يران حالقى جاڭا پرەزيدەنتىن سايلادى. مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى تاڭداۋدا ەڭ كوپ داۋىس جيناعان - رەفورماشىل كانديدات ماسۋد پەزەشكيان. ول ەكىنشى تۋردا جەڭىسكە جەتتءى. جاڭا پرەزيدەنت سايلاۋدا 53,3 پايىز داۋىس جينادى.
توعىزىنشى پرەزيدەنت تۋرالى نە بەلگىلى؟
1979 جىلعى يسلام رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن توعىزىنشى پرەزيدەنت رەتىندە سايلانعان ماسۋد پەزەشكيان 69 جاستا. ول 1954 جىلى 29 قىركۇيەكتە موحاباد قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. Associated Press اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، يراننىڭ جاڭا پرەزيدەنتىءنىڭ ۇلتى – ازەربايجان، ول ءوز انا ءتىلىن دە جاقسى بىلەدى. ول سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە دە ءوزىنىڭ تۇرىك ەكەنىن جاسىرماعان، ازەربايجانشا ماقالدار ايتىپ جۇرگەن. يراندا تۇرىك، ازەربايجان اتاۋىنىڭ كوپ ايىرماسى جوق.
ماسۋد پەزەشكيان – بۇرىنعى كارديوحيرۋرگ، بىرنەشە جىل تابريز مەديتسينالىق عىلىمدار ۋنيۆەرسيتەتىن باسقارعان. ول 1997 جىلى يراننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى بولعان. 4 جىلدان سوڭ، 2001-2005 جىلدارى دەنساۋلىق ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعان.
يران-يراك سوعىسى كەزىندە پەزەشكيان اسكەري دارىگەر بولىپ، مايدانعا مەديتسينالىق بريگادالاردى جىبەرگەن. كەيىننەن سوعىس مۇگەدەكتەرىن ەمدەپ، ساۋىقتىرۋ جولىندا شەت ەلدەرمەن كوپتەگەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن.
پەزەشكيان ساياساتقا 2000-شى جىلداردىڭ باسىندا ارالاسا باستاعان.
جاڭا پرەزيدەنت جاڭا يران جاساي الا ما؟
يران پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعان ماسۋد پەزەشكيان العاش رەت 2013 جىلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇستى. الايدا ۇمىتكەر سول سايلاۋدا وزگە كانديداتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن ءوز كانديداتۋراسىن الىپ تاستاعان. كەيىننەن 2021 جىلعى سايلاۋدا پەزەشكيانننىڭ كانديداتۋراسى سايلاۋعا جىبەرىلمەي، بىلىكتىلىگى تومەن دەپ تانىلعان.
ساياساتكەر يران ۇكىمەتىن سىناپ، اقش-پەن قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋدى، سونداي-اق يرانداعى ايەلدەردىڭ بوستاندىعى تۋرالى تاقىرىپتى ءجيى كوتەرگەندىگىمەن تانىمال.
يراندىق باسىلىمداردىڭ حابارلاۋىنشا، ماسۋد پەزەشكيان يراندا ىشكى ساياساتتاعى ليبەرالدى باعىتتى جاقتاۋشى بولىپ سانالادى.
«ءبىز حيدجاب تۋرالى زاڭعا قۇرمەتپەن قارايتىن بولامىز، بىراق ەشقاشان ايەلدەرگە قاتىستى وكتەمدىك نەمەسە ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن ارەكەتتەر بولماۋىكەرەك»، - دەپ اتاپ وتكەن ساياساتكەر سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە.
ودان بولەك، پەزەشكيان ءوزىنىڭ سايلاۋالدى ناۋقانىندا «يراننىڭ بۇكىل الەمنەن وقشاۋلانۋىن توقتاتۋعا» ۋادە بەرگەن.
2022 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە حيدجاب ءتارتىبى كۇشەيىپ، ستۋدەنت قىز ماحسا اميني سونىڭ العاشقى قۇربانى بولىپ، ەلدە جاپپاي نارازىلىق باس كوتەرگەندە پەزەشكيان قىزدىڭ ولىمىنە بيلىك كىنالى دەپ باتىل مالىمدەمە جاساعان.
«بۇل ءبىزدىڭ كىنامىز. ءبىز ءدىني سەنىمدى كۇشپەن ەنگىزگىمىز كەلەدى. عىلىمي تۇرعىدان بۇل مۇمكىن ەمەس»، - دەگەن سوندا بولاشاق پرەزيدەنت.
ستراتەگيا ەمەس، تاكتيكا
رەفورماتورلىق باعىتتى ۇستاناتىندىقتان، جانە ونىڭ «وقشاۋلانۋدان شىعۋ» تۋرالى ۇراندارى پەزەشكيان سىرتقى الەممەن وڭ بايلانىس ورناتادى دەگەن تالپىنىستان حابار بەرەدى.
سوڭعى جىلدارى سانكتسيالاردان سانسىراعان يراندا تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگىن جاستار قۇرايدى. جىل سايىن دەموگرافيا ءوسىمى دە جوعارى. بۇل جوعارى بيلىكتە وتىرعان جاسى ۇلعايىپ قالعان اياتوللالاردى دا الاڭداتادى. مۇنىڭ الدىندا كونسەرۆاتور يبراگيم رايسي پرەزيدەنت بولعان كەزدە جوعارى بيلىك تۇيىقتالىپ، قوعام تالاپتارىن جاۋاپ بەرە المايتىنداي تىعىرىققا تىرەلگەنى بايقالعان. سوندىقتان دا رەفورماتور ساياساتكەردىڭ پرەزيدەنت بولى سايلانۋى يران قوعامى، حالقى ءۇشىن دە، جوعارى بيلىگى ءۇشىن دە ءتيىمدى دەسەدى ساراپشىلار. مۇندايدا پەزەشكيان ءبىر جاعى داۋىس بەرۋشى كوپشىلىكتىڭ ارىزىن ورىنداۋعا تىرىسادى، ەكىنشىدەن، جوعارى بيلىك ءۇشىن رەفورماتور پرەزيدەنت قالقان قىزمەتىن اتقارادى. ياعني، كەمشىلىكتەر ءۇشىن بۇرىن بىرىڭعاي كونسەرۆاتورلار سىنالىپ كەلسە، ەندى مۇنداي سىننىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ەكى باعىتقا اسەر ەتپەك.
يراندا پرەزيدەنت اتقارۋشى بيلىك قىزمەتىن اتقارادى. جوعارى بيلىك رۋحاني كوسەم اياتوللا ءالي حامەنەيدىڭ قولىندا. سوندىقتان پرەزيدەنت ەلدىڭ ستراتەگيالىق باعىتىنا اسەر ەتە الماۋى مۇمكىن. بىراق ۇكىمەت باسشىسى رەتىندە تاكتيكانى وزگەرتۋگە ىقپال ەتە الادى.
ايتا كەتەيىك، 19 مامىر كۇنى يراننىڭ سەگىزىنشىپرەزيدەنتى يبراگيم رايسي اۋە اپاتىنان قازا بولدى. سودان كەيىن ەكى تۋردان تۇراتىن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتتى.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
