مەملەكەتتىڭ وركەندەپ دامۋى ءبىلىمدى، بىلىكتى، ەڭبەكقور ماماندارعا تىكەلەي بايلانىستى. ال جالقاۋلار مەن ماسىلدار قوعامدا قاشاندا ەلەۋسىز. اباي اتامىز قارا سوزىندە ايتقانداي: «ءاربىر جالقاۋ كىسى قورقاق، قايراتسىز بولادى. ءاربىر قايراتسىز قورقاق، ماقتانشاق كەلەدى. ال ءاربىر ماقتانشاق قورقاق، اقىلسىز، نادان كەلسە، ءاربىر اقىلسىز نادان، ارسىز كەلەدى. ءاربىر ارسىز جالقاۋدان سۇرامساق، تويىمسىز، تىيىمسىز، ونەرسىز، ەشكىمگە دوستىعى جوق جاندار شىعادى». ءيا، قوعامعا ماسىل، ەڭبەككە جات، بىلىمنەن ادا ادامدار مەملەكەتكە دە پايدا اكەلمەسى ءسوزسىز. مۇندايدا پاتەرناليستىك كوڭىل-كۇي مەن الەۋمەتتىك ماسىلدىق پايدا بولارى انىق. ال ونى جويۋ ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟
«حالىق بىرلىگى مەن جۇيەلى رەفورمالار – ەل وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» دەپ اتالاتىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا پاتەرناليستىك كوڭىل-كۇي مەن الەۋمەتتىك ماسىلدىق جونىندە ءسوز قوزعايدى. مەملەكەت باسشىسى مەملەكەتتەن الا بەرگىسى كەلەتىن توعىشار پيعىلدىلاردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلە جاتقانىنا الاڭدايتىنىن ايتقان ەدى. راسىندا، حالىق وزىنە ەمەس، مەملەكەتكە ارقا سۇيەگەندى ۇناتا ما؟
«باتىس ەلدەرىنە قاراعاندا قازاقستان حالقى ماسىل ەمەس»
“قازاق قوعامى ماسىلدىققا جاقىن دەگەن سوزدەر ءجيى ايتىلادى. بىراق، مەن بۇل پىكىرگە قارسىمىن. ءيا، كەي كەزدەردە «مەملەكەت جاساپ بەرۋ كەرەك» دەپ ايتىپ قالادى. بىراق باتىس ەلدەرىنە قاراعاندا قازاقستان حالقى ماسىل ەمەس.
ماسىلدىق ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە، دامىعان مەملەكەتتەردە بار. ول جاقتا جۇمىس ىستەمەيتىن ادامنىڭ ءوزى ايىنا 800 ەۋروداي اقشا الادى. ارينە، ولار جۇمىس ىستەپ، قاراجات تاباتىن بولسا، ورتاشا جالاقى شامامەن، 1200 ەۋرودان جوعارى تابىس تابا الادى. ودان كەيىن ولاردا «مەن جۇمىس ىستەگەنشە، جۇمىس ىستەمەي 800 ەۋرو الىپ جۇرە بەرەيىن» دەگەن وي كەلەدى. مىنە، وسى ماسىلدىق. ال ءبىزدىڭ ەلدە ونداي ەمەس. بىزدە الەۋمەتتىك كومەك بار دەگەننىڭ وزىندە وتە تومەن دارەجەدە. جانە ينفلياتسيا 20% بولىپ جاتسا دا، ولاردىڭ ءوسىمى نەبارى 10%-دان اسپايدى. ال 60 مىڭ تەڭگە الاتىن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاننىڭ نەمەسە الەۋمەتتىك كومەك الاتىن ادامنىڭ قاراجاتى 10% ءوستى دەسە، بۇل 5-6 مىڭ تەڭگەگە عانا وسەدى.
ارينە، «نەگە باتىس ەلدەرىمەن سالىستىراسىز، ولاردىڭ ەكونوميكاسى بولەك، باي ەلدەر» دەگەن سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇل جەردە ولاردىڭ جالپى ىشكى ونىمىمەن ء(جىو) سالىستىرۋعا بولادى. باتىس ەلدەرىندە ءجىو-ءدى جان باسىنا شاققان كەزدە 50-60 مىڭ دوللاردى قۇرايدى. ال بىزدە جان باسىنا شاققانداعى ءجىو 10 مىڭ دوللار كولەمىندە. ولاردا ءبىر ەۋروپالىق ازامات 50-60 مىڭ دوللارعا تاۋار وندىرە الادى. ياعني، بىزدەن 5-6 ەسە ۇلكەن. تيىسىنشە، ەكى ەلدىڭ ازاماتتارىنىڭ ەڭبەك ءوتىلى دە ءارتۇرلى دەۋگە بولادى»،- دەدى ەكووميست ماقسات حالىق «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
ايتا كەتەيىك، 2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ قازاقستاندا ەڭ تومەنگى جالاقى 70 مىڭ تەڭگە بولدى. ال اەك 3450 بولسا، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى 40 567 تەڭگەنى قۇرادى. سونداي-اق، ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرى – 53 076 تەڭگە.
قازاقستاندا وقيمىن، داميمىن دەگەن ازاماتتارعا مۇمكىندىك مول. قاراجاتىن كوبەيتىپ، تابىسىن ارتتىرامىن دەگەندەرگە قولداۋ دا تابىلادى. الايدا، ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ ايتۋىنشا، جاستاردىڭ كوبى قارجىلىق ساۋاتسىز. سوندىقتان قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ارقىلى ماسىلدىقتان ارىلۋدىڭ ءبىر بولىگىنەن وتسەك بولادى.
«قوعامدا تەز ارادا بايىپ كەتكىسى كەلەتىندەر بار جانە نەسيە الىپ، تابىسىمىزدى ەكى ەسەلەپ ارتتىرىپ الامىز دەپ ويلايتىندار بار، ودان كەيىن قارجىلىق الاياقتار دا وتە كوپ. «تەز ارادا اقشا سالساڭ، اقشاڭ ەكى ەسەلەنىپ كەتەدى» دەگەن ويلارعا تەز جاستار ەرىپ كەتەدى. سوندىقتان جاستاردىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعى بولۋى ماڭىزدى. وسىعان كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. ادال ەڭبەكپەن ۇلكەن جەتىستىككە جەتۋىمىز قاجەت ەكەندىگىن ءار وتباسىندا، ۇلتتىق تاربيەدە ءتۇسىندىرۋ ماڭىزدى. ويتكەنى، بابالارىمىزدىڭ دانالىق سوزدەرى قوعامىمىزدا جاستاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە دارىپتەيدى. سوندىقتان دا دارىپتەۋ پروتسەسى بىزدە ۇلتتىق يدەولوگيادا بولۋى كەرەك. شىن مانىندە، ەڭبەگىن، ءوزىنىڭ جاساپ جاتقان ءىسىن سۇيەتىن قوعام عانا تەز داميدى. سونداي قوعام باي مەملەكەتكە اينالادى. وسى ماسەلەنى ءبىز كەڭىنەن دارىپتەۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن»، - دەدى ماقسات حالىق.
دەگەنمەن، قوعامدا شىن مۇقتاج جاندار دا بار. ولاردى ماسىل دەۋىمىز كۇپىرلىك. بۇگىندە ەبىن تاۋىپ، كەدەيدىڭ كەيىپىن كيگەندەردىڭ تاساسىندا قالعان شىن مۇقتاجداردىڭ جان ايقايىن ەستىمەي جاتاتىنىمىز، وكىنىشتى.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
