ءوتىپ بارا جاتقان 2024 جىل بىرقاتار قوعامدىق، ساياسي، ەكونوميكالىق ماڭىزدى وقيعالارىمەن ەستە قالدى – بۇل جاڭالىقتاردىڭ قانداي دا ءبىر دەڭگەيدە ەلدىڭ ءاربىر ازاماتىنا اسەر ەتكەنى ءسوزسىز. ولاردىڭ قاتارىندا سوڭعى 80 جىلداعى ەڭ اۋقىمدى سۋ تاسقىنى، سوعان بايلانىستى ەرىكتىلەر قوزعالىسىنىڭ جاندانۋى، پاريج وليمپياداسىنداعى جەتىستىكتەر، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەس جانە تاعى باسقالار بار.
جىل قورىتىندىسىن شىعارۋ ءۇشىن "ەۋرازيالىق مونيتورينگ" اناليتيكالىق زەرتتەۋ ورتالىعى ساراپشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزىپ، بيىل قازاقستاننىڭ دامۋىنا اسەر ەتكەن اسا ماڭىزدى جەتىستىكتەردى، وقيعالار مەن باستامالاردى اتاپ كورسەتتى. ءبىز وسى زەرتتەۋدىڭ نەگىزگى قورىتىندىلارىنا توقتالامىز.
ساياساتتا نە ماڭىزدى بولدى؟
ساراپشىلارعا جولدانعان العاشقى سۇراق - جىلدىڭ ەڭ ماڭىزدى ساياسي وقيعاسى قانداي؟ جاۋاپتاردىڭ نەگىزگى باعىتى حالىقارالىق ساياسات توڭىرەگىندە بولدى. وسىلايشا، رەسپوندەنتتەردىڭ باسىم بولىگى، اتاپ ايتقاندا 59,3% - ى جاۋاپ رەتىندە قازاقستاننىڭ شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋىن، تاعى 15,7% – ى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋىن، 13% – ى ارال تەڭىزىن قۇتقارۋداعى ەلىمىزدىڭ ۇلەسىن جانە تاعى 11,2% - ى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارتتى ۇيىمداستىرۋدى اتاپ ءوتتى.
بۇل سوڭعى جىلدارداعى جالپى ساياسي ءۇردىستى كورسەتەدى. قازاقستان ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن قورعاي وتىرىپ، سونىمەن قاتار ماڭىزدى گەوساياسي ويىنشى رەتىندەگى ۇستانىمىن بارىنشا بەكىتكەن، پرواكتيۆتى سىرتقى ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعان مەملەكەت. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ "ورتا دەرجاۆالار" دەپ اتالاتىن – بۇۇ توقىراعان جاعدايدا جاھاندىق دەڭگەيدە ديالوگ قۇرۋ فۋنكتسياسىن اتقارا الاتىن ەلدەر تۇجىرىمداماسىن ۇسىندى. قازاقستان «ورتاشا دەرجاۆا» بولۋعا ابدەن لايىق، ويتكەنى ءوز وڭىرىندە مىقتى ەكونوميكالىق ۇستانىمعا يە، كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسات جۇرگىزەدى جانە سويتە تۇرا الەمدە ۇستەمدىك قۇرۋعا ۇمتىلمايدى.
وسىعان بايلانىستى شىۇ-عا، ەۋرازيانىڭ ءىرى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ويىنشىلارى قاتىساتىن ۇيىمدارعا، سونداي-اق تمۇ-عا توراعالىق ەتۋى ەلگە ءوزىنىڭ حالىقارالىق پوزيتسياسىن نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كەلەسى ماسەلە 2024 جىلى قوعامعا وراسان اسەر ەتكەن رەفورما نەمەسە زاڭ جوباسى بولدى. مۇنداعى ساراپشىلاردىڭ جاۋاپتارى كەلەسىدەي: 38,7% لۋدومانياعا قارسى تۇزەتۋلەر، 25,7% – وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق–زومبىلىققا قارسى زاڭ، 22,6% – ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ تۋرالى جارلىق، تاعى 12,5% - قارىز الۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە نەسيە قاۋپىن ازايتۋ.
ۇسىنىلعان جاۋاپتاردىڭ ارقايسىسى ونداعان جىلدار بويى جيناقتالعان ماسەلەلەردىڭ ناقتى زاڭنامالىق شەشىمىن كورسەتەدى. لۋدومانيا دا، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق تا قازاقستان قوعامى ءۇشىن ناعىز سىن-تەگەۋرىن بولدى، بىراق قازىرگى زاڭدار ارقىلى شەشىمىن تابۋدا. بۇل زاڭداردى قابىلداۋ - ءادىل قوعام قۇرۋ جولىنداعى العاشقى قادام بولدى. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ىرىقتاندىرۋ تۋرالى جارلىعىنا كەلەتىن بولساق، ول سىرتقى جاعدايلارعا تاۋەلدى ەمەس، ءتىپتى سىرتقى داعدارىس ۇدەگەن كەزدە دە تۇراقتى دامۋعا قابىلەتتى ەكونوميكا جاساۋعا جول اشادى.
قارجى سەكتورى
ساراپشىلارعا باعىتتالعان ماسەلەلەردىڭ ەكىنشى بولىگى قارجى جانە ەكونوميكا سالالارىنا قاتىستى بولدى – ولارعا 2024 جىلعى ۇزدىكتەر دەپ اتاۋعا بولاتىن ينۆەستيتسيالىق كومپانيالار مەن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردى بەلگىلەۋ تاپسىرىلدى. ۇزدىكتەر قاتارىنا Halyk Bank, Kaspi Bank, Freedom Finance (جانە جالپى Freedom توبى) جانە تسەنتركرەديت بانكى كىرىپ، العاشقىسى باسقالارىنان وق بويى وزىق شىقتى.
وسى اتالعان قارجى ۇيىمدارىنىڭ ارقايسىسى بۇرىنعى كورسەتكىشتەرىن ساقتاي الدى، دەگەنمەن ساراپشىلار Halyk Bank كوشباسشىلىعىن ونىڭ امبەباپتىعىمەن جانە ۇزدىكسىز ترانسفورماتسيامەن بايلانىستىردى. بۇل ەكىنشى دەڭگەيلى بانك تەك جەكە كليەنتتەرگە نەمەسە بيزنەسكە دەپ بولمەستەن ساپالى قىزمەت كورسەتۋدى جالعاستىرادى، ءار كليەنت توبى ءۇشىن ارنايى ۇسىنىستار جاسايدى، ۇنەمى جاڭا قىزمەتتەر ەنگىزىپ، بانكتىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسىندا قىزمەتتەر ەكوجۇيەسىن قۇرادى.
نەگىزگى جەتىستىكتەر مەن وقيعالار
ماسەلەلەردىڭ ءۇشىنشى بلوگى قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەرى بولدى. ساۋالناماعا قاتىسقان ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى (46,2%) ەلدوس سمەتوۆ پەن ناريمان قۇربانوۆتىڭ پاريجدەگى وليمپيادا ويىندارىندا كورسەتكەن ونەرىن "جىل جەڭىسى" رەتىندە اتاپ ءوتتى. تاعى 28,2% – ى وتكەن جىلى ەۆەرەستكە كوتەرىلگەن انار بۋراشەۆانىڭ، 12,5% – ى انتاركتيدا سۋلارىن ءجۇزىپ وتكەن العاشقى قازاق قىزى انەل سىتدىكوۆانىڭ جانە تاعى 12,1% - ى جىل بويى الەمدىك بىرىنشىلىكتەردەگى قازاقستاندىق شاحماتشىلاردىڭ جەڭىسىنەن شابىتتانعانىن ايتتى.
كەلەسى سۇراق جىل سەرپىلىسى تاقىرىبى بولدى. عىلىم، تەحنولوگيا جانە ەكونوميكاداعى جەتىستىكتەر پروگرەستىڭ سيمۆولىنا اينالدى. مۇندا ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى (80% - دان استامى) ەلىمىزدەگى كلينيكالىق سىناقتاردىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنەن ءساتتى وتكەن قاتەرلى ىسىككە قارسى پرەپاراتتى اتاپ ءوتتى. سونداي-اق، ونكوپاتسيەنتتەرگە ارنالعان ەكۇ تەحنولوگياسىنىڭ ەنگىزىلۋى، مۇنداي پاتسيەنتتەردىڭ سترەسسكە توزىمدىلىگىن ارتتىراتىن وسىمدىك گەنىنىڭ انىقتالۋى جانە جي كومەگىمەن انتيدەنەلەردى جىلدام گەنەراتسيالاۋ تەحنولوگياسى – جىل سەرپىلىسى دەپ اتاۋعا تۇرارلىق دۇنيەلەر.
ولاردىڭ ارقايسىسى قازاقستاندا عىلىم بار ەكەنىن جانە ونىڭ دامىپ قانا قويماي، الەمدىك دەڭگەيدەگى زاماناۋي تەحنولوگيالار كوشىنە ىلەسكەنىن راستايدى.
الەۋمەتتىك باستامالار تۋرالى
زەرتتەۋدەگى جەكە بلوك قوعامداعى وزگەرىستەرگە ارنالدى. مىسالى، قازاقستاندا مەتسەناتتىق ءداستۇر قالىپتاسقان، ءىرى كاسىپكەرلەر وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن قاراجات بولەدى. سۇراق: "2024 جىلى قوعامنىڭ دامۋىنا جانە قايىرىمدىلىققا كىم كوپ ۇلەس قوستى؟”
ساراپشىلار وسى ءبولىم بويىنشا "جىل مەتسەناتى" رەتىندە تيمۋر قۇلىباەۆتى اتاپ ءوتتى، ول سۋ تاسقىنىنىڭ سالدارىمەن كۇرەس اياسىندا مۇقتاج جاندارعا 1400 ءۇي مەن پاتەر سالۋ ءۇشىن 38,3 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قاراجات ءبولدى. بۇل باعالاۋ تاريحي ناتيجەلەرگە دە نەگىزدەلگەن دەپ بولجاۋعا بولادى، ويتكەنى كاسىپكەردىڭ "حالىق" قايىرىمدىلىق قورى ازاماتتارعا كوپتەن بەرى بەلسەندى تۇردە كومەكتەسىپ كەلەدى: ارىس قالاسىندا وق-دارىلەردىڭ جارىلۋىنان تۋىنداعان توتەنشە وقيعا كەزىندە، كوروناۆيرۋس پاندەمياسى كەزىندە، باسقا دا وسىعان ۇقساس جاعدايلاردا قوعامنان الشاق قالماي، قول ۇشىن سوزدى.
سونداي-اق، ساراپشىلار مەتسەناتتار قاتارىندا - قىزىلوردا اۋەجايىنىڭ جاڭا تەرمينالىنىڭ قۇرىلىسىنا كومەكتەسكەن بولات وتەمۇراتوۆتىڭ، اۋىل وقۋشىلارىنىڭ ءبىلىم الۋىن قولدايتىن ايدىن راحىمباەۆتىڭ جانە STEM-ءبىلىم بەرۋ جانە جاس عالىمداردىڭ تاعىلىمدامادان ءوتۋ گرانتتارىن قارجىلاندىراتىن عالىمجان ەسەنوۆتىڭ ەسىمدەرىن اتادى.
سۋ تاسقىنى كەزىندە مەتسەناتتىق، قايىرىمدىلىق تاقىرىبىمەن بىرگە بىرلىك پەن ءپاتريوتيزمنىڭ ۇلگىسىنە اينالعان الەۋمەتتىك باستامالار العا شىقتى. ساۋالناماعا قاتىسقان ساراپشىلاردىڭ شامامەن 60% - ى كوكتەمگى سۋ تاسقىنى كەزىندەگى ەرىكتىلەر مەن زارداپ شەككەندەرگە تاسقىننان كەيىن كومەك كورسەتۋشىلەردىڭ ەڭبەگىن اتاپ ءوتتى. تاعى 19,4% – قالالار مەن اۋىلداردىڭ قوعامدىق كەڭىستىگىندە ءتارتىپ ورناتۋدى كوزدەيتىن "تازا قازاقستان" اكتسياسىن، 10,6% – ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدار ءۇشىن نىسانداردىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋشى "شەكاراسىز مادەنيەت" باستاماسىن جانە 8,4% - "بالالار كىتاپحاناسى" باعدارلاماسىن اتاپ ءوتتى.
مادەنيەت پەن سپورتتاعى ترەندتەر
قوعام ءومىرىنىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە ساراپشىلار مادەنيەتتى، ونىڭ ءارتۇرلى باعىتتارىن اتاپ ءوتتى.
ەڭ كوپ قوعامدىق قىزىعۋشىلىق تۋدىرعان جىل ءفيلمى مەن تەلەحيكاياسى تۋرالى سۇراققا ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 47,1% – ى ء"داستۇر", 23,7% - ى "شەكەر. سوڭعى مۇمكىندىك" جانە 10,5% - "ۇكىم" كارتينالارىن اتاپ ءوتتى. باسقا دا ماڭىزدى جوبالاردىڭ قاتارىندا "انەل", "ويان، قازاق" جانە باسقا دا لەنتالار اتالدى. ولاردىڭ ارقايسىسى مادەني عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قوعامدىق ومىرگە اسەر ەتىپ، قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىردى.
مۋزىكا سالاسىنا كەلەتىن بولساق، يرينا كايراتوۆنا توبىنىڭ "ايداحار" (56,3%), ءانشى ادامنىڭ – «جۇرەك» (19,1%), يرينا كايراتوۆنا، Kairat Nurtas, Jamal & Ganja قوسىلىپ شىرقاعان – "Tun" (13,3%) جانە Ghetto Dogs-تىڭ "Tateler" (9,8%) اتتى كومپوزيتسيالارى «جىل ءانى» دەپ اتالدى.
جىل كىتابى رەتىندە ساراپشىلار ۆيكتور ەليسەەۆتىڭ "90-جىلداردىڭ بالالارى" (39,1%), الەكساندر لەۆيننىڭ "جاكو" (19,8%) رومانىن، قايرات قوجامجاروۆتىڭ ء"ولتىرۋشى كىم" (19%) جانە يۋري سەرەبريانسكيدىڭ "التىنشاش" كىتابىن 12,6% داۋىسپەن اتاپ ءوتتى.
سپورت سالاسىنداعى جەتىستىكتەر
جىل سپورتشىسى رەتىندە ساراپشىلار وليمپيادا چەمپيونى ەلدوس سمەتوۆتى تاڭدادى، ول 60,9% داۋىس جينادى. ودان كەيىنگى ورىندا - گيمناستيكادان قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى وليمپيادا جۇلدەگەرى ناريمان قۇربانوۆ، سونداي-اق بيىلعى پاراليمپيادا چەمپيوندارى دەۆيد دەگتيارەۆ پەن اقمارال ناۋاتبەك تۇر.
بۇقارالىق ءىس-شارالاردىڭ اراسىنان كۇزدە استانادا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى ۇزدىك دەپ تانىلدى. ونىڭ ەلدىڭ ءيميدجى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن ساۋالناماعا قاتىسقان ساراپشىلاردىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى اتاپ ءوتتى. سونداي-اق، "be Woman" فورۋمى، ۇلتتىق قۇرىلتاي جانە Astana Indoor Meeting 2024 جىلى ۇلكەن قوعامدىق پىكىر تۋدىردى.
وتكەن جىلى قانداي تۇجىرىمدار جاسالدى؟
بلوكتاردىڭ ءبىرى "قانداي وقيعا ءبىزدىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىمىزدى وزگەرتتى؟" دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەدى. مۇندا رەسپوندەنتتەر الەۋمەتتىك جەلىلەردە قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىرعان بارلىق نەگىزگى تاقىرىپتاردى اتاپ ءوتتى. ءبىرىنشىسى - تالعارداعى كىسى ولىمىنە بايلانىستى "شەرزات ءىسى". بۇل ءىس بارىسىندا، ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، بىرقاتار شەنەۋنىكتەر وتستاۆكاعا كەتتى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا رەفورما جاسالدى، جالپى بۇل ءىس قازاقستاندا ادىلەتتى قوعام قۇرىلىسىن نىعايتۋعا ىقپال ەتتى.
باسقا دا ماڭىزدى وقيعالاردىڭ قاتارىندا Youtube پلاتفورماسىندا سوت وتىرىستارىن ترانسلياتسيالاۋ تاجىريبەسىنىڭ قولعا الىنۋى بولدى، ونىڭ ءبىرىنشىسى - قۋاندىق بيشىمباەۆقا قاتىستى سوت پروتسەسى. سوت جۇيەسىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋ ارقىلى مىڭداعان ازاماتتار پروتسەسس بارىسىن باقىلاي الدى.
سۋ تاسقىنىنان زارداپ شەككەندەرگە كومەكتەسۋ ءۇشىن جينالعان 1,5 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجاتتى جىمقىردى دەپ كۇدىككە ىلىنگەن قايىرىمدىلىق قورىنىڭ قۇرىلتايشىسى پەريزات قايرات ءىسى "جىلدىڭ ەلدى تۇڭىلدىرگەن جاعدايى" دەپ اتالدى. تۋىنداعان جاعداي قايىرىمدىلىق سالاسىن قالاي رەتتەۋگە جانە ونى اشىق ەتۋگە بولادى، قورلار ۇيىمداستىرۋشىلاردى بايىتۋ ءۇشىن ەمەس، مۇقتاجداردىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن قايتپەك كەرەك دەگەن سۇراق تۋىندادى. بۇل ماسەلە بويىنشا ساراپشىلاردىڭ 70% - ى ءوز داۋىستارىن بەردى.
تاعى ءبىر كوڭىل قالدىرعان وقيعا - ستانيسلاۆ چەرچەسوۆتىڭ قازاقستان فۋتبول قۇراماسىن جاتتىقتىرۋى بولدى، كوماندا بارلىق ماتچتاردا جەڭىلىپ، بىردە-ءبىر گول سوعا المادى.
جىلدىڭ باستى "مادەني ترەندى" رەتىندە كيىم مەن اكسەسسۋارلارداعى ەتنيكالىق ەلەمەنتتەردىڭ قايتا سانگە ەنۋى انىقتالدى. سول سياقتى ساراپشىلار قازاق مەيرامحانالارىنىڭ تانىمالدىلىعىنىڭ ارتقانىن جانە قازاقتىڭ اسپازدىق داستۇرلەرىنە نەگىزدەلگەن جاڭا تاعامداردىڭ جاسالعانىن، كينوتەاترلارداعى قازاقستاندىق فيلمدەردىڭ كاسسالىق جيىندار بويىنشا جەتىستىكتەرىن جانە الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن بلوگتارداعى قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ ۇلەسىنىڭ ارتقانىن اتاپ ءوتتى. بۇل قازاقستاندىقتاردىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىن جانە ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋىن تاعى دا راستادى.
جىل ادامى - توقاەۆ
ساراپشىلار ءۇشىن سوڭعى ماسەلە "جىل ادامى 2024" تاڭداۋى بولدى جانە بۇل رەتتە ءبىراۋىزدان ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تاڭدالدى.
2024 جىلى پرەزيدەنت توقاەۆ ەلدىڭ دامۋىندا جانە ونىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ۇستانىمىن نىعايتۋدا شەشۋشى ءرول اتقاردى.
ساراپشىلار ونىڭ حالىقارالىق پروتسەستەرگە ىقپال ەتە الاتىن "ورتا دەرجاۆا" رەتىندەگى قازاقستان تۇجىرىمداماسىن تابىستى ىلگەرىلەتۋىن اتاپ كورسەتتى. قازاقستاننىڭ شىۇ مەن تمۇ-عا توراعالىق ەتۋى توقاەۆتىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتىپ، ءىرى الەمدىك جانە وڭىرلىك ويىنشىلارمەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتتى.
باستى جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى ەنەرگەتيكاعا ينۆەستيتسيالار تارتۋ جانە ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ بولدى، بۇل ەكونوميكانى نىعايتتى. توقاەۆ الەۋمەتتىك ورتانى جاقسارتۋعا باعىتتالعان زاڭدار قابىلداۋعا باستاماشى بولدى.
وسى جىلدىڭ كوكتەمىندە سۋ تاسقىنى كەزىندە توقاەۆ داعدارىستىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن حالىقتىڭ، Forbes تىزىمىندەگى ءىرى كاسىپكەرلەردىڭ جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ كۇش-جىگەرىن بىرىكتىرە وتىرىپ، ءتيىمدى كوشباسشىلىق تانىتتى. بۇل قادام ونىڭ قيىن ساتتەردە ۇلتتى شوعىرلاندىرۋ جانە قازاقستاندىقتارعا قولداۋ كورسەتۋ قابىلەتىن دالەلدەدى.
توقاەۆتىڭ سىرتقى ساياساتى قازاقستاننىڭ سەنىمدى جانە پراگماتيكالىق ارىپتەس رەتىندەگى بەدەلىن نىعايتا وتىرىپ، رەسەيمەن، قىتايمەن، ەۋروپا جانە تاياۋ شىعىس كوشباسشىلارىمەن بايلانىستى نىعايتۋعا ىقپال ەتتى.
ساراپشىلار توقاەۆتىڭ بيىلعى ءىس-ارەكەتى ستراتەگيالىق كوزقاراس پەن ەلدىڭ ورنىقتى دامۋىنا ۇمتىلىستى كورسەتكەنىن اتاپ ءوتتى.
