باشار اسادتىڭ بيلىكتەن كەتۋى سيريادا عانا ەمەس، بۇكىل تاياۋ شىعىستاعى ساياسي جاعدايعا ايتارلىقتاي اسەر ەتۋدە. ەكىگە جارىلعان ەلدىڭ بولاشاعى قانداي بولاتىنى، ونىڭ حالىقارالىق ارەنادا الاتىن ورنى مەن ىشكى ساياسي قۇرىلىمى الەم نازارىن اۋدارىپ وتىر. قازاقستاندىق شىعىستانۋشى نە دەيدى؟
8 جەلتوقساندا وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ كەڭەيتىلگەن اسكەري ارەكەتتەرىنەن سوڭ باشار اساد باسقارعان سيريا بيلىگى قۇلادى. ونىڭ ءوزى ماسكەۋگە قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. مۇنىڭ الدىندا رەسەيدىڭ سيرياداعى اسكەري بازاسىنىڭ ۇشاقتارى وپپوزيتسيا مەكەندەگەن قالالاردى بومبالاپ، بەيبىت تۇرعىندار قازا تاپقان.
اساد رەجيمى قۇلاعاننان كەيىن يزرايل سيريا اۋماعىنا تەرەڭ ەنىپ، گولان بيىكتىكتەرىنىڭ بۇرىنعى بۋفەرلىك ايماقتى تولىق باسىپ الدى. يزرايل كۇشتەرى قازىر سيريانىڭ ىشكى اۋداندارىنا ەنىپ، ديماشىق ماڭىنداعى قالالار مەن اۋىلداردى باسىپ الۋدا.
جاڭا جۇيەگە جول بار ما؟
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، اساد رەجيمىنىڭ قۇلاۋى سيريادا ينكليۋزيۆتى ساياسي جۇيە قۇرۋ مۇمكىندىگىن اشادى. الايدا، بۇل وڭاي جول ەمەس.
لەۆ گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساياساتتانۋ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مىندەتىن اتقارۋشى، شىعىستانۋشى - ارابيست جانات مومىنقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلدەگى جاڭا ساياسي جۇيە تەك بيلەۋشى ەليتالاردىڭ ديكتاتورلىق تاجىريبەلەردەن باس تارتۋى جانە ەتنيكالىق ءارى ءدىني توپتاردىڭ ءوزارا تۇسىنىستىككە كەلۋى ارقىلى عانا مۇمكىن بولادى.
- سيريا كۇردتەر، سۋننيتتەر، شيتتەر مەن حريستيانداردىڭ فەدەراليزاتسيا تۋرالى كەلىسىمگە كەلۋى ارقىلى عانا تۇراقتىلىققا قول جەتكىزە الادى. بۇل – ەتنوسارالىق جانە كونفەسسيالىق قاقتىعىستاردىڭ الدىن الۋدىڭ باستى شارتى، - دەيدى ول.
حالىقارالىق ويىنشىلاردىڭ ءرولى
سيرياداعى جاعداي ايماقتىق جانە جاھاندىق ءىرى ويىنشىلاردىڭ مۇددەلەر قاقتىعىسىنا اينالدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، تۇركيا باشار اساد كەزىندەگى سيريا وپپوزيتسياسىن قولداپ، ءوز ىقپالىن كۇشەيتۋدە. سونداي-اق، اقش پەن يزرايل اساد رەجيمىنىڭ السىرەۋىن جانە جاڭا ساياسي جۇيە قۇرۋدى قولدايتىنى دا باق بەتىندە تاراپ جاتىر.
مومىنقۇلوۆتىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى جاعدايدا تۇركيا جەتەكشى رولگە يە بولىپ وتىر. انكارا سيريا وپپوزيتسياسى مەن ەكسترەميستىك توپتاردى قولداپ كەلەدى.
- سيريادا قازىرگىدەي يران پوزيتسياسى السىرەگەن تۇستا تۇركيانىڭ ىقپالى ارتىپ كەلەدى. ول «حايات تاحرير اش-شام» سياقتى توپتاردى بەلسەندى تۇردە قولداۋدا. مۇمكىن، يسلام الەمىندەگى سۋننيت قاۋىمداستىعى جاڭا بىرىگۋ مەن كۇشتەردى قايتا توپتاستىرۋ داۋىرىنە اياق باسقان شىعار، - دەيدى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل وزگەرىستەر حالىقارالىق ساياساتقا دا اسەر ەتپەي قويمايدى.
- ترامپتىڭ اق ۇيگە كەلۋىمەن يزرايل، تۇركيا جانە اراب مونارحيالارىنىڭ ايماقتاعى ىقپالى كۇشەيە ءتۇستى. وسىعان بايلانىستى تۇركى-يسلامدىق (سۋننيتتىك) كوپشىلىكتىڭ سۋبەكتىلىگى ارتىپ، بۇل جاھاندىق ساياساتتا ماڭىزدى فاكتورعا اينالۋى مۇمكىن، - دەپ ءتۇسىندىردى ول.
بولاشاققا بولجام
شىعىستانۋشى جانات مومىنقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، سيريادا جاڭا ساياسي ءداۋىردىڭ باستالۋى ءۇشىن كەلىسىم قاجەت. بۇل كەلىسىم ەتنيكالىق جانە ءدىني توپتاردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋ ارقىلى عانا جۇزەگە اسادى.
- سيريا ينكليۋزيۆتى ساياسي جۇيەگە كوشە الا ما، ونى ۋاقىت كورسەتەدى. بىراق بۇل ءۇشىن جاڭا ەليتالار بيلىكتەگى ديكتاتورلىق تاسىلدەردەن باس تارتىپ، شىنايى ساياسي ديالوگ قۇرۋى كەرەك، - دەيدى ساراپشى.
ايتۋىنشا، سيريادا اساد رەجيمىنىڭ قۇلاۋى ەلدەگى ساياسي قۇرىلىمدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋ مۇمكىندىگىن اشىپ وتىر. الايدا، بۇل وزگەرىستەر قانشالىقتى ءساتتى بولاتىنى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ قولداۋىنا، ايماقتىق ويىنشىلاردىڭ كەلىسىمگە كەلۋىنە جانە ەل ىشىندەگى توپتاردىڭ ءوزارا ىنتىماقتاستىعىنا بايلانىستى. تاياۋ شىعىستاعى بۇل ماڭىزدى وزگەرىستەردىڭ الەمگە ىقپالى وراسان بولماق.
سيريانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى باشار اساد وتكەن اپتادا بيلىكتەن تايىپ، رەسەيدەن ساياسي باسپانا الدى. وسى ارقىلى جارتى عاسىردان استام سيريانى ۋىسىندا ۇستاعان اسادتار اۋلەتىنىڭ بيلىگى اياقتالدى. باشار اساد ماسكەۋگە وتباسىمەن بىرگە بارعان. ال جەلىدە جاڭادان تاراعان بەينەدە ديماشىق كوشەلەرىندە حالىق ەركىندىكتى تويلاپ جۇرگەنىن كورۋگە بولادى.
«ديماشىق قالاسى دامۋ بويىنشا الەمنەن 40-50 جىلعا ارتتا قالعانداي كورىنەدى. حالىق ۇيىنەن شىعىپ، ەركىندىكتىڭ ءدامىن سەزىپ جاتقانداي. كوشەدە مەرەكەلەپ جۇرگەن ادام كوپ»، - دەلىنگەن «Hotspotst» تەلەگرام ارناسىنىڭ جازباسىندا.
ەسكە سالا كەتەيىك، بيىل قاراشا ايىندا قازاقستان استاناسىندا سيريا داعدارىسىن رەتتەۋگە باعىتتالعان استانا پروتسەسىنىڭ 22-كەزدەسۋى وتكەن. بۇل جيىنعا كەپىلگەر ەلدەر – رەسەي، تۇركيا جانە يران دەلەگاتسيالارى، سونداي-اق سيريا ۇكىمەتى مەن وپپوزيتسيا وكىلدەرى جانە باقىلاۋشىلار قاتىسقان ەدى.
كەلىسسوزدەر بارىسىندا سيرياداعى قاقتىعىستاردى توقتاتۋ، گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋدى قامتاماسىز ەتۋ، ينفراقۇرىلىم نىساندارىن قالپىنا كەلتىرۋ، حالىقتى سۋ جانە جارىقپەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلىپ، تاراپتار بەيبىت كەلىسىمگە كەلۋ ماقساتىندا پىكىر الماستى.
كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا كەپىلگەر ەلدەر بىرلەسكەن مالىمدەمە جاساپ، سيريا داعدارىسىن شەشۋدە حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن ساقتاۋ جانە قاقتىعىستاردى تەك بەيبىت جولمەن رەتتەۋ قاجەتتىگىن اتاپ وتكەن.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
