ونشا ەمەس. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە راديو، تۆ سالاسىندا ىستەۋ ءۇشىن گازەتتە جۇمىس ىستەپ كورگەن دۇرىس بولاتىن. سەبەبى گازەت جۋرناليستيكاعا توسەيدى. قازىر گازەت تە قالمادى دەپ ايتۋعا بولادى. قازاقتىڭ ءتىلى وتە باي.
ودان كەيىن از عانا ستيلدە جازىلعان ماتەريالدان قاتەلىكتەردى كورگەندە قارنىمىز اشادى. كوبىرەك وقۋ كەرەك دەپ ايتار ەدىم. ەڭ باستىسى، ءسوز باسىندا دا ايتتىم، جۋرناليستيكا – وتە قيىن ماماندىق. كوپ وقىپ، ەڭبەكتەنۋ كەرەك. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە تاۋمان اماندوسوۆ ۇستازىمىز بولدى. ول كىسى جۋرناليستيكاعا قىزداردىڭ تۇسكەنىن قالامايتىن. قازىر ءبارى كەرىسىنشە دەپ ايتا الامىز.
- سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راقمەت! ءتول مەرەكەڭىز قۇتتى بولسىن!
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
