مەديتسينا ارقاشان ادام قىزمەتىنىڭ كۇردەلى سالالارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالدى. سوندىقتان دا مەديتسيناعا جاساندى ينتەللەكت، روبوتتاردى ەنگىزۋ ارقىلى دارىگەرلەردىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىن جەڭىلدەتۋگە بارلىق جاعداي جاسالىپ جاتىر. جاساندى ينتەللەكت مەديتسينانىڭ اجىراماس بولىگى بولا الا ما؟ بۇگىندە مەديتسينا سالاسىندا قانداي روبوتتار بار، ونى الەم بەلسەندى قولدانىپ ءجۇر مە؟ بۇل ساۋالدارعا مەكتەپ وقۋشىلارى ناۋرىز كەزدەسۋلەرىندە جاۋاپ بەردى.
استانادا 2023 جىلدىڭ 15-17 ناۋرىز ارالىعىندا «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا «بيومەديتسينا، ينجەنەريا ي تەحنولوگيالار» اتتى حII ناۋرىز كەزدەسۋلەرى ءوتتى.
ناۋرىز كەزدەسۋلەرى – وقۋشىلاردىڭ عىلىمي تالانتتارى مەن زەرتتەۋشىلىك شابىتتىرىن كوكتەم مەرەكەسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى سالت-داستۇرلەرىمەن توعىستىراتىن «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ ايرىقشا ءداستۇرى. ناۋرىز كەزدەسۋلەرى 2011 جىلدان بەرى وتكىزىلىپ كەلەدى جانە زاماناۋي عىلىمنىڭ جاھاندىق باسىمدىقتارى ىشىندەگى ەڭ وزەكتى تاقىرىپتارىنا ارنالدى.
استانادا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا جاساندى ينتەللەكت، روبوتوتەحنيكا، ماشينالىق ويلاۋ جانە ۇلكەن دەرەكتەردى ەنگىزۋ جوبالارىمەن تابىستى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان بارلىق زياتكەرلىك مەكتەپتەردىڭ جاس عالىمدارى جينالدى. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى 3D-بيوپرينتينگكە، اقىلدى پروتەزدەر مەن بيوينتەرفەيستەردى جاساۋعا جانە زاماناۋي مەديتسينانىڭ باسقا دا وزەكتى باسىمدىقتارىنا ارنالدى.
وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى عاني بەيسەمباەۆ NIS-ءتىڭ ناۋرىز كەزدەسۋلەرىن ۇلكەن عىلىمعا جاسالعان العاشقى قادام دەپ اتادى.
– كۇلاش نوعاتايقىزى ءشامشيدينوۆانىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسقان ناۋرىز كەزدەسۋلەرىنىڭ تاريحي ماڭىزى زور، سەبەبى ەلىمىزدە جاس عالىمداردىڭ بىرەگەي الاڭى پايدا بولدى. بىرنەشە جىلدان كەيىن ءبىز الەمدىك جاڭالىقتار اۆتورلارى مەن نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارىنىڭ اراسىنان بۇگىنگى قاتىسۋشىلاردىڭ ەسىمدەرىن ەستيتىنىمىزگە سەنىمدىمىن، – دەپ اتاپ ءوتتى عاني بەيسەمباەۆ.
ماڭعىستاۋلىق وقۋشىلار دا بۇل شاراعا وزدەرىنىڭ اۆتورلىق جوبالارىن ۇسىندى. سولاردىڭ ءبىرى ناۋرىز كەزدەسۋلەرىندە ۇزدىك دەپ تانىلعان جوبا، زاعيپ جاندارعا ارنالعان «DolphEYE» كوزىلدىرىگى.
جوبا اۆتورى ءمىرزاالى اسانوۆتىڭ ايتۋى بويىنشا زاعيپ جانداردى قوعامنان الىستاتىپ الماۋ، ولاردىڭ كومپلەكس ماسەلەسىنە بەيجاي قاراماي، قوعامدا قولايلى ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىكتەر جاساۋ ماقساتىمىز دەيدى:
- ستاتيستيكالىق مالەمەتتەرگە سۇيەنسەك الەم قوعامىندا 300 ميلليوننان استام كورۋ قابىلەتىنەن ايرىلعان جاندار ءومىر سۇرەدى. «DolphEYE» دەپ اتالاتىن كوزىلدىرىك زاعيپ جانداردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە تۋىندايتىن قولايسىزدىقتاردىڭ الدىن الادى. بۇل كوزىلدىرىك زاعيپ جانعا ا نۇكتەسىنەن ب نۇكتەسىنە كەدەرگىسىز جەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. «DolphEYE» كوزىلىدىرىگى زاعيپ جاندارعا كۇندەلىكتى ومىردە قولايلى قوزعالۋعا كومەكتەسىپ قانا قويماي، قوعامداعى «كومپلەكس» ماسەلەسىن شەشۋگە ارنالعان. بۇل شەشىمگە جەتۋ ماقساتىندا Arduino Nano پلاتوسىمەن قاتار ارنايى قوسىمشالاردى قولداندىق.
اقتاۋداعى NIS وقۋشىلارى جاساپ شىعارعان Qarapaiym emdeu دەپ اتالاتىن روبوت-تەراپەۆتتە ۇزدىكتەر قاتارىنان كورىندى. مۇنداي روبوتتاردىڭ كوروناۆيرۋس سەكىلدى جۇقپالى اۋرۋلاردان قورعانۋ ءۇشىن ءتيىمدى ەكەنىن ايتادى. سونداي-اق، اۋرۋى بويىنشا تەك انىقتاما العىسى كەلەتىندەردىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەيدى دەيدى جوبا اۆتورى دانيل مۋحالەۆ:
- روبوت-تەراپەۆت كەلگەن ادامدى جسن ءنومىر جانە كامەرا ارقىلى سايكەستەندىرۋ ارقىلى جۇمىس جاسايدى. روبوت الدىمەن دەنە قىزۋى، جۇرەك سوعىسى، الكوگولدى ىشىمدىك ىشكەن-ىشپەگەنى تۋرالى اقپارات بەرەدى. سونىمەن قاتار، ناۋقاس قاي جەرى اۋىرىپ تۇرعانىن ايتقان كەزدە روبوت پايىزبەن قانداي اۋرۋلار بولۋى مۇمكىن ەكەنىن انىقتايدى.
سونداي اق بيىل تىرەك مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى دا شاراعا بەلسەندى قاتىستى. بەينەۋ اۋدانىنداعى كۇيكەن ورتا مەكتەبىنىڭ 9 سىنىپ وقۋشىسى نۇرجانات اقبەرديەۆا دا ءوز جوباسىن كورسەتتىپ، بەلسەندىلىك تانىتتى.
ناۋرىز كەزدەسۋلەرى قاتىسۋشىلارىنا انا مەن بالا ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعىنىڭ بالالار حيرۋرگياسى ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى داستان رۇستەموۆتىڭ بايانداماسى ەرەكشە شابىت بەردى. سپيكەر بالالار حيرۋرگياسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن جاڭاشىلدىقتارى تۋرالى ايتىپ بەردى:
– قازىر قازاقستاندىق مەديتسينا قارقىندى دامىپ كەلەدى. بۇگىنگى كۇنى ەڭ كۇردەلى اعزانى اۋىستىرۋ وتالارىن جاساۋعا مۇمكىندىك بار. ءبىزدىڭ ورتالىقتا انا قۇرساعىندا جاتقان نارەستەلەرگە دە وتا جاساۋعا بولادى. ەلىمىزدە جانە دۇنيەجۇزىندە بالالار حيرۋرگياسى ماماندارى جەتىسپەيدى. ناۋرىز كەزدەسۋلەرىنىڭ قاتىسۋشىلارى بولاشاقتا ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىزگە اينالادى دەپ سەنەمىز.
